ادەتتە استانا دەسە كوز الدىمىزعا 20 جىلدىقتا سالىنعان كوركەم عيماراتتار ەلەسەيدى. اقوردا، حان شاتىر، بايتەرەك، حازىرەت سۇلتان مەشىتى سىندى كوركەم عيماراتتار البەتتە استانانىڭ ساۋلەتى مەن سالتاناتىن اسىرىپ-اق تۇر. ال، استانانىڭ ساكەن سەيفۋللين مۋزەي-ۇيى، استانا سۋپەرماركەتى، كونستانتين-ەلەنا شىرەكەۋى سياقتى تاريحي عيماراتىن بىلەتىن بە ەدىڭىز؟
ەۋرازيانىڭ جۇرەگىندەگى مارجان قالا استانا تۋرالى ايتپاس بۇرىن ونىڭ تاريحىنان ءسوز ەتپەي بولمايدى. ەلوردامىز استانا قالاسىنىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى تاريحشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ پروفەسسورى جامبىل ارتىقبايەۆتىڭ استانا قالاسى تۋرالى «استانا تاريحىنان 20 اڭگىمە» اتتى ەستەلىك-اڭگىمەلەرىنەن وقىرمان نازارىنا بىرنەشەۋىن ۇسىنادى.
جامبىل ومار ۇلى 1959 جىلى 20 تامىزدا قاراعاندى وبلىسى بۇقار جىراۋ اۋدانى جاڭاقالا اۋىلىندا تۋعان. «حVءىىى عاسىرداعى قازاق قوعامىنىڭ ەتنوالەۋمەتتىك قۇرىلىمى» دەگەن تاقىرىپتا دوكتورلىق ديسسەرتاسيا قورعادى. ونىڭ نەگىزگى عىلىم ەڭبەكتەرى 15–19 عاسىرلارداعى قازاق قوعامىنىڭ ەتنوالەۋمەت ماسەلەلەرىن زەرتتەۋگە ارنالعان. ول 2008 جىلدان استانا قالاسىنداعى مەملەكەت تاريحى عىلىم-زەرتتەۋ ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت اتقاردى. ءارى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەتنولوگ-تاريحشىسى جانە الەۋمەتتىك انتروپولوگيا جونىندەگى مامانى.
1- اڭگىمە
ەسىل مەن نۇرا- ەكى وزەن،
قوس وزەننەن نەسى كەم ؟!
اڭگىمەنى ەسىل مەن نۇرادان باستايىق. ەسىل مەن نۇرا سارىارقانىڭ ۇساق شوقىلارىنان باستاۋ الىپ استاناعا قاراي قاتار اعاتىن وزەندەر. سارىارقانىڭ بۇعىلى –تاعىلى وڭىرىنەن تالدى نۇرا، قارقارالى-كەرەگەتاستان شەرۋباي نۇرا بولىپ باستاۋ الاتىن نۇرا وزەنى سارىارقانى شىعىستان باتىسقا قاراي كەسىپ، جولدا قورعالجىن قوپاسىن ءدال ورتاسىنان قاق جارىپ تەڭىز كولىنە قۇيادى. نۇرانىڭ بارلىق ۇزىندىعى بەس ءجۇز شاقىرىمداي، سوعان قاراماستان قازاقتىڭ قاريالارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا ءبىر وزىنە جەتى ءجۇز وزەن قۇيادى. ەسىل وزەنى بولسا سارىارقانىڭ سولتۇستىك قىرىندا ورنالاسقان جاقسى نياز جانە جامان نياز تاۋلارىنىڭ ورتاسىنان ءوز باستاۋىن الادى دا ەكى مىڭ بەس ءجۇز شاقىرىم ءجۇرىپ كەلىپ تۇمەن قالاسىنىڭ تۇبىندە ەرتىسكە قوسىلادى. سارىارقا جەرىنەن باستالىپ ەرتىس ارقىلى سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتقا تارتاتىن ءدوي وزەن وسى ەسىل. سارىارقانى ءبىر كورگەن ادام ونىڭ قاسيەتى وسى ەسىلمەن ءقادىرلى ەكەنىن بىلەدى. ەرتە كەزدە ەسىلدىڭ سۋى ارناسىنان اسىپ-تاسىپ جاتقانىن، جاعاسى توعاي، كوك شالعىن بولعانىن قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىنەن بىلەمىز. كەنەسارى حاننىڭ جانىندا بولعان دوسقوجا جىراۋ كوتەرىلىسشىلەر سارىارقادان جەتىسۋعا قاراي اۋعاندا :
بۇل قونىستان كەتكەن سوڭ،
كورەمىز بە، دۇنيە-اي،
مىنا جاتقان ەسىلدىڭ،
كوك وراي تارتقان وزەنىن ؟!-
دەپ جىلاپ قوشتاساتىن وزەنى وسى ەسىل.
ەسىل مەن نۇرا سارىارقانىڭ قوس القاسى سياقتى، ەكەۋى قاتارلاسا، جارىسا اعىپ، قالىڭ قازاقتىڭ ناسىبەسىن اشىپ، استانادان اسا بەرە ءبىرى وڭعا، ءبىرى سولعا بۇرىلىپ، ءبىرىن ءبىرى قيماي قوشتاسىپ، اجىراپ كەتەدى. وسى قيماستىقتىڭ، ەكى اراداعى جاراستىقتىڭ بەلگىسىندەي ەكى وزەندى قوسىپ تۇرعان قوزىكوش اتالاتىن كىشكەنتاي وزەنشە مۇقىر، قاراسۋ دەگەن سالالارىمەن استانادان قورعالجىنعا قاراي جول تارتقان جۇرگىنشىنىڭ الدىندا جاتىر. سارىارقانىڭ ەكى وزەنى ەسىل مەن نۇرا استانا ماڭىندا بىر-بىرىنە قىرىق شاقىرىمعا دەيىن جاقىندايدى، ياعني ەرتە كەزدە جازعۇتۇرىم سۋ تاسىعاندا ەكى وزەن بىر-بىرىنە قوسىلىپ كەتەدى دەگەن ءسوز. ەرتەدە ۇلكەندەر «اركىمنىڭ ءوز ءۇيى- وزىنە مەشىت» دەۋشى ەدى، سول سياقتى ءار ازاماتقا ءوز جەرى جيدەلى-بايسىن ەمەس پە ؟! ەسىل مەن نۇرانىڭ سوناۋ كونە زاماندا قوس وزەن وركەنيەتىن تۋعىزعان ەفرات پەن تيگردەن نەسى كەم ؟ جۇڭگو وركەنيەتى ءوز باستاۋىن الاتىن سارىوزەن مەن يانسزى اراسى ءبىزدىڭ سارىارقادان ارتىق پا ؟ يند مەن گانگ اراسىنداعى ءۇندى وركەنيەتىن جاساعان دا ءبىزدىڭ اتالارىمىز ەمەس پە ؟ كوگىلدىر ءنىل بويى دا ءبىزدىڭ بايبارىستاردىڭ بارعان جەرى ەمەس پە ؟ ەندەشە ءبىز بابالارىمىز «ەسىل-نۇرا ەكى سۋ، ەڭكەيىپ ودان بەتىڭ جۋ» دەيتىن ءوزىمىزدىڭ ەسىل مەن نۇرانىڭ ءقادىرىن نەگە بىلە الماي ءجۇرمىز ؟ شاماسى تۋعان جەردىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ دە تاريحتان باستالادى-اۋ !
وسى ەكى وزەننىڭ اراسى تولعان كىشى-گىرىم كولدەر مەن كولشىكتەردى قازاقتىڭ اۋىز اڭگىمەلەرىندە «توعاناستىڭ توقسان ەكى كولى» اتايدى.
4- اڭگىمە. كەرۋەن ساراي -سينە تەمپورە
قازىرگى كۇنى استانالىقتاردان، جالپى قازاقستاندىقتاردان ءبىزدىڭ بايتاعىمىزلدىڭ ەڭ كونە ەسكەرتكىشى قايسى دەپ سۇراساڭ بۇزوقتى ايتادى. كەمەل اقىشيەۆ اعامىزدىڭ ەڭبەگىمەن، قاسيەتىمەن ەسىل مەن نۇرانىڭ اراسىن قوساتىن قوزىكوش بويىنداعى شاعىن قالاشىق ەلىمىزگە تانىمال بولدى. ال ەندى شىنىنا كەلسەك استانىنىڭ ەڭ ەسكى قۇرىلىستارى قالانىڭ ءوز ىشىندە، ونىڭ ەڭ مىقتى ەسكەرتكىشى قازىرگى سينە-تەمپورە، بۇرىڭعى كەرۋەن ساراي. رەسەي وسى جەرگە كەلىپ بەكىنىس قورعانىن سالعان سوڭ كەرۋەن سارايدى «گوستينىي دۆور» دەپ اتاپ جىبەردى، ودان سوۆەت ۇكىمەتى ورنادى، كەرۋەن سارايدى «سۋم» دەپ وزگەرتتى، ولدىك-تالدىق دەگەندە تاۋەلسىزدىك كەلدى، ەندى سينە-تەمپورە دەگەن اتاۋدى مالدانىپ ءجۇرمىز. ەگەر وسى ماعىناسىز، بىرەۋدىڭ بيزنەسىمەن كەلگەن، بىزگە سىرتتان جۇققان سينە-تەمپورە كەرۋەن ساراي بولىپ وزگەرسە، وندا استانانى تولىق مانىندە قازاقتىڭ استاناسى دەۋگە كەلەدى.
كەرۋەن ساراي قالاي پايدا بولدى ؟ قازاق حاندىعى زامانىندا وڭتۇستىكتەن كەلە جاتقان كەرۋەندەر نۇرا بويىنداعى بىتىعاي قالاسىنا ءبىر توقتاپ ەسىلگە شىعادى. ەسىلدەگى ەڭ مىقتى وتكەل قاراوتكەل ەكەنىن بىلەمىز، بۇل جەردە وزەننىڭ سۋى جارتى مەتردەي-اق، وتكەلدىڭ ەنى 100 مەتردەي، تابانى قاتقاق، ەكى-ۇش مىڭ تۇيەلىك كەرۋەن وتسە تابانى ەزىلمەك تۇگىلى لايلانبايدى دا، اربامەن كەلە جاتساڭ وزەننىڭ ارعى جاعىنا قاراي زۋ ەتە قالاسىڭ ! قاراوتكەلدەن ءوتىپ العان سوڭ كەرۋەندەر باسىلار تۇيەدەگى، ارباداعى جۇكتى تۇسىرەدى دە ساۋداسىن باستاپ كەتەدى. سولتۇستىكتەن سوناۋ قازان، استراحان، ەۋروپادان ەسىلدى ورلەپ كەلە جاتقان كەرۋەندەرمەن ەكى جاق بولىپ قازىرگى كەنەسارى كوشەسىنىڭ بويىندا تابىسادى. قاراوتكەلدەن باستاپ اششىوزەككە (سوليانايا بالكا، گرەبنوي كانال، اقبۇلاق) دەيىن سوزىلعان كەنەسارى كوشەسى ول كەزدە ۇلكەن بازار كوشەسى اتالادى. ساۋدانىڭ ناعىز قايناعان جەرى كەنەسارى مەن بەيبىتشىلىك كوشەلەرى قيىلىساتىن الاڭ ول كەزدە كىشى بازار كوشەسى اتالادى. بۇل كەرۋەن ساراي ەرتە زاماندا سالىندى دەۋىمىزگە ەڭ ءبىرىنشى سەبەپ. ساۋداگەرلەر جاعدايى بار ادامدار ەكەنىن ۇمىتپاڭىز، ولار بۇل جەردە ايلاپ جاتاتىنى ەستە بولسىن ! قاي جەردە بولسا دا ولاردىڭ ءبىرىنشى سالاتىنى كەرۋەن ساراي مەن مەشىت ! ءبىز 1834 جىلدارى ورىستار سالعان بەكىنىس-قورعاننىڭ الدىنان، قازىرگى يمانوۆ پەن رەسپۋبليكا كوشەلەرى قيىلىسقان جەردەن قوڭىرقۇلجا سۇلتان كوتەردى دەيتىن ەسكى مەشىتتىڭ دە تاريحى كونە داۋىرگە بارادى. قاراتوكەلگە ءار ساۋدا كەرۋەنى كەلگەندە مەشىتتىڭ بيىك مۇناراسىنان ارنايى دۇعا وقىلاتىن ءداستۇر دە سول داۋىردەن رەسەي بيلەگەن زامانعا دەيىن ساقتالدى.
قاراوتكەلدىڭ ورتالىق بولىگىندە سالماقتى زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلسە كەرۋەن سارايدان باسقا دا ەگىنشى، قولونەرشى، ساۋداگەر قاۋىمداردىڭ وتىرىقشى قونىستارى تابىلاتىنى ءسوزسىز.
15- اڭگىمە. جاسىل مەشىت
استانا قالاسىنىڭ ەڭ ءبىر كورنەكتى كوشەلەرىنىڭ ءبىرى اباي كوشەسى ەكەنى بەلگىلى. وسى كوشەنى بويلاپ قالانىڭ ەسكى ورتالىعىنا جاقىنداساڭىز وڭ جاعىڭىزدان بيىك قىزىل كىرپىشتەن قالانعان باعاندارى بار شارباق، بيىك قاقپا كەزدەسەدى. بۇل زامانىندا جاسىل مەشىت نەمەسە تاتار مەشىت اتالعان قۇرىلىستان قالعان قالدىق.
تاتار مەشىتىنىڭ قۇرىلىسى كەزىندە وسى قالانىڭ ەڭ باي ادامى اتانعان نۇركەي ءزابيروۆتىڭ قاراجاتىنا سالنعان. كوپەستىڭ ءبىر ادەتى قانداي قۇرىلىس سالسا دا جاسىل بوياۋمەن سىرلايدى ەكەن. وسى سەبەپتى «جاسىل مەشىت» اتانىپ كەتتى. ەسىل-نۇرا القابىندا قازاق زامانىنداعى كەرۋەن جولدارمەن جۇرسەڭىز ەسكى كوپىرلەردىڭ، بەكەتتەردىڭ قالدىقتارىن تاباسىز. ەگەر وسى قالدىقتار جاسىل بوياۋمەن بويالسا، وندا بۇل قۇرىىستاردىڭ سالىنۋىنا نۇركەي ءزابيروۆتىڭ قاتىسى بار دەپ ەسەپتەڭىز.
بۇل مەشىتتىڭ قاي جىلى جابىلعانى تۋرالى مالىمەت جوق، ءبىراق وسى قۇرىلىستىڭ كوپ جىلدار پيونەرلەر ءۇيى رەتىندە قىزمەت جاساعانىن قالانىڭ ەسكى تۇرعىندارى بىلەدى. كەيىن كەلە پيونەرلەر ءۇيى قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ عيماراتىنا كوشىرىلدى. وسى كەزدە مەشىتتىڭ اعاشتارىن وتىنعا الۋ بەلسەدى جۇرگىزىلدى. مەشىت قىزمەتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. اقىر تۇبىندە ونىڭ ورنىنا ءۇش قاباتتى تۇرعىن ءۇي سالىندى. مىنە، اباي كوشەسىنەن ەسكى ورتالىققا قاراي اياڭداپ بارا جاتقاندا رەسپۋبليكاعا جەتە بەرە وڭ جاعىڭىزدان كەزدەسەتىن جاسىل قاڭىلتىر تەلپەك كيگەن تاس باعاندار، تەمىردەن يىلگەن شارباق پەن بيىك اركانىڭ سىرى وسى.
16- اڭگىمە. كونستانتين-ەلەنا شىرەكەۋى
اقمولا شىركەۋلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كونەسى كونستانتين-ەلەنا شىرەكەۋى اتالاتىن قۇرىلىس. سوۆەت زامانىندا عايىپتان امان قالعان بۇل تاريحي عيمارات قازىرگى ۋاقىتتا رەسپۋبليكا داڭعىلىنا جاقىن ورنالاسقان. ىزدەگەن ادام ەسىل دۇكەنىنىڭ سىرتىنا وتسە اسا قينالماي تابادى.
ورىس پراۆوسلاۆ شىركەۋى اۋليە قاتارىنا ەنگىزگەن كونستاتين ريم يمپەرياسىنىڭ سوڭعى پاديشاھتارىنىڭ ءبىرى. ونىڭ بيلىگى كەزىندە (306-337 جىلدار) حريستيان دىنىنە ەركىندىك بەرىلدى، قۋدالاۋ توقتاتىلدى. ەلەنا كونستايتيننىڭ شەشەسى، 326 جىلى يەرۋساليم پاتريارحى ماكارييمەن بىرگە ييسۋس حريستوستى كەرىپ، شەگەلەگەن كرەستى تاۋىپ الىپ، يمپەريانىڭ بارلىق جەرىندە پۇتقا تابىنۋشىلىق حرامداردى قيراتىپ، ونىڭ ورنىنا حريستياندىق شىركەۋلەر سالۋعا ۋاعىز ايتىپ، بار ءومىرىن ارناعان.
شىركەۋ قۇرىلىسى تۋرالى العاشقى اقپارات 1849 جىلى اقمولا سۆياششەننيگى ميحايلدىڭ ءسىبىر شەكارا باسشىلارىنا شىركەۋ سالۋ تۋرالى وتىنىشىنەن باستالادى. اعاشتان سالىناتىن بۇل شىركەۋدىڭ جوباسى 1850 جىلى دايىن بولىپ 1854-1856 جىلدارى ءسىبىر كازاك-ورىس اسكەرىنىڭ قازىنا قاراجاتى ەسەبىنەن ەسكى بەكىنىس-قورعانىنىڭ ىشىندە جۇرگىزىلدى. ءبىر قاباتتى، كرەس ءتارىزدى ىرگە تاسقا سالىنعان قۇرىلىسقا اقمولا بەكىنىسىنىڭ گارنيزوننىڭ ينجەنەرى ينجەنەر-پورۋچيك گ.ا.ۆوروتنيكوۆ جەتەكشىلىك جاسادى دەگەن مالىمەت بار. ءبىزدىڭ قولىمىزداعى دەرەكتەر بويىنشا كونستانتين-ەلەنا شىركەۋىنىڭ قۇرىلىسىن تاتار ازاماتى ا.ابدۋلمانوۆ ءوزىنىڭ ءبىر جولداسىمەن بىرگە پودرياد الىپ جۇرگىزدى دەيدى. ءبىر ەسكەرەتىن ماسەلە شىركەۋ قامالدىڭ ىشىندە ۇلكەن الاڭنىڭ ورتاسىنا، بيىك جەرگە، اعاشتان سالىندى. شىركەۋ ءوز جۇمىسىن 1856 جىلى باستاپ كەتكەنىمەن قۇرىلىستىڭ ءىشى-سىرتىن ارلەۋ، شارباقتارىن سالۋ ت.ب. جۇمىستارى 1858 جىلعا دەيىن جۇرگىزىلدى. 1860 جىلدارى اقمولا اسكەري بەكىنىس ەسەبىندە ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتتى، قالاعا اينالا باستادى. 1876 جىلى اقمولادا بەكىنىستىڭ رەسمي جابىلۋىنا بايلانىستى اقمولا كازاك-ورىستارى شىركەۋدى وزدەرىنە قايتارۋدى تالاپ ەتتى. 1893 جىلى عانا توبىل رۋحاني كونسيستورياسى شىركەۋى كازاچيا ستانيساعا كوشىرۋگە رۇقسات بەرەدى. بۇل سلابودكانىڭ ونالاسقان جەرى قازىرگى –ءبىر جاعى رەسپۋبليكا داڭعىلى، ەكىنشى جاعى جانىبەك تارحان كوشەسى، ءۇشىنشى جاعى م.عابدۋللين كوشەسى، ءتورتىنشى جاعى ينتەرناسيونالنايا (بۇگىنگى كۇنى م.ماقاتايەۆ اتىندا) كوشەسى. وسىعان بايلانىستى حرامدى قايتا بۇزىپ 1900 جىلى 14 مامىردان باستاپ قازىرگى تۇرعان ورنىنا كوشىرۋ باستالدى. 1902 جىلى شىركەۋدىڭ بورەنەلەرى تۇگەل الىنىپ، تولىق كوشىرىلىپ ءبىتتى. شىركەۋدىڭ سىرتىنا باسىنا قاڭىلتىر قالپاق كيگىزىلگەن قىزىل كىرپىش باعانالار ورناتىلىپ، تىگىنەن قويىلعان قالىڭ تاقتايمەن قورشالدى. بەكىنىستە كونستانتين-ەلەنا شىركەۋىنىڭ ورنىندا چاسوۆنيا عانا قالدى.
شىركەۋدىڭ قاشان جابىلعانى تۋرالى دەرەك جوق. اقمولانىڭ ەسكى تۇرعىنارىنىڭ ءبىرى ن.ي.ۆتوروۆ 1930 جىلاردىڭ باسىندا دەيدى. 1938 جىلدارى شىركەۋدىڭ ۇستىندەگى كرەشى، قوڭىراۋلارى الىنىپ، تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايىنا بەرىلگەنى اقيقات. ءبىز وتكەن جولعى اڭگىمەلەرىمىزدىڭ بىرىندە مۇراجايدىڭ الدىمەن قازاقتىڭ ەسكى مەشىتىندە ورنالاسقانىن جازعانبىز. سوۆەت ۇكىمەتى مۇراجايدى ەسكى مەشىتتەن كوشىرىپ، مۇسىلماننىڭ ءدىني عيماراتىن كازپيۆوعا بەردى. ەندى كونستانتين-ەلەنا شىركەۋىنە كوشكەن مۇراجاي 1941 جىلى سوعىس كەزىندەگى قيىنشىلىقتارعا بايلانىستى جابىلىپ، شىركەۋ جاڭا قۇرىلىپ جاتقان اسكەري بولىمدەرگە بەرىلدى. وسى جەردە 1941-1942 جىلدىڭ قىسىندا 29 اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ بايلانىس باتولونى ورنالاستى. ءدال وسى الاساپىران كەزدە كونستانتين-ەلەنا شىركەۋىندا ساقتالىپ تۇرعان تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايىنىڭ زاتتارى تولىق تونالدى. وسى تۋرالى ا.ف.دۋبيسكيي اشىنا جازىپ ەدى: «پوسلە ۆوينى ۆدرۋگ وبنارۋجيلوس، چتو مۋزەينوە يمۋششەستۆو پودچيستۋيۋ رازوروۆانو كاكيمي-تو مەرزاۆسامي. يسچەزلي داجە پيات كامەننىح باب، نەكوگدا ستوياششيح نا دريەۆنيح كۋرگاناح وبلاستي...ۆيديمو زلوۋمىشلەننيكي وتپراۆيلي ۆ مەتاللولوم ۆسە چتو موگلو پويتي نا پەرەپلاۆكۋ (چۋگۋننىە پۋشكي، ستاريننىە ورۋجيا، دوسپەحي ي ت.د.)، دەريەۆياننىح ۆەششەي سوجگلي، ا كوۆرى، حالاتى، ۋبرانستۆو بوگاتوي بايسكوي يۋرتى ي پروچيە سەننوستي پريسۆويلي». ولكەتانۋشى 1946-1947 جىلدارى مۇراجايعا قاتىستى كەيبىر قىمبات زاتتاردىڭ وبلىس شەنەۋنىكتەرىنىڭ قولىندا بولعانىن جازادى: «وتدەلنىە مۋزەينىە پرەدمەتى ناحوديلي ۋ نەكوتورىح وتۆەتستۆەننىح رابوتنيكوۆ وبلاستي. پوپىتكي پريۆلەچ ۆينوۆنىح ك وتۆەتستۆەننوستي ني ك چەمۋ نە پريۆەلي» (ا.ف.دۋبيسكيي. پرويدەمسيا پو ۋليسام سەلينوگرادا. سەلينوگراد،1900. س.73).
ءبىز اقمولا تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايىنىڭ تاعدىرىنا ءالى دە سان اينالىپ كەلەمىز. ونىڭ فوندىلارىندا بولعان سامەكە مەن ابىلمامبەت حانداردىڭ زامانىنان ساقتالعان قۇجاتتار، قارۋ-جاراق، ءارتۇرلى اشەكەيلەر، كىتاپحانا قايتا تۇگەندەۋدى قاجەت ەتەدى. كونستانتين-ەلەنا شىركەۋىندە جوعالىپ كەتكەن بەس بالبال تاس قانشالىقتى الىس جەرگە بارۋى مۇمكىن ؟!
1941-1945 جىلدارداعى سوعىستىڭ سوڭىنا قاراي سوۆەت ۇكىمەتى ءدىندى قۋدالاۋدى ازايتتى. ەركەك كىندىكتىڭ ءبارى سوعىستا قىرىلعان، جۇتاپ، ازىپ -توزىپ كەتكەن حالىققا بولشيەۆيكتەر شىركەۋگە بارۋعا رۇسات بەردى. مۇسىلمان مەشىتى قايتا اشىلعان جوق، پيۆزاۆود بولىپ قالا بەردى. بۇل دا سوۆەت ۇكىمەتى ەڭ الدىمەن ورىس حالقىنىڭ مۇددەسىن ويلايتىنىن، قازاق قانشالىقتى قىرىلىپ –جويىلسا دا رەسەي يمپەرياسىنداعى بۇراتانا ۇلت بولىپ قالا بەرەتىنىنىڭ دالەلى. دىنگە سەنۋگە جەڭىلدىكتەر اشىلعانىنا بايلانىستى كونستانتين-ەلەنا شىركەۋى 1942 جىلى حريستيان- پراۆوسلاۆتارعا قايتارىلدى، ءبىراق ءوزىنىڭ اۋەل باستاعى ادەمى كوركىنەن ايرىلعان قالپىندا. شىركەۋدىڭ قوڭىراۋ بولمەسى قيراتىلعان، شارباعىن بۇزىپ الىپ كەتكەن، جان-جاعىنان جەر كەپەلەر قاپتاپ سالىنعان، اعاشپەن ورنەكتەلگەن ءساندى ىرگەسى شتۋكاتۋركامەن سىلانعان ت.ب.
بۇگىنگى كۇنى كونستانتين-ەلەنا شىركەۋىنە قايتا قاپىنا كەلىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى، ءبىراق ول ءوزىنىڭ بايىرعى قالپىنا كەلدى دەپ ايتۋ قيىن.
