«ولەم!» دەپ ويلادىم. ولگەندە، بەكەردەن بەكەر ولە سالمايسىڭ عوي، پروستو قاتىنىمنىڭ «جۇرتتىڭ وزىڭدەي ەركەكتەرى» دەگەن ءسوزى ءوتىپ كەتتى دا. ءوزىم پاتەر جالداپ تۇرامىن، ايلىعىم جەر الىپ، ءۇي سالۋعا جەتپەيدى، قارىز دەگەن شاش-ەتەكتەن.
قانىم باسىما شاۋىپ تۇرعاندا جۇرتتىڭ ەركەگى دە بالە بولدى. «پالەنشەنىڭ بايىنا قاراشى ءانى!» – دەگەن سوزدەن-اق جۇيكەم جۇقارىپ ءبىتتى. قىز كۇنىندە «ءسىز» دەپ سىزىلىپ تۇراتىن سىپايى قاتىنىمنان بۇل كۇندە جۇرناق تا قالماعان، بىردەڭە ايتساڭ، بەتىڭنەن الىپ، توسىڭە شاۋىپ تۇرادى. تابىسىڭ ماردىمسىز بولسا قاتىن ەكەش، قاتىنعا دا ابىرويسىز ەكەنسىڭ عوي.
بارىنەن قۇتىلۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى ءتاسىلى – ولە سالۋ ەدى. بۇل – قاتىنىممەن كەزەكتى ۇرىستان كەيىن باسىما كەلگەن سوڭعى وي، ناقتى شەشىمىم بولاتىن.
سول قارقىنىممەن سارايعا كىرىپ، اسىلاتىن ءجىپ ىزدەپ جۇرگەنمىن، تاپقانىم دا سول، قوجايىنىم جەتىپ كەلگەنى.
– ءوي، تىنىشتىق پا؟ نە ىستەپ ءجۇرسىڭ مەنىڭ سارايىمدا؟
بۇل قۇرىپ كەتكىر ساراي ەكەش، ساراي دا مەنىكى ەمەس ەكەنى سوندا عانا ەسىمە ءتۇستى.
– ولەيىن دەپ ءجۇرمىن. شارشادىم بارىنەن...
– باسقا ولەتىن جەر تاپپادىڭ با؟
– نە بوپتى؟
– قوي، اينالايىن، ولەسىڭ بە، باسقا جەرگە بار. ەرتەڭ سەن تۇرساڭ اسىلىپ، مەن جۇرسەم مليساعا جاۋاپ بەرىپ... باسىما بالە تىلەپ الار جايىم جوق، اينالايىن، شىق بىلاي!
و، سۇم دۇنيە دەسەڭشى! مەن ولەيىن دەپ تۇرسام، قوجايىن ءوز باسىنىڭ تىنىشتىعىن تىلەپ تۇر. «قوي، اينالايىن، اشۋىڭدى باس، ءقازىر كىم جەتىسىپ ءجۇر دەيسىڭ؟» دەگەن سياقتى جىلى ءسوز كۇتكەن ەدىم نەگىزى.
اپتىعىم باسىلىپ قالدى. سوندا دا بوي بەرگىم كەلمەي: «ەشكىم مازالامايدى. ءوز ەركىممەن ءولدىم دەپ قاعاز جازىپ كەتەمىن...» – دەپ دالباسالاپ كەتتىم. قوجايىن كونبەدى. كونبەك تۇگىلى: «كەلىن، ا، كەلىن!» – دەپ ءۇي جاققا قاراپ ايقاي ساپ قاتىنىمدى شاقىرىپ الدى. ونىڭ دا اشۋى وڭايلىقپەن باسىلا قويمايدى، شاشى جالبىراپ، ەتەگى دالاڭداپ لەزدە جەتتى.
– ويباي-اۋ، كەلىن، مىناۋىڭ ولەم دەيدى!
تىم قۇرىسا «كۇيەۋىڭ» دە دەگەن جوق. «مىناۋىڭ»...
– كىم؟
– مىناۋ دا...
ايەلىم «مىناۋدىڭ» كىم ەكەنىن ەندى تۇسىنگەندەي، بەتىمە اجىرايىپ قارادى.
– ولەم دەي مە؟
– سويتەدى. سارايدى اپىر-توپىر شاشىپ، ءجىپ ىزدەپ ءجۇر...
– و-و، سورلى! – دەدى قاتىنىم. – و، سورلى، ولگىشىن قاراي گور بۇنىڭ!..
– مەن دە سونى ايتام دا، – دەپ قوجايىن قىستىرىلدى.
– سەن سۇمىراي نەمەنەڭە جەتىسىپ ولمەكسىڭ؟ سەنىڭ تۇگىڭ كەتپەيدى، ولەسىڭ دە كەتەسىڭ. ەكى ورتادا مەن سورلايمىن عوي. ولگەندە توعىز ادام سىناپ كەلەدى، بىرەۋى جىلاپ كەلەدى. سەنىڭ جەتىڭ، قىرقىڭ، بەيسەنبىلىگىڭدى وتكىزۋ مەنىڭ سورىم بولادى عوي.
– ءقازىر ءجۇز كۇندىك دەگەن شىققان، – دەپ قوجايىنى قۇرعىر تاعى قىستىرىلدى.
– سونى ايت. «ءولىم – باردىڭ مالىن شاشادى، جوقتىڭ ارتىن اشادى» دەگەن...
– جۇما سايىن نان ءپىسىرىپ، ءارۋاققا قۇران باعىشتاپ وتىرماساڭ ۇياتتى، – دەپ قوجايىنىم ۇلكەن ىقىلاسپەن تاعى قىستىرىلدى.
ايەلىممەن ءبىرىنشى رەت ۇرىسۋىم ەمەس، ءبىراق ماقالداتىپ ۇرىسقانىن ءبىرىنشى رەت كورۋىم. قوجايىنىم قوشتاپ، ول باستاپ، ءبىراز جەرگە باردى. ءسوزىنەن تۇسىنگەنىم، ولسەم، كومۋسىز قالادى ەكەنمىن. قىسقاسى، مەنىڭ ءولىمىم ول ءۇشىن قىپ-قىزىل شىعىن، سول شىعىنىمدى وتەپ السام بولدى، جولىمنان قالدىرىپ، ەتەگىمنەن تارتايىن دەپ تۇرعان ەشكىم جوق.
– «جاقسى يت ولىگىن كورسەتپەيدى» دەگەن. ولەسىڭ بە، شىعىنىڭدى جاۋىپ كەت. ساعان بولا تىراشتاناتىن جايىم جوق، – دەپ قاتىنىم توقەتەرىن ايتتى.
ءبىر قاراعاندا ونىكى دە راس ەندى، ءولۋىن مەن ولەمىن، ول بايعۇس جانازاما داستارحان جاساپ، باسىما تاس قويىپ... قوي، قۇرىسىن، شىعىنىمدى جاۋىپ كەتەيىن دەپ ويلادىم.
ارى-بەرى ويلاپ، ءوزىمدى كومەتىن «سپونسور» تابۋىم كەرەك دەپ شەشتىم. شەشكەندە، بۇل ماسەلەدە كومەك بەرەتىن ءبىر عانا ادام – بالا كۇننەن بىرگە وسكەن دوسىم اسان ەدى. ول ءقازىر جەكە كاسىپكەر، اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى، جاعدايى جاقسى، قالتاسى قالىڭ. قاتىنىم ايتاتىن «جۇرتتىڭ ەركەگى». سالىپ ۇرىپ سوعان باردىم. بارۋىن باردىم عوي، الدىنا زورعا كىردىم.
وبالى نە كەرەك، جاقسى قارسى الدى. حاتشى قىزعا شاي الدىردى. شاي ۇستىندە جاعدايىمدى، نەگە كەلگەنىمدى سۇرادى. «بولارى بولدى»، نە جاسىراتىنى بار، ولەتىنىمدى ايتتىم.
اسان دوسىم ۇزاق ويلاندى. كوزىن ءبىر نۇكتەگە قاداپ الىپ، وبلىس كولەمىندەگى ءماسەلەنى شەشكەلى تۇرعانداي ىڭىراندى كەپ. مەندە دە ءۇن جوق، شاينەكتەگى تەگىن شايدى سوراپتاپ وتىرمىن. الدەن ۋاقىتتا اسان تىلگە كەلدى.
– سەنى اۋىلعا اپارىپ قويامىز با، الدە، وسى قالادا قويامىز با؟
دوسىمنىڭ بۇل ءسوزى «ساعان توسەكتى تورگى بولمەگە سالايىق پا، الدە دالاعا جاتاسىڭ با» دەگەندەي جايباراقات شىقتى.
– اۋىلدا اكە-شەشەم جاتىر... تۋعان جەرىم عوي...
– دۇرىس قوي، ءبىراق مەندە ۋاقىت تاپشى، ءوزىڭ بىلەسىڭ...
– مەيلى وندا، قالادا-اق قالا بەرەيىن.
ەكەۋمىزدىڭ اڭگىمەمىزدى سىرتتان ەستىگەن كىسى مەنى اسكەري بورىشىن وتەپ قايتۋعا بارادى ەكەن دەپ ويلاعان شىعار.
– قالادا قالعاندا... دايىنداپ قويعان جەرىڭ بار ما ەدى ءوزى؟
العاشىندا ازىلدەپ وتىر ەكەن دەپ ويلادىم. ويباي-اۋ، قالادا جەرىم بولسا، مولامدى سالعانشا ءۇي سالمايمىن با؟ اسانعا وسىلاي دەدىم.
– سوندا سەن ماعان زيراتتان جەر اپەر دەپ وتىرسىڭ با؟
– ەندى... ىڭعايىنا قاراي كورسەڭ...
– وي، اينالايىن، سەن ول جاقتان جەر الۋ قانشا ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ سەنىڭ ءولۋىڭ ەشتەڭە ەمەس، مولادان جەر الۋ كەرەك، ودان كەيىن قاتارىڭنان كەم بولماۋىڭ ءۇشىن باسىڭا كەسەنە تۇرعىزۋ كەرەك...
قىسقاسى، اسان دوسىم سپونسورلىقتان باس تارتتى. تارتقاندا تۇبەگەيلى ەمەس: «سەن الدىمەن جەرىڭدى دايىنداپ ال. باسقاسىن مەن كوتەرەيىن»، – دەپ جومارتتىقتىڭ تاماشا ۇلگىسىن كورسەتتى. ول دا بولسا كوڭىلگە دەمەۋ، اسىلىپ ولەتىن ارقانىمدى جوعالتىپ الماي تۇرعاندا جاتاتىن ورنىمدى ىڭعايلاپ الايىن دەپ قالا شەتىندەگى مولاعا تارتتىم.
بارسام... و، توبا-اي، توبا... شىنىمدى ايتسام، مايىتتەردىڭ جاتىن جايى مەنەن الدەقايدا ىلگەرى ەكەن. وسى ءبىز قالاداعى كەيبىر بايلاردىڭ ۇيىنە قىزىعامىز عوي. «كەرەمەت ەكەن!» دەپ. مۇنداعى كەيبىر مارقۇمداردىڭ باسىنا سوعىلعان كەسەنە كەرەمەتتىڭ ءوزىن تاڭقالدىرادى. كەسەنە تۇگىلى، بىرەۋلەردىڭ باسىنا قويىلعان تاستىڭ قۇنى مەن سەكىلدى ونشاقتى بايعۇستىڭ ءبىر جىلدىق تابىسى شىعار. دۇرىستاپ ءولۋدىڭ ءوزى دە ءبىر باقىت ەكەن عوي.
«قوي، – دەپ ويلادىم مەن. – ولگەن سوڭ جۇرتقا كۇلكى بولماي، دۇرىستاپ ولەيىن. مەن دە ءبىل اۋلەتتىڭ ازاماتى ەدىم عوي. «پالەنشەنىڭ باسىندا بەلگى تاس تا جوق» دەپ اۋزى جەڭىل بىرەۋلەر ەرتەڭ مولاما كۇلەر...»
سول ويمەن سۇمىرەيىپ ۇيگە قايتتىم.
– بانكتەن حابارلاستى. نەسيەنى تولەڭدەر دەيدى، – دەپ ايەلىم تابالدىرىقتان اتتاماي جاتىپ تاعى ءبىر مىندەتتەمە جۇكتەدى. دەمەك، كەسەنەگە ەمەس، نەسيەگە اقشا جيناۋ مىندەتى تۇر الدىمدا.
...ءتىرى ادامعا تىرشىلىك بىتپەيدى عوي، سول وقيعادان كەيىن التى جىل ءوتتى. كۇنى كەشە نەسيەمدى تولەپ ءبىتتىم. ەندى كەسەنەگە اقشا جيناۋىم كەرەك ەدى، تەك بالا ءوسىپ قاپتى. «مەنىڭ پاتەردەن پاتەرگە ساندالعانىم جەتەر. تىم قۇرىسا بالام ءوز شاڭىراعىندا وتىرسىن» دەپ، ەندى بالام ءۇشىن اقشا جيناپ ءجۇرمىن. سوعان كىشىگىرىم باسپانا تۇرعىزىپ بەرسەم، سوسىن، وزىمە...
وعان دەيىن ءوزىم دە ءبىر جاقتى بولارمىن. ءزاۋلىم كەسەنە بولماسا دا كەڭ دالانىڭ ءبىر بۇرىشىنان توقىمداي جەر تيەر. «اكەم سالعان باسپانا ەدى» دەپ مەنى تورگى بولمەگە ساقتاپ قويماسى انىق. لەنين ەمەسپىن عوي.
ال ازىرشە ولەيىن دەسەم، اقشام جوق.
پەرنەباي بەردالى ۇلى ساپاروۆ
پىكىر قالدىرۋ