جەر - انا مەن ادامزاتقا قانشاما قاسiرەت اكەلگەن ناۋبەت سوعىستىڭ جەڭiمپازىمىن، ياكي، سول جەڭiمپازداردىڭ ۇرپاعىمىن دەپ كەۋدە سوعۋعا ادامي ءپرينسيپىم جiبەرمەيدi (مۇمكiن، ءوزiم قولىما قارۋ الىپ، مايدان ءۇستiندە ءجۇرiپ كورمەگەن سوڭ دا شىعار؟).
XX عاسىردا "قۇدايلار سوعىسى" كوپ بولدى. ەڭ ۇلكەنi - II دۇنيەجۇزiلiك سوعىس. ول تيراندىق پرينسيپپەن دۇنيەنi تانىعان "شولاق مۇرت" پەن "جالپاق مۇرتتىڭ" ءوزارا پلانەتادا: "جەردەگi قۇدايدىڭ ءرولiن كiم سومدايدى؟" - دەگەن تالاسى بولاتىن. (لوگيكاعا سالساڭىز، گيتلەر دە، ستالين دا مايدان ءۇستiندە جانىن شۇبەرەككە ءتۇيiپ، سوعىسىپ قينالعان جوق. ەكەۋiنiڭ بار بiتiرگەنi حالىقتىڭ ساناسىن تۇرتپەكتەپ، وزدەرiنiڭ يدەولوگياسىن سiڭiردi. بiرەۋi، "سەن اريلiكسiڭ، ءبارiنەن بيiك ۇلتسىڭ، باسقالاردى بيلەۋگە قۇقىلىسىڭ!" - دەگەن ۇرانعا ۇقساس دۇنيەمەن حالىقتى جالماڭداتسا؛ ەكiنشiسi، "وتانىمىز ورتاق (ۇلى وتان)" -دەگەن ۇرانمەن حالىقتى ءوزiنiڭ پرينسيپiنە يلاندىردى. سول ۇرانداردىڭ كولەڭكەسiنەن "مۇرتتاردىڭ" يدەولوگياسىن اڭعارۋ قيىن ەمەس! سول سوعىس بiزدiڭ دالامىزعا نەندەي يگiلiك اكەلدi؟ سول سوعىس "ۇلى وتان سوعىسى"، "جەڭiس كۇنi!" دەيتiندەي بiزدiڭ ۇلتقا، ءھام ادامزاتقا پاراساتتى، پايىمدى، جاقسىلىق جارشىسى ما؟ وسى قوس سۇراققا ءمۇدiرمەي جاۋاپ تاپساڭىز، مارحابات!
ەندi سوعىس زاردابىن بiردەي تارتقان ەۋروپا نەلiكتەن بiزبەن جاعالاسىپ جەڭiس كۇنiن تويلامايدى؟ سەبەبi، ولار كەز-كەلگەن وقيعاعا ساۋ باعا بەرەدi (اۆتوكراتتىق جانە توتالدى جۇيەدە بiر ءساتتiك جەتiستiكتi بiر عاسىر تويلايدى. سەبەبi، ونىڭ بار جەتەرi سول. ءوزiڭنiڭ بiر ءساتتiك جەتiستiگiڭنەن دە مۇراتىڭ اسقاق بولعاندا، سەن ونى تويلاماق تۇگiلi ەسكە الۋعا مۇرشاڭ بولمايدى. ەۋروپا - سونىڭ دالەلi!). جۇڭگو ءدال سول زوبالاڭ سوعىستىڭ سوڭىندا سا اسكەرiنiڭ كومەگiمەن جاپونيادان ازاتتىق الدى. نەگە ولار تويلامايدى؟ (جۇڭگو قازiر ۇلكەن اسكەري دەرجاۆاعا اينالدى. بiراق، ول ەشكiمگە سوعىس اشپايدى. كونسەرۆاتورلىق پرينسيپپەن ساياسي رەفورما باستامايتىنىن الدەقاشان ايعاقتاپ قويعان. سەبەبi، XX عاسىرداعى گەرمانيا مەن جاپونيانىڭ قاتەلiگiن قايتالاعىسى كەلمەيدi. ول مادەني جانە ەكونوميكالىق رەسۋرستار ارقىلى الەمگە قول سوزۋدى قۇپتادى. جۇڭگو رەسپۋبليكالىق شارالار مەملەكەت قورىنا ۇلكەن سالماق ءتۇسiرەتiنiن ءتۇيسiنەدi.)
ال، قازاقي پرينسيپ نەگiزiندە اڭگiمە ءوربiتەلiك. كەڭەس ۇكiمەتi "قولدان جاساعان باتىرلارى" - باۋىرجان، ءاليا، قاسىم ت.ب ەرلiگi ءۇشiن: "بiز بۇل سوعىستىڭ جەڭiمپازى ەمەسپiز. ول بiزدiڭ وتانىمىز ەمەس-تiن"، - دەۋدەن قورقامىز. بولمىسى باتىر باۋكەڭ مەن راقىمجاندار، ت.ب ءسوزسiز قاي تۇستان جاۋ كەلسە دە كەۋدەسiن توساتىنىنا مەن دە سەنەمiن، مەن دە ولارمەن ماقتانامىن. كەڭەس ۇكiمەتi "قولدان جاساعان" دەيتiنiم ولار ماسكەۋدi قورعادى. 1917 جىلى "الاش ۇكiمەتi" دەربەس رەسپۋبليكا رەتiندە تاۋەلسiزدiك العاندا، قازاق دالاسىنان سوعىسقا اسكەر اتتانباس ەدi. وعان دالەل - ءاليحان باستاعان سول كەزگi ۇلت زيالىلارى I دۇنيەجۇزiلiك سوعىس كەزiندە 1914 جىلدارى قازاق دالاسىنان اسكەرگە ازاماتتاردى اتتاندىرۋدى تىيعانى. ياعني، "قولدان جاسالدى" دەگەنiم، ولاردىڭ باتىرلىعىن جوققا شىعارۋ ەمەس، سول كەزدەگi ساياسي جۇيەنiڭ ماردىمسىزدىعىن اشكەرەلەۋ جانە ول حالىقتىڭ تاڭداۋى نەمەسە ەركiمەن جاسالعان سوعىس ەمەس ەكەندiگiن ءتاپسiرلەۋ.
ال، جارايدى، باتىرلاردى ءدارiپتەۋ - وتانعا دەگەن ىقىلاستى وياتۋ، ۇرپاققا وتان قورعاۋ يگi iس ەكەنiن ايشىقتاۋ دەلiك. ولار وتاندى قورعادى دەلiك. ەندi نەلiكتەن بiز كەنەسارى مەن ونىڭ ساربازدارىنا ءدال وسىعان لايىق قۇرمەت كورسەتپەيمiز؟ ولار دا وتان قورعادى ەمەس پە؟ الاش وردا شە؟ ولار وتانىمىزدى ديپلوماتيالىق جولمەن قورعاۋدى ۇيرەتتi ەمەس پە؟ جارايدى، مۇنىڭ ءبارi ۇلتشىلدىق دەڭiز، ەندi بiز نەگە I دۇنيەجۇزiلiك سوعىستى تويلامايمىز؟ سەبەبi وعان كەڭەس وداعى ەمەس، پاتشا ۇكiمەتi قاتىستى. اۋعان سوعىسىنىڭ اياقتالعانىن نەگە تويلامايمىز؟ سەبەبi، كەڭەس اسكەرi شەگiنۋگە ءماجبۇر بولدى. جەڭiمپاز بولا المادى.
كوردiڭiز بە؟ كرەملگە سوعىستىڭ اياقتالعانى ەمەس، جەڭگەنi ماڭىزدى. ول ەشقاشان بەيبiتشiلiكتi اڭساعان جۇيە ەمەس-تiن. ال، بiز سونىڭ جەڭiسiن ءالi تويلاپ ءجۇرمiز. سوعىستا جەڭiمپاز بولمايدى. سەبەبi، ادامزاتقا قاۋiپ ءتوندiرە وتىرىپ، كۇشپەن بiرەۋدiڭ زارەسiن الىپ، ءوز ۇستەمدiگiڭدi دالەلدەۋ - وتە قاتە پiكiر. ال ونى تويلاۋ - تiپتi ەسسiزدiك. ەكونوميكالىق نەمەسە عارىشتىق باسەكەلەردە جەڭiسكە جەتسەڭiز - ءسۇيiنiش. ال سوعىسىپ ءوز حالقىڭىزدى "جانالعىشقا" اينالدىرىپ، جەڭiپ شىققانىڭىزعا كەۋدە سوقساڭىز - كۇيiنiش. يگiلiكتi iستiڭ جەڭiسi - ماڭگiلiك. بiز سوعىستىڭ جەڭiس كۇنiن تويلاعان سايىن، جاقشادا سوعىستى "يگiلiكتi iس" دەپ تانىعان بولىپ سانالامىز...
اۆتورى – سەرىكبول حاسەنوۆ
