ادامنىڭ تابيعاتى جاراتىلىسىنان ماڭگىلىككە قۇشتار. ءاۋ باستان پەندە سولاي جاراتىلعان. ىشكى داۋىسى ىلعي دا ماڭگىلىكتى كۇبىرلەپ تۇرادى. ءوزىن ءومىر باقي ولمەيتىندەي كورەدى. سوعان قاراعاندا ماڭگىلىك ءومىردىڭ بار ەكەندىگىنىڭ اقيقاتتىعى ايقىندالا تۇسەدى.
ادام ولگەن سوڭ ونىڭ جانى جاڭا تۋعان سابيگە قونا ما، نەمەسە باسقا پلانەتاعا كەتە مە؟ ادامزات تۋعالى بەرى وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كەلە جاتىر. ءبىراق جاۋابى ءالى كۇنگە تابىلعان جوق. ادام ءبارىبىر ماڭگىلىك ومىردەن ءۇمىت ۇزبەيدى. ماڭگىلىك ومىرگە سەنبەسە، «مەنەن كەيىن دۇنيەنى توپان سۋ باسسىن» دەپ، ادامدار ءبىر-بىرىن وسى دۇنيە ءۇشىن ءولتىرىپ، قىرىپ تاستار ما ەدى، كىم ءبىلسىن...
ميداعى كەيبىر كلەتكالاردىڭ ادام ولگەن سوڭ دا ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتپايتىندىعى عىلىمدا دالەلدەنگەن. ءقازىر سول كلەتكادان شىعاتىن سيگنالدار زەرتتەلۋ ۇستىندە. ونىڭ قۇپياسى اشىلسا، ادامزاتتىڭ دا كوزى كوپ نارسەگە اشىلار ەدى.
ادامعا ءتان سەزىمدەر ماتەريالدىق جانە رۋحاني سەزىم بولىپ ەكىگە بولىنەدى. ماتەريالدىق سەزىمدەرگە: توڭۋ، ىستىقتاۋ، كۇيىپ قالۋ، ءۇسىپ قالۋ، قارىن اشۋ، ۇيقى كەلۋ، ەسىنەۋ، ۇرعان جەردىڭ اۋىرىپ قالۋى، جىنىستىق ءلاززات سەكىلدى باسقا دا راحاتتار مەن ازاپتار جاتادى.
ال رۋحاني سەزىمدەرگە: ساعىنۋ، قايعىرۋ، ۋايىمداۋ، مۇڭدانۋ، قۋانۋ، رەنجۋ ت.ب. جاتادى.
رۋحاني دەپ اتى ايتىپ تۇرعانداي، ادام ولگەن سوڭ ونىڭ رۋحىندا وسى رۋحاني سەزىمدەر بىرگە بولادى. ياعني رۋح ساعىنادى، قايعىرادى، ۋايىمدايدى، قۋانادى، رەنجيدى ت.ب.
ال ماتەريالدىق سەزىمدەر فيزيكالىق دەنەدە عانا بولىپ، ادام ولگەن ساتتە دەنەمەن بىرگە قالىپ كەتەدى. ءبىراق اقىرەت كۇنىندە قايتا ءتىرىلۋ بولعان كەزدە وسى ماتەريالدىق سەزىمدەر دەنەگە قايتا بەرىلەدى. ويتكەنى ماتەريالدىق سەزىم ماتەريالدىق دەنەگە ءتان.
رۋح، مىنا دۇنيەدە فيزيكالىق دەنە كيىپ قانا، كوز، قۇلاق، ءتىل سەكىلدى دەنە مۇشەلەرى ارقىلى بايلانىسىپ سەزىمدەرى ارەكەتكە كەلەدى. ەگەر رۋح دەنە كيمەسە، سەزىمدەرى دە بۇرشىك اتپاس ەدى. بۇل دۇنيەدە ادام سول سەزىمدەرىمەن وزىنە ءتان ەرەكشە الەمىن جاسايدى. ءوزىنىڭ ەشكىمدىكىنە ۇقسامايتىن جەكە الەمىن، وزىندىك دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرادى. سولايشا بەلگىلى ءبىر ساپا قالىپتاستىرادى جانە سونىمەن ءقابىر الەمىنە ەنەدى. جەر بەتىندەگى سىناق، تاجىريبە الەمى تاۋسىلىپ، سول سىناقتىڭ ناتيجەسىن، جەمىسىن جەۋدىڭ العاشقى قادامى ءقابىر الەمىندە باستالادى. قۇران اياتتارى ادامنىڭ انىق تۇردە كورۋشى، ەستۋشى بولىپ جاراتىلۋى ونىڭ سىنالۋى ءۇشىن ەكەنىن بايان ەتكەن. ەندەشە سىناق بىتكەن ەكەن جانە سىناقتىڭ قۇرالى بولعان دەنەنى شەشكەن ەكەن، وندا رۋحقا جاڭادان ماتەريالدىق الەممەن بايلانىس جاساپ، ولاردى ەستۋدىڭ، كورۋدىڭ قاجەتى بولمايدى. ويتكەنى رۋح بۇل دۇنيەدە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە سەزىمدەرىنىڭ بۇرشىگىن اشىپ، ماتەريالدىق الەمنىڭ ءدامىن تاتتى، سول جەتكىلىكتى. ويتكەنى سەزىمدەر ءفاني دۇنيەدە ەشۋاقىتتا تويمايدى، ول تەك ماڭگىلىك الەمدە عانا تويا الادى. ال بۇل دۇنيەدە سەزىمدەر ءۇشىن يا جاعىمدى، يا جاعىمسىز جاعىنا قاراي اشىلۋ عانا بار، تويۋ جوق. سوندىقتان بارزاح الەمىندەگى (قايتا تىرىلگەنگە دەيىنگى ولىمنەن كەيىنگى جالعاساتىن ءومىر) رۋحاني ءومىر جاڭا سەزىمدەر الۋعا مۇقتاج ەمەس.
عىلىمنىڭ ايتۋىنشا، ادامنىڭ فيزيكالىق ءتانى ولگەننەن سوڭ ودان شىققان جان وزگەشە ءبىر نازىك الەمگە تاپ بولادى. سول نازىك الەمدە دە جاننىڭ ءتانى بولادى. ءبىراق ونداعى ءتان جەردەگىدەن باسقاشا، وتە نازىك، استرالدى دەنە. ادامنىڭ ويى، سانا-سەزىمى، ەموسياسى، ءسۇيۋى، كۇيۋى، جەك كورۋى، جاقسى كورۋى، ارمان-ماقساتى نازىك الەمدە دە وزگەرمەيدى، ءبىراق جەردە ونى وزگەلەردەن جاسىرۋ مۇمكىن بولسا، نازىك الەمدە ونى وزگەلەردەن جاسىرۋ مۇمكىن ەمەس، ونى ونداعىلاردىڭ ءبارى ايقىن كورەدى نەمەسە سەزىپ-بىلەدى. نازىك الەمدە ءتىلدىڭ دە، داۋىستىڭ دا كەرەگى جوق، ويشا ۇعىنىسا بەرەدى. قالاعان جەرىنە ويلاعان ساتىندە-اق جەتىپ بارا الادى. جاقىندىق نەمەسە الىستىق دەگەن ۇعىم جوق. ۋاقىت پەن كەڭىستىك جەردەگىدەن باسقاشا، جەردەگى مىڭداعان جىلدىق ۋاقىت ونداعى ءبىر سەكۋندپەن تەڭ. العا، ارتقا، وڭعا، سولعا قاراۋ دەگەن جوق، كەز كەلگەن زاتتى بارلىق قىرىنان ءبىر مەزگىلدە كورە الادى، دەيدى.
حح عاسىردىڭ سوڭىندا (1970-1995 جىلدار) كوپتەگەن ەلدەردىڭ وقىمىستىلارى ادامنىڭ فيزيكالىق دەنەسى ولگەن سوڭ جانىنىڭ قايدا كەتەتىنىن زەرتتەۋگە قىزۋ كىرىستى. زەرتتەۋگە ءتۇرلى باعىتتىڭ وكىلدەرى: نەيروحيرۋرگتەر، پسيحولوگتار، فيلوسوفتار تارتىلدى. حالىقارالىق زەرتتەۋ ۇيىمدارى قۇرىلىپ، عىلىمي باسقوسۋلار ءوتتى، ءتۇرلى ەڭبەكتەر جازىلدى. زەرتتەۋشىلەردىڭ سونداعى قورىتىندىسى مىناۋ: ادام ولگەن سوڭ دا ونىڭ ساناسى وشپەيدى، جوعالمايدى جانە وزگە كوزگە كورىنبەيتىن نازىك الەمدە بۇرىنعىداي ءومىر ءسۇرۋىن جالعاستىرا بەرەدى. بۇلاي دەۋگە جۇرەگى ۋاقىتشا توقتاپ، كلينيكالىق ءولىمدى باسىنان كەشكەن جۇزدەگەن ادامداردىڭ ەستەلىكتەرى، و دۇنيەدە كورگەندەرى مەن سەزگەندەرى نەگىزگە الىندى. كوپتەگەن ادامدار ولگەن سوڭ باسقا الەمگە تاپ بولعانىن العاشىندا سەزبەيدى ەكەن، سەبەبى فيزيكالىق الەمدەگىدەي ءبارىن كورىپ، ەستىپ، ءبىلىپ تۇرادى. ءبىراق ءۇيدىڭ ىشىندە قالقىپ جۇرگەنىن جانە ءوزىنىڭ جاتقان دەنەسىن كورگەن سوڭ عانا ءوزىنىڭ ءتىرى ەكەنىنە كۇدىكتەنە باستايدى. اسىرەسە بۇل ورايدا امەريكالىق پسيحولوگ رەيموند ءموۋديدىڭ كلينيكالىق ءولىمدى باستارىنان وتكەرگەن جۇزدەگەن ادامدى كۋالىككە تارتقان زەرتتەۋلەرى ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ونىڭ زەرتتەۋىنە سايكەس، ولىپ-تىرىلگەندەردىڭ 30 پايىزدان استامى ءوزىنىڭ ولگەننەن كەيىنگى جاعدايىن جاقسى سەزىپ-بىلگەن. كەيبىرەۋى فيزيكالىق الەمدەگى وزىنە تانىس جەرلەرگە قىدىرىپ بارعان، كەيبىرەۋى تىلمەن ايتىپ جەتكىزگىسىز وزگە نازىك الەمگە تاپ بولعان. اۋرۋ سەزىمى دە، قورقىنىش تا بولماعان. كەيبىرەۋى جاعىمدى مۋزىكا ەستىگەندەرىن ايتقان. سونشاما ەستەلىكتەردىڭ ءبارى ءبىر-بىرىن جوققا شىعارمايدى، قايتا ءبىر-بىرىن تولىقتىرىپ وتىرادى. كەيبىرەۋىنىڭ جانى اسقان جىلدامدىقپەن قارا تۋننەل ارقىلى زىمىراعان، كەيبىرەۋى توبەدەن وزدەرىنىڭ كەرەۋەتتە جاتقان دەنەلەرىن كورگەن، كەيبىرى ءوز دەنەسىنە قاراعىسى كەلمەگەن. بولىپ جاتقان جاعدايدىڭ ءبارىن ەستىپ-بىلگەنمەن، جەردەگىلەر وزدەرىن كورمەگەنىن جانە ايتقاندارىن ەستىمەگەنىن جەتكىزگەن. العاشىندا ەموسيالىق شوشىنۋ پايدا بولعانمەن، ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ وزدەرىنىڭ جەردەگىگە ۇقسامايتىن نازىك دەنەگە يە بولعاندارىن سەزىنگەن. اينالاسىنان وزدەرىنىڭ بۇرىن دۇنيەدەن ءوتىپ كەتكەن جاقىندارىن بايقاعان، ولار جۇباتىپ، جاڭا جاعدايعا بەيىمدەلۋىنە كومەكتەسپەك بولعان. ارتىنان جارقىراعان نۇر پايدا بولىپ، كوز الدىنان بۇكىل ومىرلەرىىن كينو سياقتى وتكەرگەندەرىن ايتقاندارى دا بار. كەيبىرەۋى وزگە الەمنىڭ شەكاراسىنان وتەر كەزدە كەنەتتەن جەردەگى ءوزىنىڭ تانىنە قايتىپ ورالعىسى كەلگەن، بولماسا ولگەن جاقىندارى «سەنىڭ جەردەگى ءومىرىڭ ءالى بىتكەن جوق» دەپ، كەرى قايتارعان. كەيبىرەۋى ورالعىسى كەلمەي، ءوزىن وزگە الەمدە جاقسى سەزىنگەن. اقىرىندا ءبارىبىر دەنەلەرىنە ورالىپ، كوزدەرىن اشقان.
ادام ولگەن العاشقى ءۇش كۇندە ونىڭ جانى دەنەسىنىڭ قاسىندا بولادى. ياعني العاشقى ءۇش كۇندە جان نەمەسە رۋح بوستاندىقتا بولىپ، جەردەگى قاي ورىندى قالاسا، سول جەرگە ۇشىپ بارا الادى. ءبىراق ءۇش كۇننەن سوڭ باسقا جۇيەگە تاپ بولادى. ۇياسىن ىزدەگەن قۇس سياقتى دەلىنەدى. قايدا بارارىن بىلمەگەن جانعا پەرىشتەلار جول كورسەتەتىن بولسا كەرەك. سوسىن كوككە كوتەرىلەدى. قۇدايعا بارار جولدا فيلتردەن ءسۇزىلىپ وتەدى، ياعني تازالانادى. جەر بەتىندە ەسكە الاتىن سوڭعى ادامى قۇرىعانشا، كوكتەگى جان بۇل دۇنيەمەن بايلانىسىن ۇزبەيدى دەلىنەدى. كەيىن قۇداي بارلىق اقپاراتتى ۇمىتتىرادى.
الەمنىڭ وقىمىستى بيوفيزيكتەرى اراسىندا ادامنىڭ فيزيكالىق تانىنەن ءبولىنىپ شىعاتىن، وزىنەن اۋمايتىن استرالدى، ياعني ەنەرگەتيكالىق دەنەسى بولاتىنىن تاجىريبە جۇزىندە دالەلدەگەندەر بار. باياعى زاماندا قازاق اراسىنداعى باقسى-قۇشىناشتار دا بۇعان پراكتيكا ءجۇزىندە قول جەتكىزگەن دەپ ايتۋعا بولادى. نازىك عالامنىڭ بۇل دا ءبىر شەءشۋى تابىلماعان جۇمباق سىرى. ادامنىڭ ەنەرگەتيكالىق دەنەسى ونىڭ بىرگە جاراتىلعان سىڭارى بولسا كەرەك. ءبىراق كوزگە كورىنبەيدى. ادام ءوزىنىڭ وسى سىڭارىن كورمەيىنشە ولمەيدى دەلىنەدى.
قاسيەتتى قۇراندا: «ءاي، مۇحاممەد (س.ع.س.)، ولار سەنەن جان (رۋح) تۋرالى سۇرايدى: ول راببىمنىڭ امىرىنەن سەندەرگە وتە از مالىمەت بەرىلدى دە»،– دەلىنەدى. ياعني شاريعات بويىنشا رۋح جايلى تەرەڭ كەتۋگە رۇقسات بەرىلمەيدى. مۇنى پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س) ءوزىنىڭ ءبىر حاديسىندە: «رۋح جايلى تەرەڭ كەتە بەرمەڭدەر، سەبەبى سەندەردەن الدىڭعى قاۋىمدار رۋح جايىندا تەرەڭ كەتكەندىكتەن، جولدارىنان اداسىپ كەتكەن، سوندىقتان، سەندەر دە بۇل جايىندا تەرەڭ كەتسەڭدەر، جولدان اداساسىڭدار»،– دەپ تۇيىندەگەن.
وسىلايشا، رۋحتىڭ ءمانىسى جايلى ءسوز ءوربىتۋ شاريعات بويىنشا كوپ قولداۋ تاپپاعانىمەن، ونىڭ سىرتقا كورىنەتىن سيپاتتارى جايلى ءسوز قوزعاۋعا بولادى دەگەن يسلام عالىمدارى بار. ويتكەنى اسەرى كورىنگەن نارسەنىڭ ءبارى دە زەرتتەۋگە جاتادى. وسى ماسەلەگە ءىشىنارا بويلاپ بارعان عۇلامالار بارزاح الەمىن قالاي سيپاتتاعان دەگەن ماسەلەگە كەلسەك، يمام عازالي، يمام رابباني سەكىلدى مۇسىلمان الەمىنە اتاقتى عۇلامالار بارزاحتاعى ازاپ پەن راحاتتىڭ ءتۇس كورگەندەگى حالگە ۇقساس بولاتىنىن، ايات پەن حاديس اياسىندا ناقتى دالەلدەرمەن اشىپ تۇسىندىرەدى. ماسەلەن، يمام عازالي ءوزىنىڭ «يحياسىندا» حاديس ريۋاياتتارىندا ايتىلعان قابىردەگى قورقىنىشتى جىلانداردىڭ، الىپ بۇيىلەردىڭ شاعاتىنىن اقىلعا قونىمدى جولمەن دالەلدەگەن.
ادام – بۇل ومىردە ۇيقىدا، ولگەن سوڭ عانا ويانادى. اجال – ءومىردىڭ ءبىتۋى ەمەس، باسقا ءومىردىڭ ەسىگىنىڭ اشىلۋى. ازىرەيىل اللا جولىندا ومىرلەرىن قيعان شەيىتتەردىڭ جانىن وزىنە بىلدىرمەي جۇمساق تۇردە الادى، ولار وزدەرىنىڭ ولگەنىن بىلمەيدى جانە شەيىتتەر وزدەرىن وسى ومىردە ءتىرى ءجۇرمىز دەپ ەسەپتەيدى دەلىنەدى. قابىردە ماڭكۇر مەن نۇڭكىردىڭ جاۋاپ الاتىنىن بىلەمىز. ولگەن ادامنىڭ جانى قيامەت-قايىمعا، ياعني اقىرزامانعا دەيىن بارزاح الەمىندە (جۇماق پەن توزاقتىڭ اراسىندا) ساقتالادى. قايتىس بولعان ادامنىڭ جانى ءبىزدى كورە الادى جانە ەستي الادى. ءبىراق بايلانىسقا تۇسە المايدى. ادام ولگەن سوڭ، ونىڭ امال داپتەرى ءبىرجولا جابىلادى. ءبىراق ارتىنا جاقسى ءىس، ىزگىلىكتى امال، يماندى بالا-شاعا، ادامدارعا پايدالى كىتاپ سياقتى ىزگى ىستەر قالدىرسا، ونىڭ ساۋابى قاشان سارقىلعانشا مارقۇمدارعا جازىلا بەرمەك. ال تىرىسىندە ءبىر جاماندىقتىڭ باستاۋى بولعان بولسا، ول جاماندىق ادامداردىڭ اراسىندا قاشان توقتاعانشا كۇنالارى ولگەن سوڭ دا ارتتىرىلا بەرەتىن بولادى.
ءدىن بويىنشا، ءجانناتتىڭ دا، توزاقتىڭ دا سانى جەتەۋ دەلىنەدى. بىرەۋ جۇماققا تىكەلەي بارسا، بىرەۋ جۇماققا توزاق ارقىلى بارادى. ءتورت پايعامباردىڭ كوكتە ءتىرى ەكەنى ايتىلادى. پەيىشتە اۋرۋ-سىرقاۋ، ۇيقى بولمايدى. سۇتتەن اق، بالدان ءتاتتى كاۋسار (ءشاربات) بولادى. جەتى توزاقتىڭ ۇستىنە سالىنعان سيرات كوپىرى، ياعني قىلدان جىڭىشكە، قىلىشتان وتكىر جول بولادى. ال جۇماقتىڭ ورنى قايدا دەسەك، پەيىش جاراتىلعاننان بەرى جەتى قات كوكتىڭ ۇستىندە ەش جەرگە تيمەي تۇراتىنى ايتىلادى. قانشا جەسەڭ دە تاۋسىلمايتىن ءتاتتى جەمىس بولادى. ءۇر قىزدارى قول قۋسىرىپ قىزمەت ەتەدى.
ادام تۇسىنە ادەتتە ولگەن جاقىندارى جاس كۇنىندەگىدەي كىرەدى. بىردە ءبىر ولمەلى كەمپىر پايعامبارىمىزعا كەلىپ: «مەن جۇماققا كىرەمىن بە؟» دەپ سۇرايدى. پايعامبار: «جوق، كىرمەيسىڭ» دەيدى. كەمپىر قايعىدان جىلاي باستاعاندا: «جۇماققا كارى ادامدار كىرمەيدى، سەن باياعى جاس كۇيىڭە ورالىپ كىرەسىڭ» دەپ جۇباتقان ەكەن پايعامبار. بۇدان جۇماققا ادامداردىڭ جاس كەيپىنە قايتا ورالاتىنى بەلگىلى بولادى.
جۇماق، توزاقتىڭ تۇراعى قايدا دەگەنگە دە توقتالا كەتەلىك. كەزىندە تاراعان مىناداي سۇمدىق حابار تالايلاردىڭ زارە-قۇتىن العان. 1978 جىلى اقش-تىڭ عارىش كەمەسىندەگى استروناۆتار «توزاق كۇننىڭ ورتاسىندا. ونداعى جانىپ جاتقان ادامداردى كوردىك» دەپ، 70 سەكۋند بويى قاتتى ازاپتان قينالىپ جاتقان ادامداردى باقىلاپ قانا قويماي، فوتوسۋرەتكە دە ءتۇسىرىپ العان. بۇل وقيعا عالىمداردىڭ اراسىندا ۇلكەن تالاس تۋدىرعان. ءدىندارلار بۇعان قارسى شىعىپ، توزاقتى كورۋ مۇمكىن ەمەسىن، استروناۆتاردىڭ كوزىنە كورىنگەن جىن-شايتان ەكەنىن ايتقان. ءدىن بويىنشا، توزاق بۇل دۇنيەلىك مەكەن ەمەس، ياعني كۇن جۇيەسىندە ورنالاسپاعان، بارزاق تا عارىش كەڭىستىگىندە ەمەس، ءبىز بىلەتىن دۇنيەنىڭ سىرتىنداعى عايىپ الەمى. ءارى توزاق – ەڭ ىستىق مەكەن، دۇنيەدەگى ەڭ ىستىق زاتتاردان 70 ەسە ىستىق دەلىنەدى. ال عالىمدار بۇگىندە كۇننەن دە ىستىق جۇلدىزدار بارىن اشىپ وتىر.
نە دەسەك تە، ادام جانىنا، ارعى دۇنيەگە قاتىستى عالىمداردىڭ بولجامىنىڭ انىق-قانىعىن ءبىر اللا عانا بىلەدى.
تورەعالي تاشەنوۆ
