الماتى قالاسى تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتىك احۋالىنا جاۋاپتى الماتى قالالىق جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسىنا قاي كەزدە بارساڭىز دا، ادام قاراسى ۇزىلگەن ەمەس. ەكى قولعا ءبىر كۇرەك ىزدەپ جۇرگەندەردى دە، الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىنىڭ يەلەرىن دە، ارباعا تاڭىلىپ، تاياققا سۇيەنسە دە كۇنكورىسىنە دانەكەر بولار جۇمىس ىزدەپ جۇرگەن مۇگەدەك جانداردى دا وسى جەردەن كەزدەستىرۋگە بولادى. الماتىدا وقىپ، الماتىدا تۇراقتاپ قالعىسى كەلەتىن جاستار دا وسى باسقارماعا كەلەدى. ولاردىڭ بارلىعىنىڭ بابى تابىلا كەتەدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولار. دەيتۇرعانمەن، بۇل باسقارمانىڭ بوساعاسىن اتتاعان ادامداردىڭ ءوتىنىشى ەسكەرۋسىز قالعان ەمەس، – دەيدى باسقارماعا باسشى بولىپ وتىرعان مەيىرجان وتىنشييەۆ. مەيىرجان باتىربەك ۇلى بۇل باسقارماعا سىرتتان كەلگەن جوق، ول باسقارماداعى قىزمەتىن قاتارداعى مامان بولىپ باستاپ، ءبولىم باسشىسى، باسقارما باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارعان. ال بۇگىندە باسقارماعا باسشىلىق ەتىپ وتىرعان الەۋمەتتىك سالا قىزمەتى بويىنشا ءتاجىريبەسى مول بىلىكتى مامان. ءبىز جۋىردا مەيىرجان باتىربەكۇلىمەن الەۋمەتتىك سالادا بولىپ جاتقان وزگەرىستەر توڭىرەگىندە اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
– مەيىرجان باتىربەك ۇلى، باسقارماعا باسشى بولىپ تاعايىندالعانعا دەيىن، ءسىز باسشىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ كەلدىءڭىز، ال ءقازىر ءوزىڭىز تاپسىرما بەرىپ، جۇمىس تالاپ ەتىپ وتىرسىز. باسشى بولعان وڭاي ما ەكەن، جوق الدە، ونىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ وڭاي ما؟
– 2010 جىلدان بەرى وسى باسقارمادا قىزمەت اتقارىپ كەلە جاتقاندىقتان، ماعان تاپسىرما بەرىپ، ونى تالاپ ەتۋ سونشالىقتى قيىنعا تۇسكەن جوق. ويتكەنى، مەن قاي ءبولىمنىڭ قانداي ماسەلەگە جاۋاپتى ەكەندىگىن، وندا وتىرعان ءبولىم باسشىلارى مەن مامانداردىڭ قىزمەتىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتەرىن جانە ىشكى پروبلەمالاردى جاقسى بىلەتىندىكتەن، تاپسىرما بەرۋ، ونىڭ مەرزىمىندە ورىندالۋىن تالاپ ەتۋ دە قيىنعا تۇسكەن جوق. ءبىر كىسىدەي جۇمىلىپ، اركىم وزىنە ءتيىستى جۇمىستارىن اتقارىپ كەلەدى.
– «جاس كەلسە، ىسكە دەمەكشى»، جاڭا باستامالار، جاڭا الەۋمەتتىك باعدارلامالار قولعا الىنىپ جاتىر. حالىقتىڭ الەۋمەتتىك احۋالىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن سول باعدارلامالاردىڭ الماتى قالاسىنداعى بەتالىسى قالاي؟
– قازىرگى تاڭدا باسقارما الماتى قالاسىنىڭ 2020 جىلدارعا ارنالعان دامۋ باعدارلاماسى مەن 2017–2021 جىلدارعا ارنالعان «ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋ جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باعدارلاماسى اياسىندا جۇمىسسىزداردى الەۋمەتتىك قورعاۋ، الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ، مۇگەدەكتەرگە جانە الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان وتباسىلارىنا الەۋمەتتىك جاردەماقى تولەۋ قىزمەتتەرىن جۇزەگە اسىرىپ وتىر.
– بيىلعى جىلدان باستاپ جاڭا فورماتتاعى الەۋمەتتىك كومەك تۇرلەرىنىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى بۇرىننان تولەنىپ كەلە جاتقان كەيبىر جاردەماقى تۇرلەرى جويىلدى دەپ ءجۇرمىز، سوعان تولىعىراق توقتالىپ وتسەڭىز؟
– ونىڭىز راس، جاڭا فورماتتاعى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعانداي، ءبىرقاتار الەۋمەتتىك كومەك تۇرلەرى جويىلدى. ماسەلەن، ءتورت جانە ودان دا كوپ كامەلەتكە تولماعان بالالارى بار وتباسىلارعا ارنالعان ارنايى الەۋمەتتىك كومەك، 18 جاسقا تولماعان بالالارى بار از قامتىلعان وتباسىلارعا ارنالعان جاردەماقىلار جويىلىپ، ونىڭ ورنىنا جاڭا فورماتتاعا شارتتى جانە شارتسىز الەۋمەتتىك كومەك تۇرلەرى ەندىرىلدى.
– جاردەماقىلاردى بەرۋدىڭ جاڭا ءتارتىبىنىڭ ەنگىزىلۋىن بالالارى مەن الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن بولعانى ءۇشىن تولەنەتىن جاردەماقىعا ارقا سۇيەپ العان ازاماتتاردى ماسىلدىقتان قۇتقارۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى دەيسىز عوي؟
– وندايلار جوق ەمەس، جاردەماقىمەن كۇن كورىپ كەلگەن وتباسىلار بار. وزدەرىءڭىز بىلەسىزدەر، جاڭا جىلدان باستاپ الەۋمەتتىك كومەك تۇرلەرى ەكى – شارتتى جانە شارتسىز الەۋمەتتىك كومەك تۇرىندە بەرىلۋدە. شارتتى الەۋمەتتىك كومەك وتباسى قۇرامىندا ەڭبەككە قابىلەتتى بولعانمەن، جۇمىس ىستەمەيتىن مۇشەسى بار، جان باسىنا شاققانداعى تابىسى كەدەيشىلىك شەگىنەن تومەن وتباسىلارعا تولەنەدى. كەدەيشىلىك شەگى توقسان سايىن كۇنكورىستىڭ ەڭ تومەنگى دەڭگەيىنىڭ 50 پايىزى مولشەرىندە انىقتالادى.
– قازىرگى كەزدەگى ءبىر ايلىق كۇنكورىس پەن كەدەيشىلىك دەڭگەيىنىڭ مولشەرى قانشا تەڭگەنى قۇراپ وتىر؟
– بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا كۇنكورىس دەڭگەيى 27 326 تەڭگەنى، ال كەدەيشىلىك شەگى 13 663 تەڭگەنى قۇرادى. ال شارتسىز اقشالاي كومەك وتباسىندا ەڭبەك ەتۋگە قابىلەتتى مۇشەلەرى بولماعان جاعدايدا نەمەسە وتباسىنىڭ ەڭبەككە جارامدى مۇشەلەرى بەلگىلى ءبىر سەبەپتەر بويىنشا جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋدىڭ بەلسەندى شارالارىنا قاتىسا المايتىن وتباسىلارىنا بەرىلەدى.
– دەمەك، شارتسىز الەۋمەتتىك كومەك وتباسىندا جۇمىس ىستەيتىن ادامى جوق وتباسىلارعا بەرىلسە، ال شارتتى الەۋمەتتىك كومەك بەلگىلى ءبىر كەلىسىم-شارت ارقىلى بەرىلەدى دەڭىز.
– ءيا، شارتتى الەۋمەتتىك كومەك الاتىن وتباسىلارىنا باسقارما تاراپىنان جۇمىس ۇسىنىلادى، ەگەر دە ولار جۇمىستان باس تارتاتىن بولسا، الەۋمەتتىك كومەك ءتۇرى بىرتىندەپ ازايتىلىپ، ءتىپتى ونىڭ بەرىلمەۋى دە مۇمكىن. ال اتاۋلى كومەك تۇرلەرى ساقتالىپ وتىر. ول ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 522 ميلليون، جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 24، 7 ميلليون تەڭگە قاراستىرىلعان. سونىمەن قاتار، تابىسى تومەن وتباسىلارعا تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق شىعىستاردى تولەۋ ءۇشىن تۇرعىن ءۇي كومەگى كورسەتىلەدى. ءورت نەمەسە تابيعي اپاتتاردان زارداپ شەككەندەرگە ءبىرجولعى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىلەدى.
– ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان تابيعي اپاتتاردان زارداپ شەككەندەرگە بەرىلەتىن ءبىر رەتتىك جاردەماقى مولشەرى قانشا تەڭگەنى قۇرايدى، ەگەر دە قۇپيا بولماسا، ايتىپ وتسەڭىز؟
– 100 ايلىق كورسەتكىشكە دەيىن بەرىلەدى. بۇل كومەككە بيىلعى جىلى 7،7 ميلليون تەڭگە قاراستىرىلعان بولاتىن. قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن ونىڭ 1،7 ميلليون تەڭگەسى يگەرىلىپ، 9 ادام وزدەرىنە ءتيىستى كومەكتەرىن الدى. جالپى، حالىققا دۇرىس اقپاراتتار ايتۋىمىز كەرەك. نەگە دەسەڭىز، كوپ ادامدار الەۋمەتتىك تولەمدەر توقتالىپتى دەپ بىزگە كەلەدى. ولاي ەمەس، الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان ادامدار مەملەكەتىمىزدىڭ قامقورلىعىنان تىس قالىپ وتىرعان جوق. جۋىردا ەلباسىنىڭ بەس الەۋمەتتىك باعدارلاماسى جارىق كورگەنى بەلگىلى. وسى باعدارلامانىڭ ەڭ باستى ماقساتى – وسى الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعانداردى قولداۋعا باعىتتالىپ وتىر. جۇمىسپەن قامتۋ، سالىق مولشەرىن ازايتۋ ارقىلى ەڭبەكاقى مولشەرىن ارتتىرۋ، تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعدايىن جاقسارتۋعا باعىتتالىپ وتىرعان ەلباسىنىڭ ۇلكەن قامقورلىعىنىڭ جەمىسى دەۋىمىزگە بولادى.
– سول باعدارلامانىڭ ەڭ باستى تالابى ادامداردى جۇمىسپەن قامتۋ ەكەنى بەلگىلى. ءقازىر الماتىداعى جۇمىسسىزدار سانى قانشا ادامدى قۇرايدى؟
– قالامىزداعى جۇمىسسىزدار سانى 5،3 پايىزدى قۇراپ وتىر. ءبىراق قازىرگى تاڭدا وسى جۇمىسسىز جۇرگەن ازاماتتاردى جۇمىسپەن قامتۋ، كاسىپتىك ءبىلىم مەن كاسىپتىك باعدار بەرۋ باعىتىندا كوپتەگەن ءىس-شارالار قولعا الىنعانىنىڭ ناتيجەسىندە جىل وتكەن سايىن قالامىزداعى جۇمىسسىز ازاماتتار سانىنىڭ تومەندەپ كەلە جاتقاندىعىن اتاپ ايتۋىمىز كەرەك. جۇمىسسىز ازاماتتار الەۋمەتتىك، قوعامدىق جۇمىس ورىندارىنا، قىسقا مەرزىمدى كۋرستارعا جىبەرىلىپ، مۇمكىندىگىنشە جۇمىسسىز جۇرگەن ازاماتتاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە قاجەتتى جاعدايلاردى قاراستىرىپ وتىرمىز. ءتىپتى، ءقازىر جۇمىسسىز جانە ءوزىن-وزى جۇمىسپەن قامتىپ جۇرگەن ازاماتتارعا نەسيە بەرۋ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىلىپ، ءبىرىنشى رەت قوماقتى قاراجات ءبولىنىپ وتىر. بيىلعى جىلى 150 ادامدى وسى نەسيەمەن قامتاماسىز ەتۋ قاراستىرىلعان. جوعارىدا ايتىپ وتكەن جاڭا فورماتتاعى كومەك تۇرىمەن جىل باسىنان بەرى 287 وتباسى قامتاماسىز ەتىلىپتى. جىل باسىنان بەرى تۇرعىن ءۇي كومەگىنە قالامىزدىڭ 1991 تۇرعىنى يە بولسا، الەۋمەتتىك كومەككە وتە مۇقتاج ازاماتتارعا جارتى جىلدا ءبىر رەت 7 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندە الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىلەدى. بۇل ماقساتقا بيىل 329،4 ميلليون تەڭگە قاراستىرىلعان. جىل باسىنان بەرى 5550 ادام ءبىر رەتتىك جاردەماقى الدى.
– جەڭىس مەرەكەسى جاقىنداپ كەلە جاتىر. بۇل كۇنى ارداگەرلەرىمىز مەرەكەلىك سىي-سياپات كۇتەتىنى بەلگىلى.
– قالا اكىمىنىڭ باستاماسىمەن بيىلعى جىل الماتى قالاسىندا قارتتاردى قۇرمەتتەۋ جىلى بولىپ جاريالانىپ وتىر. سوعان بايلانىستى قالامىزدا تۇراتىن قارتتارىمىز بەن زەينەتكەرلەرىمىزگە كورسەتىلەتىن قامقورلىق پەن قولداۋ جۇمىستارى بەلسەنءدى تۇردە قولعا الىنىپ جاتىر. وسى ءىس شارالارعا وراي ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرىنە كورسەتىلەر قۇرمەتىمىز دە ايرىقشا بولماق. ونى الدىن-الا ايتپاي-اق قويالىق، ارداگەرلەرىمىز مەرەكە كۇنى ءبىر قۋانىپ قالسىن دەپ وتىرمىز. بۇل كۇنى ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنە تەڭەستىرىلگەن جانە تىلدا ەڭبەك ەتكەن ارداگەرلەردى دە قۇرمەتسىز قالدىرمايمىز.
– دەمەك، سىياقى قوماقتى بولىپ تۇر عوي. ارداگەرلەر دەمەكشى، جۋىردا قالا اكىمدىگىندە 2018–2020 جىلدارعا ارنالعان «ۇزاق بەلسەندى ءومىر ءسۇرۋ» جول كارتاسى تۇساۋىن كەستى. بۇل جاڭا باستاماعا قالامىزدا تۇراتىن زەينەتكەرلەر قاتتى قۋانعانى بەلگىلى، ەندى ول جۇمىستار قاشان قولعا الىنادى؟
– «ۇزاق بەلسەندى ءومىر ءسۇرۋ» جول كارتاسى ومىرگە جول تارتتى دەسە دە بولادى. ءقازىر قالا اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ارنايى عيماراتتار قاراستىرىلىپ، زەينەتتەگى ۇلكەندەرىمىز بوس ۋاقىتىن قايتسە ءتيىمدى وتكىزەدى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ «سالاۋاتتى قالالار» قاتارىنداعى الماتى جۇرتىنىڭ سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋىنە قاجەتتى بارلىق جاعدايلار قاراستىرىلىپ وتىر. بۇل جوبا حالىقارالىق تاجىريبەلەر ارقىلى جانە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ، جەكەمەنشىك-مەملەكەتتىك سەرىكتەستىك جوباسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلاتىندىعىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇل رەتتە الەۋمەتتىك ۇيلەردە تۇراتىن، ادامداردى الەۋمەتتەنءدىرۋ، ياعني مۇمكىندىگى شەكتەۋلى، جالعىزباستى ادامداردى قوعامدىق ورتاعا بەيىمدەپ، ءوز بەتتەرىنشە ءومىر سۇرۋگە باعىتتايتىن شاعىن الەۋمەتتىك ۇيلەردى ۇيىمداستىرۋدى قولعا الدىق. ءقازىر بىزدە وسىنداي ءۇش شاعىن الەۋمەتتىك ءۇي قىزمەت كورسەتۋدە. مۇنداي ۇيلەردى الماتى قالاسى رەسپۋبليكا بويىنشا ءبىرىنءشى بولىپ اشىپ وتىر. جاقىندا بىزگە پاۆلودار وبلىسىنان ارنايى وكىلدەرى كەلىپ ءبىزدىڭ سول شاعىن ۇيلەردىڭ جۇمىسىمەن تانىسىپ كەتتى، بىزدەن كەيىن مۇنداي الەۋمەتتەندىرۋ ۇيلەردى پاۆلودار قالاسى اشپاق.
ەندى الەۋمەتتىك ۇيدە تۇراتىندار وزدەرىن-وزدەرى كۇتۋدى، ەڭبەك ەتۋدى ۇيرەنەدى. ءقازىر قاراپ وتىرساق، كەيبىر مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامداردىڭ ءومىر سۇرۋگە دەگەن قۇشتارلىقتارى ارتىپ، جۇمىس ىستەپ، اقشا تاۋىپ، زەينەتاقىلارىن ۇنەمدەپ ۇستاۋعا داعدىلانا باستاعان.
– جاقسى باستاما بولعان ەكەن، ەڭ الدىمەن، كەشكە دەيىن تاس ۇيدە قامالىپ جاتاتىن ادامداردىڭ ەركىن ءومىر سۇرۋگە بەيىمدەلۋى قۋانتىپ وتىر. مەيىرجان باتىربەك ۇلى، ءقازىر ءمامس ساقتاندىرۋ جۇيەءسىءنىڭ ەندىرىلۋىنە بايلانىستى تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن انىقتاۋ كۇردەلى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ تۇرعانى بەلگىلى. باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزدامايىنشا، ادام ەمدەلۋدىڭ ءقادىرىن بىلە بەرمەيدى عوي، قۇداي ونىڭ بەتىن اۋلاق ەتسىن، دەگەنمەن قالا بويىنشا مارتەبەسى انىقتالماعان 500 مىڭعا جۋىق ادامنىڭ تاعدىرى نە بولىپ جاتىر؟
– اۋدان اكىمدىكتەرىنىڭ، ىشكى ىستەر جانە باسقارمانىڭ اۋداندىق بولىمدەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ جانە ەمدەۋ مەكەمەلەرىندەگى ۋچاسكەلىك دارىگەرلەردىڭ بەلسەندى جۇمىس ىستەۋىنىڭ ناتيجەسىندە قالا بويىنشا مارتەبەسى انىقتالماعان 470 مىڭ ادامنىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن 168 مىڭىنىڭ مارتەبەسىن انىقتاۋ قيىنعا ءتۇسىپ وتىر. دەيتۇرعانمەن، ءقازىر وسى باعىتتا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل جەردە تۇرعىندار وزدەرىنىڭ بولاشاقتاعى جاعدايلارىن ويلاۋى ءتيىستى. ءقازىر كەلىپ تىركەلىپ، وزدەرىنىڭ قايدا نەمەن اينالاساتىندارى جونىندە اقپاراتتاردى بەرگەندەرى دۇرىس، ويتكەنى، ءوزىڭىز ايتىپ وتكەندەي، باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزدامايتىن ادام بالاسى جوق، قارتايمايتىن قاعيدا تاعى جوق. ءمامس جانە زەينەتاقى قورىن جيناقتاۋ ءار ادامنىڭ ءوز بولاشاعى، ەرتەڭگى كۇنىنىڭ قامى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان يگىلىكتى قادامدار ەكەندىگى ەستەرىندە ساقتاۋى ءتيىستى. ءبىز ءالى دە بەيقام جۇرگەن ازاماتتارىمىزعا وسى ماسەلەنى قاتتىراق ەسكەرتكىمىز كەلەدى. وزگەدەن قاشىپ قۇتىلعانمەن، ادام بالاسى ەشقاشان وزىنەن قاشىپ قۇتىلا المايتىنىن ەسكەرگەندەرى ءجون.
– مەيىرجان باتىربەك ۇلى، اڭگىمەڭىزگە راحمەت. ءبىر سۇحباتتا باسقارمانىڭ جۇمىسىن ايتىپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس شىعار. جۇمىستارىڭىزعا ساتتىلىك تىلەيمىز.
اڭگىمەلەسكەن –
نۇرجامال بايساقال
پىكىر قالدىرۋ