ابدىرەيىم ءومىروۆ – قازاق حالقىنا بەلگىلى كومپوزيتور. ونىڭ ەسىمى، اسىرەسە سىر ءوڭىرىنىڭ حالقىنا جاقسى تانىس. الەۋمەتتىك جەلىدە دە ءوزىنىڭ وي-پىكىرلەرىن ءجيى ءبىلدىرىپ تۇراتىن سازگەردىڭ ءتالىم الارلىق اڭگىمەسىن Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى بۇگىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.

 قامشى مەن قازاق
(اڭگىمە)
بەلگىلى ءبىر مەرزىمدىك باسىلىمنىڭ رەداكتورىنىڭ كابينەتىنە باسىنا تۇلكى تىماق، ۇستىنە تۇيە جۇنىنەن جاسالىنعان جەڭىل شەكپەن، اياعىنا قازاقشا ەتىك كيگەن، ورىلگەن قامشىسىن ەكى بۇكتەپ قولىنا ۇستاعان شىمىر دەنەلى، شيراق قيمىلدى اقساقال ەركىن باسىپ، كىرىپ كەلدى. جىگەرلى جۇزىنە ەرەكشە سۇس بەرەتىن ۋىتتى دا وتتى كوزدەرىندەگى ەرەكشە ءبىر ويلىلىق اقساقالدىڭ جاسىنىڭ ءبىرتالايعا بارىپ قالعانىنا مەڭزەگەنىمەن، نارتتاي نۇرلى كەلبەتى، جاس بارىستاي جەڭىل دە كەربەز قيمىلى، ءاجىمسىز كەڭ ماڭدايى، قولادان قاشاپ قوندىرعانداي قالىڭ قاستارى مەن ءسال قايقىلاۋ يىلگەن ۇپ-ۇزىن كىرپىكتەردىڭ استىنان كەيدە جىپ-جىلى نۇر سەبەلەپ، كەيدە مۇز توڭدىرىپ قارايتىن قوس جانارىنداعى ءسال عانا ءۇپ ەتكەننەن تۇتانا كەتكەلى تۇرعانداي سەزىلەتىن قۋات ۇشقىنى، يەگىن كومكەرە دوڭگەلەتىپ، سانمەن تەگىستەپ قويعان قويۋ بۇيرا ساقالى بۇل كىسىنىڭ كارىلىك دەگەن اۋىلعا ازىرگە ات باسىن بۇرا قويماعانىن بىلدىرگەندەي. اقساقال ءوزىنىڭ كيىم كيىسىمەن دە، ەرەكشە تۇر-تۇرپاتىمەن دە، جاڭا عاسىردا، جاڭاشا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان الىپ قالاداعى زامان تالابىنا ساي جابدىقتالعان مىنا كابينەتكە عاسىرلار قويناۋىنا ءسىڭىپ، جوعالىپ بارا جاتقان تاپ-تازا قازاقى بولمىستىڭ، ەرەكشە ءبىر ورلىك پەن دارحاندىقتىڭ لەبى مەن كەلبەتىن كوشىرىپ اكەلگەندەي ەدى. اقساقالعا ەرە كىرگەن حاتشى قىز، كەلگەن كىسىگە ءسۇيسىنىسىن جاسىرا الماي، تاڭىرقاي قاراپ تۇرعان باستىعىنا:
- اعاي، مىنا كىسى مەنى تىڭداماي كىرىپ كەتتى، - دەدى، كىنالى ۇنمەن جىلامسىراي سويلەپ. رەداكتور، حاتشى قىزعا ءتۇسىندىم دەگەندەي باسىن يزەپ، قولىمەن بارا بەر دەپ يشارا جاسادى. ءسويتتى دە ستولىنىڭ ار جاعىنان بەرى شىعىپ:
- اسسالاۋماعالەيكۋم، اعاسى، - دەپ، قوس قولىن امانداسۋعا بەيىمدەي سوزىپ، اقساقالعا قاراي اسىعا ۇمتىلدى. اقساقال:
- ۋاعالەيكۋماسسالام، بار بول! - دەپ رەداكتوردىڭ قولىن قىسىپ امانداستى. بەيتانىس اقساقالدىڭ كومەيدەن كۇمبىرلەي توگىلگەن داۋسى دا، كەڭ الاقانىنىڭ قارىمى دا باتىرعا لايىق ءتۇر-تۇلعاسىنا ساي بولىپ شىقتى. رەداكتور قولىنىڭ سۇيەكتەرى سىقىرلاپ، سىنىپ كەتەردەي قاتتى اۋىرىپ قالعانىن سەزدىرىپ الماۋعا تىرىسىپ، جۇمىس ستولىنا قاراي بۇرىلدى:
- قوش كەلدىڭىز، جوعارى شىعىڭىز، اعاسى، - دەدى ورىندىقتى مەڭزەپ. اقساقال ورىندىققا جايعاسىپ، وتىرعان سوڭ:
- قادام جەتكەن جەرگە بالە جەتپەسىن! - دەپ، باتا جاسادى. 
اقساقالدىڭ قارسىسىنداعى ورىندىققا بارىپ وتىرعان رەداكتور جىگىت:
- كەلىڭىز اقساقال، قال جاعدايلارىڭىز جاقسى ما، ءۇي-ىشى ، بالا - شاعا امان با، - دەپ، باستىرمالاتا ءبىر سۇراپ الىپ، حاتشى قىزدى شاقىرىپ ءشاي اكەلدىردى.
- اللاعا شۇكىر، امانبىز، وزدەرىڭ امانسىڭدار ما؟ 
- امانشىلىق. ءجۇرىپ جاتىرمىز. تىرشىلىك قوي، ايتەۋىر. تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى ءبىر بىتپەيتىن.
- بالام، ءتىرى كەزىڭدە، تىرلىگىڭ بىتپەگەنى دۇرىس. تىرلىگىڭ بىتكەن كۇنى - سەنىڭ دە بىتكەنىڭ. سوندىقتان تىرلىگىڭنىڭ بارىنا، تىرىلەردىڭ قاتارىندا جۇرگەنىڭە شۇكىرشىلىك جاسا. - دەدى اقساقال.
- ءيا، اللاعا شۇكىر، اعا، شۇكىر! 
اقساقال، بۇيىمتايىڭىزدى ايتا وتىرىڭىز، نە شارۋامەن ءجۇرسىز؟
- بۇيىمتايىم، وتكەن جولى جورنالدارىڭا ماقالا جازىپ ەدىم. ونى باسپايمىز دەگەن حات كەلدى. سونىڭ سەبەبىن بىلگەلى كەلدىم. 
رەداكتور حاتشى قىزعا ورىنباسارىن شاقىرۋدى تاپسىردى.
كورشى كابينەتتە ءازىر وتىرعان ورىنباسارى، كوپ كۇتتىرمەي، تەز كەلدى. ول كىرىپ، امانداسىپ بولعان سوڭ:
- مىنا اعانىڭ جازعان ماقالاسىن نە ءۇشىن باسپادىڭدار؟ - دەپ سۇرادى رەداكتور. 
- ويتكەنى ول ماقالادا زورلىق -زومبىلىقتى ناسيحاتتايتىن سوزدەر بار ەكەن. سوندىقتان ءبىز ونى باسا المايمىز.
- ماعان ماقالانى الىپ كەل. ورىنباسار ماقالانى الىپ كەلىپ، رەداكتورعا بەرىپ، شىعىپ كەتتى. رەداكتور ماقالانى وقىپ شىعىپ:
- اعا، مىنا جەردە ءىنىڭىزدى قامشىمەن ۇرعانىڭىزدى جازىپسىز.
- ءيا، جازدىم.
- مىنە سول سوزدەرىڭىز زورلىقتى ناسيحاتتاۋ بولىپ تابىلادى. ەگەر ول سوزدەردى الىپ تاستاساڭىز، وندا باسامىز.
- قاراعىم، بۇل جەردەن قانداي زورلىق كورىپ وتىرسىڭ؟
- اعا، مىنا جەردە ءىنىڭىزدى قامشىمەن ساباعانىڭىز زورلىق ەمەي نە؟
- و زامان دا بۇ زامان، ءىنىسىن ۇرۋ زورلىق بولادى دەگەندى قايدان شىعاردىڭدار؟
- اعاسى، ءسىز ونى ءجاي ۇرعان جوقسىز، قامشىمەن ۇردىڭىز عوي!
- ال، سويتسە نە بوپتى؟
- قامشى ول قارۋ عوي.
- قارۋى قالاي؟
- سولاي. ول - قارۋ. سوسىن ۇرۋ ادامعا زورلىق جاساۋ بولىپ تابىلادى.
- ەي، سەندەر دە! سەن ومىرىڭدە تاياق جەمەدىڭ بە ؟ 
- جەدىم.
- ال ، ەندى نە دەپ وتىرسىڭ؟
- اعا، ول بالا كەزىمىزدە توبەلەسكەندە، كەيىن بوكسقا قاتىسقاندا جەدىم. ول قامشىمەن ساباۋ ەمەس قوي.
- اپ-بارەكەلدە! مىنە، ءوز ساۋالىڭا ءوزىڭ جاۋاپ بەرىپ وتىرسىڭ. جۇدىرىق، شاپالاق نەمەسە تاياق جەۋ مەن ارقاڭا قامشى تيۋ ەكەۋىنىڭ جەر مەن كوكتەي ايىرماسى بار. سەبەبى قامشى - بيلىكتىڭ بەلگىسى. ول - تاربيەنىڭ قۇرالى.
- تۇسىنبەدىم. قانداي بيلىكتىڭ؟
- ەركەكتىڭ ايەلىنىڭ، اعانىڭ ءىنىسىنىڭ الدىنداعى، اكەنىڭ ۇلدارىنىڭ الدىنداعى بيلىگىنىڭ بەلگىسى. ومىرىندە ءبىر رەت ارقاسىنا قامشى ءتيىپ كورمەگەن ەركەك جەتىسكەن كۇيەۋ، ارقالى اعا، ءىلتيپاتتى ءىنى بولىپ جارىتپايدى.قامشى - ەركەكتىڭ بويىندا نامىستى، جىگەرلىلىكتى، شىدامدىلىقتى وياتاتىن بىردەن ءبىر قۇرال. ال ايەلىن جۇدىرىقتاپ، شاپالاقپەن، نە باسقا ادىسپەن قانشا تومپەشتەسە دە، ەركەك ول ايەلگە بيلىگىن جۇرگىزە الماسى انىق. ال ارقاسىنا قامشى تيگەن ايەلدىڭ سايتانى بىردەن باسىلادى. سايتاندارى قايتا قوزعانشا جىپتىكتەي بولىپ جۇرەدى.
- سوندا ءسىزدى اكەڭىز قامشىمەن سابايتىن با ەدى؟
- مەنىڭ اكەم، ەشقاشان قولىمەن مەنى، نەمەسە ايەلىن ۇرعان ەمەس. اشۋلانسا، توردە ءىلۋلى تۇرعان قامشىسىن الىپ كەلىپ، تارتىپ-تارتىپ جىبەرەتىن.
- قامشىنى اكەلەمىن دەگەنشە قاشىپ كەتپەيسىز بە؟ 
- قايدا قاشامىن؟
- دالاعا. اششۋى باسىلعان سوڭ قايتىپ كەلمەيسىز بە؟ 
- قاشساڭ، وندا تاياقتى كوبىرەك جەيسىڭ عوي. ساعان قىزىق ايتايىن.
- ايتىڭىز.
- العاش ۇيلەنگەن كەزىم. ءبىر كۇنى ايەلىم ايتقانىمدى ىستەمەي، قارسى كەلگەنىندە، جاعىنان شاپالاقپەن تارتىپ جىبەردىم. قايدان كەلىپ قالعانىن بىلمەيمىن ارقاما اكەمنىڭ قامشىسى سارت ەتە قالدى دا: "سەن، اكەڭنىڭ كوزىنشە قاتىن ۇرۋعا جاراپ قالدىڭ با؟ " دەگەن اكەمنىڭ داۋسىنا قوسىلىپ، قامشىسى جون ارقامدى تاعى دا وسىپ ءوتتى. سوندا اكەنىڭ كوزىنشە ايەل ۇرعان كورگەنسىزدىك ەكەنىن تۇسىنگەنمىن. ول كەزدە جاسىم 22 -دە الماتىدا وقيتىنمىن. ەرتەسىنە الماتىعا باراتىن پوەزعا وتىردىم. تۇندە مىنگەندىكتەن ەرتەسىنە تۇسكە قاراي ويانسام تومەندە ءۇش ورىس جىگىتى اڭگىمەلەسىپ وتىر ەكەن. اڭگىمەلەرى بالا تاربيەسى جايىندا. مەن تومەنگە تۇسكەن سوڭ بىرەۋى "مىنا جىگىتتەن سۇرايىق" - دەدى. سودان بىرەۋى:
- سەنى اكەڭ ۇرا ما؟ - دەپ سۇرادى. 
- جوق، ۇرمايدى.
- مىنە، كوردىڭ بە، - دەدى الگى جىگىت. - ويتكەنى سەن ونىڭ ءوزىن ساباپ تاستاۋىڭ مۇمكىن. 
جيىرما ەكىدەگى جىگىتتىڭ "اكەمنەن تاياق جەدىم" دەگەنى ۇيات بولار دەپ وتىرعان مەن كويلەگىمدى شەشىپ، ارقامداعى قامشىنىڭ ءتىلىپ كەتكەن ىزدەرىن كورسەتىپ: 
- مىنە، كۇنى كەشە اكەمە قارسى كەلىپ قالعانىم ءۇشىن جەگەن تاياعىمنىڭ ءىزى، - دەدىم.
- سوندا سەن اكەڭ ۇرعاندا قارسىلاسپادىڭ با؟
- جوق بىزدە اكەگە قارسى كەلۋگە بولمايدى، كەرەك بولسا قولىنان ۇستاۋعا بولمايدى. ەكىنشىسى: 
- مىنە، بۇلاردا ۇلكەنگە قارسى كەلمەيدى. ءبىز بالالارىمىزبەن بىرگە وتىرىپ سىرا، اراق ءىشىپ، تەمەكىنى بىرگە شەگەمىز. سوسىن ول بالا ءبىزدى قالاي سىيلاسىن؟! مىنە، قازاقتاردىڭ دانىشپاندىعى، - دەدى. 
- سوندا قىزداردى دا قامشىمەن ۇراتىن با ەدى؟ 
- قاراعىم، سەن ءوزىڭ قازاقسىڭ با؟ قاي اتاڭنان كورىپ ەدىڭ، قىز بالانى اكەسىنىڭ ۇرعانىن؟! قىز بالاعا اكەسى قول كوتەرسە، ول ۇيدەن باقىت كوشەدى. قىزدى اناسى تاربيەلەيدى. ەگەر قىزى اكەسىنە قارسى سويلەيتىن بولسا، وندا شەشەسى تەكسىز، كورگەنسىز بولعانى.
- مىنا كورشى ورىس حالقى ۇل - قىزدارىن رەمەنمەن ۇرادى عوي. 
- رەمەننىڭ قازاقشاسى قالاي اتالادى، بىلەسىڭ بە؟ 
- بەلدىك.
- دۇرىس، بەلدىك. ءبىراق ونىڭ قازاقشا اتاۋى - ىشقىرباۋ. سول ىشقىرباۋمەن تاربيەلەنگەن قىز بالا بولاشاقتا قانداي ايەل بولادى دەپ ويلايسىڭ؟!
- ءيا، مىناۋىڭىز قيسىنعا كەلەدى ەكەن. سوڭعى كەزدە ىشقىرىنا يە بولا الماي جۇرگەن قىزداردىڭ كوبەيىپ بارا جاتقاندىعى دا راس-اۋ! - رەداكتور جىگىت اقساقالدىڭ اڭگىمەسىنە ءوزىنىڭ ەرىكسىز ەرىپ كەتكەنىن سەزدى. 
- ال ءوز داستۇرىنەن جەرىگەن حالىق قۇردىمعا كەتىپ، ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتۋى انىق.
قامشى ءۇيدى جىن-سايتاننان، ءتۇرلى جاماندىقتان قورعايدى. سوندىقتان اتام قازاقتىڭ ءۇيىنىڭ تورىندە قامشى ءىلۋلى تۇراتىن بولعان. سەنىڭ تورىڭدە ءىلۋلى تۇرعان قامشى بار ما ءوزى؟ ۇندەمەيسىڭ. تورىڭدە ءار ءتۇرلى سۋرەتتەر ءىلۋلى تۇرعان بولار! رەداكتوردىڭ كوز الدىنا ءۇيىنىڭ تورىندە ءىلۋلى تۇرعان قىمبات كارتينالارى مەن بىرگە ايەلىنىڭ، بالالارىنىڭ وزىنە قارسى سويلەپ جاتقان كەيىپتەرى ەلەستەپ كەتتى.
- مەن مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىن؟! - دەدى اقساقال ءسوزىن ساباقتاپ: - نەشە ءتۇرلى جىندانىپ كەتكەندەردىڭ مولدالار قامشىمەن ءبىر تارتقاندا جىنى بىردەن باسىلادى. نەشە ءتۇرلى اساۋ جىلقىلاردى قامشىمەن تارتىپ جىبەرگەندە، جۋاسىپ سالا بەرەدى. مىنە قامشىنىڭ قاسيەتى. ال سەندەر ... ەەە، جارايدى. ءسوزىمدى قور ەتىپ قايتەيىن؟! 
رەداكتور ويلانىپ وتىرىپ قالدى. بالا كەزىندەگى ءبىر وقيعا كوز الدىنا كەلىپ تۇرا قالدى. بۇل اتا-اناسىنىڭ بەس قىزدىڭ ورتاسىنداعى جالعىز ۇلى بولاتىن. ارينە، ەركەلىك تە جەتەرلىك ەدى. ءبىر كۇنى ءبىر بۇزىقتىعىنا اشۋلانعان اكەسى قامشىسىن الىپ، مۇنى ۇرايىن دەپ كەلىپ قالعاندا، اناسى مارقۇم شىرىلداپ كەلىپ:
- قۇدايدان تىلەپ العان جالعىز بالاعا قالاي قولىڭ كوتەرىلەدى؟! ودان دا ۇيرەنىپ قالعان مەنى ۇر، - دەپ، اراعا تۇرا قالدى. سول كەزدە اكەسى:
- ءا، كوكسوققان اقىماق قاتىن، بالاڭ ەركەك ەمەس، ەز بولىپ وسەتىن بولدى-اۋ! قاپ، قۇداي-اي! - دەپ، قامشىسىن ىرگەگە لاقتىرىپ جىبەرىپ، شىعىپ جۇرە بەرگەن-دى. سودان قايتىپ اكەسى بۇعان قامشى كوتەرگەن ەمەس. رەداكتور باسىن كوتەرگەندە، اقساقال شىعىپ كەتكەن ەكەن. ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، سىرتقا ۇمتىلدى. جۇگىرىپ شىعا بەرىسكە جەتكەنىندە، الگى كىسى سىرتقى ۇلكەن ەسىككە جاقىنداپ قالعان ەكەن.
- اعاتاي، توقتاڭىزشى، داتىم بار، - دەپ ايعاي سالدى. اقساقال وشارىلا بۇرىلىپ:
- ايت، - دەدى.
- اعاجان، قۇلدىعىڭىز بولايىن، مەنى قامشىمەن ءبىر تارتىڭىزشى، - دەدى.
- نەگە؟ سەنى نە دەپ ۇرامىن؟! فويەدە تۇرعاندار مىنا ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسىن ەرىكسىز تاڭ قالا تىڭدادى.
- اكەم ۇرا الماي كەتىپ ەدى. اكەم ءۇشىن ۇرىڭىزشى، - دەدى جىگىت. قاريا قامشىسىن كوتەرىپ رەداكتوردىڭ ارقاسىنان تارتىپ -تارتىپ جىبەردى. ەسىك الدىندا تۇرعان كۇزەتشىلەر كومەككە ۇمتىلا بەرگەن ەدى، جىگىت ولاردى قولىمەن جاسقاپ، تيىپ تاستادى. اقساقالعا بۇرىلىپ: 
- اعا، سىزگە كوپ راحمەت! اڭگىمەڭىز جورنالدىڭ كەلەسى سانىنا مىندەتتى تۇردە شىعادى. ازىرگە ساۋ بولىڭىز. - دەدى دە، كابينەتىنە بەت الدى. كابينەتكە كىرگەن سوڭ، جۇرگىزۋشىسىن شاقىرىپ، "بازاردان جاقسى قامشى اكەل" - دەپ، جۇمسادى دا، "بۇگىننەن باستاپ تورىمدە قامشى ءىلۋلى تۇراتىن بولادى" - دەدى كوزدەرىنەن وت ۇشقىنداپ. سونان سوڭ، جۇمىس ستولىنداعى اكەسىنىڭ سۋرەتىنە ماقتانىشپەن مەيىرلەنە قارادى:
–مەن ەندى ساعان لايىق ۇل بولامىن، اكە!
ابدىرەيىم ءومىروۆ.