مىنەز – ادام بالاسىنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنىڭ سىرتقى كورىنىسى دەۋگە بولادى. سوندىقتان، ءال-فارابي بابامىز «مىنەز – جاننىڭ ايناسى» دەگەن ەكەن. ادەتتە، ءبىز ادامدارعا قاراپ مىنەزى جاقسى ەكەن نەمەسە جامان ەكەن دەپ باعا بەرىپ جاتامىز.

جاقسى مىنەزدى ادامدارعا اقكوڭىل، ياعني ۇنەمى كوڭىلدى جۇرەتىن، جايدارى ادامداردى جاتقىزامىز. كوبىنەسە ولار اشۋلانبايدى، قايرىمدى، مەيرىمدى جانە سابىرلى كەلەدى. ماسەلەن، مىنەزى جاقسى ۇستاز وقۋشىعا مۇلدەم داۋىس كوتەرىپ ۇرىسپايدى. ونداي ادامداردىڭ اشۋعا بەرىلىپ ايقايلاعانىن نەمەسە قاتتى سوزدەر ايتقانىن ەستىمەيمىز. وسىعان قاراپ، جۇڭگو حالقىنىڭ «ۇلكەن وزەندەر اقىرىن اعادى، ال اقىلدى ادامدار اقىرىن سويلەيدى» دەگەن ماقالى راس ەكەن دەپ ويلايمىن.

كەيدە ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ءستيلى، تاعدىرى، قوعامداعى ورنى ءوز مىنەزىنە بايلانىستى سياقتى. ماسەلەن، كوپتەگەن پسيحولوگتار ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى ونىڭ ءومىر ءسۇرۋىن انىقتاپ بەرەدى دەيدى. ياعني، مىنەزى اشىق، اقكوڭىل ادامدار تەز دوستاسىپ، كەز كەلگەن ادامدارمەن جىلدام دوس بولىپ كەتسە، مىنەزى تۇيىق ادامدار وزگەلەرمەن قارىم-قاتىناسقا ءتۇسۋى وتە قيىن.

ارينە، «بەس ساۋساق بىردەي ەمەس» دەگەندەي بارلىق ادامداردىڭ مىنەزى جاقسى بولا بەرمەيدى. مىنەزى جامان ادامداردى كەكشىل، ءوزىمشىل، قىرسىق، اشۋلانشاق رەتىندە بايقاۋىمىزعا بولادى. مەنىڭشە، بۇل جامان قاسيەتتەر. سوندىقتان، ءال-فارابي «مىنەز-قۇلىق ءمىنى - رۋحاني كەسەلگە جاتادى» دەگەن بولاتىن.

قورىتىندىلاي كەلە، جاقسى مىنەزدى بولۋعا تىرىسۋىمىز كەرەك جانە كوركەم مىنەزدى ادامداردان ۇلگى الۋىمىز قاجەت دەپ ويلايمىن. ويتكەنى مىنەزى جاقسى ادامنىڭ ءومىرى دە جاقسى بولماق جانە ونداي ادام اينالاسىنداعى ادامدارعا، ءتىپتى ەلىنە ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزە الادى. سوندىقتان، الاشتىڭ ۇلى تۇلعاسى ءاليحان بوكەيحانوۆ: «ۇلتىنا، جۇرتىنا قىزمەت ەتۋ - بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن» دەپ ايتقان. ارينە، كەمشىلىكسىز ادام بولمايتىنى راس. مەنىڭشە، ادامنىڭ بويىندا جامان مىنەزى بولاتىن بولسا، ونى تۇزەتۋگە بولادى دەپ ويلايمىن. ول تۋرالى اباي «اباي: «مەن ەگەر زاكون قۋاتى قولىمدا بار كىسى بولسام، ادام مىنەزىن تۇزەپ بولمايدى دەگەن كىسىنىڭ ءتىلىن كەسەر ەدىم»، – دەيدى. ياعني، «مىنەزدى تۇزەتۋگە بولمايدى» دەگەن قاتە پىكىر. دەمەك، ءوز بويمىزداعى جامان مىنەزدىردى جويىپ، تەك جاقسى مىنەزدەرىمىزدى شىڭداپ، كوركەم مىنەز يەسى بولۋعا تىرىسۋمىز قاجەت.

ءۋاليحان داۋرەن،

كيمەپ ۋنيۆەرسيتەتى