مىسالى، «كەلىن»، «قاروي»، «ماحاببات تالكەگى»، «ويپىرىم-اي»، «قايرات – چەمپيون»، «اكە قورلىعى»، «تيۋلپان» فيلم­دە­رىندە ۇلتتىق كورىنىس بىلاي تۇرسىن، قايسى ۇلتتىڭ كينوسى ەكەندىگىن اجىراتۋ قيىن. كەيبىرىنەن مۇلدەم ۇلتىمىزعا جات كورى­نىستەر كورسەك، كەيبىرىنەن مۇلدەم مازمۇن مەن اكتەرلىك شەبەرلىك دەگەندى تابا ال­مايمىز. ول فيلمدەردىڭ قازاقتىڭ سالتىن­دا جوق داستۇرلەردى ناسيحاتتاپ، ازعىندىق­تى، ارسىزدىقتى كورسەتۋ ارقىلى حالىقتىڭ ساناسىن بۇزباسا، تۇزەيتىندىگى مۇمكىن ەمەس نارسە. سوعان قاراماستان «كەلىن» ءفيلمى الەمدىك باس جۇلدەگە يە بولىپ، «قايرات چەمپيون، №1 پاك جىگىت» ءفيلمى جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك كينوسى اتاعىن العانىنا نە دەرسىز؟ بەلگىلى ءبىر شەتەلدىك جۇلدە مەن مۇددەگە بولا قۇرىلعان بۇل سەكىلدى فيلمدەر قان­شاما جۇلدە الىپ جۇرسە دە، قازاق كينو­سىنىڭ جۇلدىزى بولىپ جارقىراي المايدى. ويتكەنى، ونىڭ سوڭىندا «حالىق كوڭىلى» دەگەن قازى تۇر، كورەرمەن كوزى دەگەن تارازى تۇر. كەزىندە ءبىزدىڭ ۇلتتىق كينومىزداعى ەڭ ۇزدىك ش. ايمانوۆ، ا.قارساقبايەۆ، س. قوجى­قوۆ، م. بەگالين رەجيسسەرلەرىمىز كەڭەس ۇكىمەتى بيلەپ تۇرعان زامانعا قاراماستان ناعىز قازاقي، ۇلتتىق قۇندىلىققا تولى «قىز جىبەك»، «تاقيالى پەرىشتە»، «مەنىڭ اتىم قوجا»، «ونىڭ ۋاقىتى كەلەدى» اتتى كەرەمەت شەديەۆرلار ءتۇسىردى. وسى فيلم­دەردىڭ ءار ەپيزودىن، ءار كورىنىسىن كورە وتىرىپ بىردەن ۇلتتىق كينو ەكەنىنە كوزىمىز جەتەدى. قۇرىلعان ديالوگتارى، ايتىلعان ءماتىن سوزدەرى سول جىلدارداعى اۋقىمدى پروبلەمالاردى كوتەرە بىلگەن، ونى كورەر­مەندەرگە جەتكىزە بىلگەن. ءتىپتى، اۋىل كورى­ءنىسى، تاۋ-تاستارىمىز، جەر-سۋلارى­مىز­دىڭ ءبا­رىندە ۇلتتىق تۇرمىسىمىز ايقىن بەي­­نە­لەنگەن. ول كەزدە ءبىزدىڭ دىنىمىزگە، تىلىمىزگە، جالپى ۇلتىمىزعا قىسپاق كورسەتكەن كە­زەڭگە قاراماستان تۇسىرىلگەن فيلمدەر ەكەندىگىن ەسىمىزدەن شىعارمايىق. كەڭەس كەزەڭىندە ءار رەجيسسەردىڭ توپتارىندا كوبىنەسە وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرى جۇمىس ىستە­گە­نىنە قاراماستان، ناعىز قازاق ءيىسى اڭقىپ تۇر­عان ەڭبەكتەر ءتۇسىردى. مۇمكىن سول كەزدەگى جاع­دايلارعا بايلانىستى ءوز ەلىنە، جەرىنە دەگەن ماحابباتتارى، حالىققا دەگەن جانا­شىر­لىقتارى، ۇلتتىڭ جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى بار دەگەن ۇرەي وسىنداي تاماشا تۋىندىلاردى قازىرگى ۇرپاقتارعا ۇلتتىق قازىنا رەتىندە قالدىرىپ كەتۋگە نەگىز بولعان شى­عار. ال، بۇگىن اسپانىمىز اشىق، ەلىمىز امان، جەرىمىز تىنىش كەزەڭدە ۇلتتىق كينومىز قارقىندى دامۋدىڭ ورنىنا كەرىسىنە كەتۋ ۇستىندە. ءبىزدىڭ بۇگىنگى رەجيسسەرلەر قازاق بولمىسىن بۇرىنعى رەجيسسەرلەر سياقتى سەزىنە بەرمەيتىندىكتەن ۇلتقا دەگەن قۇرمەتتەرى دە از سەكىلدى. ءبىر تۇسىنبەيتىنىم، نەگە وسى قازاق رەجيسسەرلەرىنىڭ ىشىندەگى ەشقايسىسىنىڭ قازاق حاندارى مەن باتىرلارى جايلى تاريحي كينو تۇسىرۋگە تال­پى­نىس­تارى جوق. وسىنشاما جەرىمىز بەن باي­لىعىمىزدى نايزانىڭ ۇشىمەن قورعاپ كەلگەن، بۇگىنگى ۇرپاققا ونەگە بولار باتىر بابالاردى دارىپتەۋدەن كينوگەرلەر ۇتپاسا، ۇتىلماسى انىق قوي. ويتكەنى، سوعىس پەن تاريحي جانرداعى فيلمدەرگە قاشاندا كو­رەر­­مەندەر جاقىن كەلەدى. ەگەر ءبىزدىڭ با­تىر­­لار مەن حاندارىمىزدىڭ جەرىمىزدى جا­ۋلاردان قورعاۋ ماقساتىنداعى قيان-كەسكى الاپات سوعىسى مەن شايقاستارى، جە­ءڭىس­تەرى مەن جەڭىلىستەرى، ساۋەگەيلەرى مەن جي­ھان­كەزدەرى، ءۇش جۇزگە تورەلىك ەتكەن بەل­گىلى ءۇش بي – ايتەكە، قازىبەك، تولە بيلەر جايلى تاريحي ساپالى فيلمدەر دۇنيەگە كەلەر بولسا، ول بىرىنشىدەن، الەمدىك دەڭگەيگە ءبىر ساتى بولسا دا قازاق كينوسى كوتەرىلۋى ءمۇم­كىن، ەكىنشىدەن، قازاق جاستا­رىنىڭ بويىندا ۇلتقا دەگەن، ەلىمىزگە، جەرىمىزگە دەگەن پات­ريوتتىق سەزىمىن وياتار ەدى. ارينە، مۇنداي جانرلارداعى فيلم­دەر ماتەريالدىق جا­عىنان قوماقتى قار­جىنى تالاپ ەتەرى حاق. دەگەنمەن مۇنداي فيلمدەرگە مەملەكەت تاراپىنان قارجى­لاي قولداۋ كورسە­ءتىلىپ، اتسالىسىپ جاتسا بۇل نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. قازىرگى قازاق رەجيسسەرلەرىنىڭ «اناۋ كينو كورەرمەن جي­ناپ قالار، مىناۋ كينو كورەرمەن جيناپ قالار» دەپ ءوز شىعار­ما­شىلىقتارىنىڭ بولاشاعىنا كۇماندى بولىپ وتىرعاننان گورى، ۇلتتىق سيپاتتاعى فيلمدەردى ءتۇسى­رۋ­گە كىرىسكەندەرى ءجون بولار ەدى. «قۇلاساڭ ناردان قۇلا» دەگەن ەمەس پە اتام قازاق. كەزىندە: «سەندەردەي حالىقتى كىم تانيدى، كىم كورەدى؟» – دەپ ماسكەۋلىكتەر شەتتەتكەن «قىز جىبەك» كينوفيلمى الەمنىڭ جەتپىس ەكى تىلىنە اۋدارىلعانىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون. وكىنىشتىسى سول، قا­زىرگى كەزدە كينو ونەرى ءبىزدىڭ ۇلتتىق سانامىزدى كوتەرەتىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتارى­مىزدى دارىپتەيتىن، جاستارىمىزدى تاربيە­لەيتىن ونەر ەمەس، ول بيزنەس، ياعني اقشا كوزىنە اينالۋدا. ەگەر دە قازىردەن باستاپ وسى ماسەلەنى دۇرىس جولعا سالماساق، ەرتەڭگى كۇنى ۇلتتىق كينومىز مۇلدەم جويىلىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. ول جويىلۋمەن عانا تىنبايدى. ۇلتتىق بولمىستىڭ ۇڭىرەيىپ قالعان ورنىن باتىستان كەلگەن باسقا «قۇندىلىقتاردىڭ» باسۋى ايتپاسا دا ءتۇسى­نىكتى. ەڭ نەگىزگى ماسەلەنى ويدان شىعارماعان ابزال، ول ءححى عاسىر الەمدىك مادەني-يدەو­لوگيالىق كۇرەس كەزەڭى ەكەندىگى جانە دە ول ءاربىر مەملەكەت ءۇشىن شەشۋشى ماڭىزعا يە ەكەنى. سونىڭ نەگىزىندە قازىرگى تاڭدا مادە­نيەت پەن ونەردىڭ كوش باسىندا اۋديتورياسى تورتكۇل دۇنيەنى تورىنە وتىرعىزعان كينو-تەلەەكران تۇر. بۇل فاكتورمەن جانە دە بۇل الىپ ماسەلەمەن سا­ناس­پاعان ەل، ءسوز جوق، كۇندەردىڭ كۇنىندە وسى سالا دامىعان ەلدەردىڭ ىقپالىندا كەتپەك. ال ەندى، كەيبىر وتاندىق فيلمدەرىمىزگە بايلانىستى مارقايىپ، ماقتانا الاتىن تۇستارىنا دا توقتالساق. راس، ەلىمىزدە جا­رىق كورگەن فيلمدەردىڭ اراسىندا ءتاۋىر دەر­لىك كينولار دا بولدى. مىسالى، «قازاق­فيلم» كينوستۋدياسى كورەرمەن نازارىنا «ءسىز كىمسىز كا مىرزا؟» اتتى شىتىرمان وقي­عالى ءفيلمدى ۇسىندى. قازاق كورەر­مەندەرى «اتاماننىڭ اقىرى»، «ءترانسسىبىر ەكسپرەسى» اتتى كەڭەستىك كەزەڭدە جارىققا شىققان فيلمدەردەن جاقسى تانيتىن اتاقتى اكتەر ءاسانالى ءاشىموۆ سومداعان وسى ءبىر ءفيلمدى كورىپ، جاقسى ءبىر اسەرگە ءبو­لەنگەنىمىز شىندىق. ءبىراق، «ءسىز، كىمسىز كا مىرزا؟» ءفيلمى بۇدان بۇرىنعى «اتامان­نىڭ اقىرى» دا ەمەس، «ءترانسسىبىر ەكس­پرەسى»دە ەمەس، ەكشن جانرىنداعى زاماناۋي، قازاقتىڭ كينو تاريحىنداعى جاڭاشا ءبىر فيلم بولدى. ءدال وسى ءبىر تۇسى وسى جانر­داعى ەلىمىزگە قاپتاپ كەلىپ جاتقان باتىستىق فيلمدەردەن ەش كەم ەمەس ەكەندىگىن كور­سەتىپ، كوكەيىمىزدە ءبىر ماقتانىش سەزىمىن تۋدىرا بىلگەندەي بولدى. رەجيسسەرى حۋات احمەتوۆ تۇسىرگەن بۇل فيلم ەكشن جانرى دەگەننىڭ دە قازاقتاردىڭ قولىنان كەلەتىنىن دالەلدەدى. كەلەسى مىسال، 2011 جىلى جا­رىققا شىققان رەجيسسەرى اقان ساتايەۆ ءتۇ­سىرگەن «ليكۆيداتور» ءفيلمىن الساق. بۇل ءفيلمدى دە تاماشالاي وتىرىپ، ەكشن جانرىندا تۇسىرىلگەنىن بايقايمىز. جوعارى­دا ايتىلعان «ءسىز، كىمسىز كا مىرزا؟» ءفيلمى­ءنىڭ جانرىنا سايكەستەندىرىلىپ جاسالعان بۇل تۋىندى دا قازىرگى زاماناۋي تالاپقا جا­ۋاپ بەرە الاتىن بىردەن-بىر قازاق كي­نوسىنىڭ ءبىرى بولىپ شىقتى. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان ۋاقىتتان بەرى كوپتەگەن ۇلتتىق كينو تۋىندىلار جارىققا شىعىپ، ۋاقىت وتكەن سايىن وزىمىزدە ءتۇسى­ءرىل­گەن كينولار سانى ءوسىپ كەلەدى. بۇعان دا تاۋبە دەلىك. دەگەنمەن دە سان ەمەس، ساپاعا ءۇل­كەن ءمان بەرىپ، سوعان ساي جۇمىس جاسال­عانى ءدال ءقازىر كەرەك-اق. سەبەبى، ءبىزدىڭ كينولار ءوز ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ءالى دە بول­سا جوعارى دەڭگەيدە ەلىمىزدىڭ بولاشاعى سانالاتىن جاستارىمىزعا ناسيحاتتاي الماي وتىر. قازىرگى تاڭدا اسىرەسە، كوشىرمە جا­ساۋ پروسەسى قارقىندى دامىپ، ەۋروپا ستيلىندەگى كينولار كوبىرەك تۇسىرىلۋدە. ۇلتتىق دەپ اتاپ وتىرعانىمىز، ول كينودا مىندەتتى تۇردە ءبىزدىڭ ۇلتتىق ويىندارىمىز­دى، ۇلتتىق تۇرمىستىق زاتتارىمىزدى كور­سەتۋ ەمەس. قازىرگى ۋاقىتقا ساي بولسىن، ءبىراق فيلمدە ۇلتتىق قازاقي تاربيە، ءسالت-داستۇرىمىزدىڭ ەلەمەنتتەرى، ۇلتتىق بول­ءمىس-بىتىمىمىز، سۇلۋ كەڭ-بايتاق جەرلەرىمىز كور­سەتىلۋى ءتيىس. ءقازىر ەلىمىزدەگى قاي تەلەارنانى قاراساڭىز دا ءبىرى بىتسە، ارتىنشا ەكىن­ءشىسى باستالاتىن ءۇزىلىسسىز بەرىلىپ جات­قان تەك تۇرىك پەن كورەي سەريالدارى، ودان قالا بەرسە ەۋروپالىق، امەريكاندىق، مەك­سيكاندىق كينولار. قازاقتىڭ ءيىسى دە شىقپايتىن سونداي كينولاردى كورىپ، وڭشەڭ جات ەلدىڭ مادەنيەتتەرىن بويىنا ءسىڭىرىپ، باتىستىڭ اتىس-شابىسى مەن ارسىز كينولارىن قىزىقتاپ ۇزبەي كورەتىن ءوسىپ كەلە جاتقان قازاق جاستارىنان ەرتەڭگى كۇنى قايدان پاتريوت ازاماتتار شىقسىن؟! ۇلت­تىڭ ساناسى مەن ەلىنە دەگەن پاتريوتتىق سە­ءزىمىن وياتاتىن وتاندىق كينولار دەسەك، ءبىز­ءدىڭ وتاندىق كينولاردىڭ بۇل تۇستا ءالى دە بولسا السىزدىك تانىتىپ كەلە جاتقانى اششى دا بولسا شىندىق. سەبەبى، بۇگىنگى كۇنى ۇلت­تى ۇلىقتاۋدا، ۇرپاق تاربيەلەۋدە كينودان وتكەن وتكىر دە كۇشتى، قۋاتتى قارۋ جوق دەسە دە بولادى. ازامات ءامىرحانوۆ سۋرەت 

 سايتىنان