1847 جىل، جەنيەۆا، نيۋ-يورك شتاتى. 150 ەر ادام ءبىلىم الاتىن مەديسينالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تابالدىرىعىن العاش رەت بويجەتكەن اتتادى. الايدا «ايەل-دارىگەر» دەگەن تىركەس مۇلدە قولدانىلمايتىن اقش-تا بۇل وڭايعا سوققان جوق.

ەليزابەت بلەكۋەللدىڭ ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسەردە جاسى 26-دا بولاتىن. ال ونىڭ كاسىبي مەديسينالىق ءبىلىمدى الىپ شىعۋى تىكەلەي الگى 150 ستۋدەنتتىڭ قولىندا بولدى. ولار بويجەتكەننىڭ وقۋعا تۇسۋ-تۇسپەۋىن انىقتاۋ ءۇشىن داۋىس بەرۋى ءتيىس بولدى. ارينە، ۋنيۆەرسيتەت تاريحىندا مۇنداي وقيعا ەشقاشان ورىن الماعاندىقتان، جىگىتتەرگە قىز بالامەن وقۋ قىزىق بولدى. ءسويتىپ ءبىراۋىزدان 150 ستۋدەنت ەليزابەتتىڭ ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك بەردى. العاشىندا بويجەتكەن ءۇشىن وڭاي بولمادى. تەك ەر مۇعالىمدەر ساباق بەرىپ، ەر جىگىتتەر وقيتىن ۋنيۆەرسيتەت ىشىندە ءجۇرۋ قىزعا ىڭعايسىزدىق تۋدىرارى انىق ەدى. ءتىپتى كەيبىر پروفەسسورلار ساباق ۇستىندە ەليزابەتتەن شىعىپ كەتۋىن ءوتىنىپ تۇرادى ەكەن، سەبەبى تاقىرىپ قىز بالالارعا ارنالماعان.

1849 جىلدىڭ 23 قاڭتارى اقش ءۇشىن تاريحي كۇن بولدى. قىز بالا العاش رەت مەديسينالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ديپلومىن الدى. دەكاندار مەن مۇعالىمدەر ەليزاباتكە ەرىكسىز باس ءيدى. بۇل – برەكۋەللدىڭ اقش-تى باعىندىرعان العاشقى قادامى ەدى...

ەليزابەتتى مەديسيناعا اكەلگەن ءولىم

قىزدىڭ اكەسى – سەميۋەل بلەكۋەلل وتە مومىن جان بولدى. 9 بالاسىنا دورەكى سويلەمەگەن، داۋىس تا كوتەرمەگەن. اكەنىڭ بالالارى ءۇشىن قولدانعان ەڭ اۋىر جازاسى – بۇزىقتىق جاساعان بالا وتباسىنان بولەك شاتىردىڭ استىندا تاماقتاندى. سەميۋەل 9 بالاسىنىڭ دا ءبىلىمدى بولىپ وسكەنىن قالادى. ەڭ مىقتى مۇعالىمدەر جالدادى. ءوزى قانت شىعاراتىن زاۋىتتىڭ باسشىسى بولدى.

الايدا باسشىنىڭ بويىنداعى ادالدىق پەن مەيىرىمدىلىك، تىك مىنەزدىلىك جولىنا كەدەرگى بولدى. برەكۋەلل، بىرىنشىدەن، قۇلدىققا اشىق تۇردە قارسى شىققان بەلسەندى ەدى. ءوزى سەكىلدى ويلايتىن ءبىر توپپەن قۇلداردىڭ قاشۋىنا كومەكتەسەتىن، رەفورماشىل بولدى. جاقسىلىق جاساپ جۇرگەندە زاۋىتىنان ءورت شىقتى. ءورتتى بىرەۋدىڭ قاساقانا ۇيىمداستىرعانىنا سەميۋەل سەنىمدى ەدى. ورتتەن ەسىن جيعان اكە وتباسىمەن وزگە شتاتقا اۋىسادى. كوشكەننەن كەيىن 3 اپتا وتكەن سوڭ شاڭىراقتىڭ وتاعاسى اۋىر دەرتتەن كوز جۇمدى. اكەسىنىڭ ءولىمى بالالارىنىڭ ىشىندە ەليزابەتكە وتە اۋىر ءتيدى. اكەسىنىڭ جان ءتاسىلىم ەتكەنىن ءوز كوزىمەن كورگەن 17 جاستاعى ەليزابەت دارىگەر بولىپ، ناۋقاستارعا كومەك كورسەتۋدى ماقساتى ەتتى.

ەليزابەتتى ويلاندىرعان «قوعامداعى ايەلدەردىڭ ءرولى»

وتباسىنىڭ ۇلكەن قىزدارى – اننا، ماريان جانە ەليزابەت قىزدارعا ارنالعان مەكتەپ اشتى. قارىزداردان قۇتىلىپ، باۋىرلارىن تىك تۇرعىزدى. مەكتەپ 4 جىل ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەپ تۇردى. الايدا قىزداردىڭ باسىنا قارا بۇلت ءۇيىرىلدى. جەرگىلىكتى تۇرعىندار ەليزابەتتىڭ ەپيسكوپتىق شىركەۋدى تاستاپ كەتكەنىن بىلگەن سوڭ وعان بايكوت جاريالادى. سونىڭ سالدارىنان قىزدار جەكە ساباق بەرۋگە كوشتى.

ەليزابەت ءوزىن ىزدەۋمەن بولدى. ماقساتتارى مەن ارماندارىن ويلاپ جۇرگەندە «قوعامداعى ايەلدەردىڭ ءرولى» دەگەن اۋقىمى كەڭ تاقىرىپقا تاپ بولدى. ءدىن مەن ءدىني ەركىندىك ماسەلە دە قىزدى اينالىپ وتپەدى. بوي جەتە كەلە ادامداردىڭ ادىلەتسىزدىگىنە كوزى جەتە باستادى. قارا ناسىلدىلەرگە دەگەن امەريكالىقتاردىڭ كوزقاراسىن ءبىلدى. قارا ناسىلدىلەردىڭ قورلانىپ، زورلانۋىنا شىداماعان ەليزابەت شىركەۋ قىزمەتكەرىنە بارىپ، دارىگەر بولعىسى كەلەتىنىن اشىق ايتتى. اۋليە ماماندىعى بويىنشا دارىگەر بولعاندىقتان قىزدىڭ شەشىمىن ويلانباستان قۇپتادى، قولدادى.

وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن ەليزابەت ءتۇرلى جۇمىس ىستەدى، قارا جۇمىسقا دا ارالاستى. مەديسينالىق كوللەدجدەرگە حات تاسىدى، وسىنى پايدالانىپ دارىگەر-پەداگوگتارمەن ءتىل تابىستى. مەديسينانىڭ ءبىر ۇشىمەن تانىستى. مۇعالىمدەرگە وقۋعا تۇسكىسى كەلەتىنى جايلى ايتقاندا، ولار مۇمكىن ەمەس ەكەنىن، ول ءۇشىن ەر ادام بولىپ كيىنىپ كەلۋگە كەڭەس بەردى. الايدا مۇنداي ۇسىنىستى بويجەتكەن قابىلداعان جوق. ول قىز بالا، ايەل رەتىندە ءبىلىم العىسى كەلدى. اكەسى سەكىلدى ەليزابەت تە ارمانشىل ءارى قايسار ەدى.

ارمانى ارقالاپ، ءۇمىتى جەتەلەپ نيۋ-يورك شتاتىنداعى مەديسينالىق ۋنيۆەرسيتەتكە تابان تىرەيدى. تاباندىلىعى مەن نىق ماقساتىنىڭ ارقاسىندا مەديسينا سالاسىنىڭ ستۋدەنتى اتانادى. وقۋىن ءبىتىرىپ، ديپلومدى الۋىن الدى. الايدا ديپلومىن ىسكە جاراتۋ ءۇشىن دە قىز تالاي قيىندىقتارمەن ارپالىستى. زاڭعا وزگەرىستەر ەنىپ، بريتانيادا تاجىريبەدەن ءوتتى.

العاشىندا حيرۋرگ بولۋدى ارمانداعان ەليزابەت جۇقپالى اۋرۋعا شالدىققان بالاعا وپەراسيا جاساۋ بارىسىندا، اۋىر دەرتتى وزىنە دە جۇقتىرىپ الادى. ناتيجەسىندە ءبىر كوزى كورمەي، ارمانىمەن قوش ايتىسۋعا تۋرا كەلەدى.

ەليزابەت ءۇشىن جۇمىسقا ورنالاسۋدىڭ تاعى ءبىر قيىندىققا سوققان تۇسى – ايەل ادامدار مەن قىز بالالاردىڭ دەرتى ءاردايىم ەكىنشى ورىندا تۇراتىن. ولارعا ناقتى دياگنوزدى دا ەشكىم قويماعان، ءتىپتى «جىندانعان» دەگەن انىقتاما بەرە سالۋدان تايىنبايتىن قوعام بولدى. سول سەبەپتى ايەل دارىگەرگە ەر ناۋقاستىڭ دەنساۋلىعىن سەنىپ تاپسىرۋ – قاسقىر الدىنا قوي تاستاۋمەن تەڭ سانالعان.

ارمانى ىسكە اسقان كۇن

بۇعان دا مويىماعان بلەكۋەلل اقش-تا ءوز كلينيكاسىن اشىپ، وندا ايەلدەردى قابىلداي باستايدى. ايەلدەردى، قىز بالالاردى مەديسيناعا باۋلىپ، جۇمىس ۇسىندى. ايەلدەردىڭ ىشكى اعزاسى تۋرالى كىتاپ جازىپ شىقتى، قىز بالالاردى انا بولۋعا دايىندادى. مۇنداي تاجىريبەنى ول زاماندا ەش اۋرۋحانا قولدانباعان ەكەن. ءبىراق ەليزابەتتىڭ قولىنان كەلدى، كلينيكانىڭ جۇمىسى العا باستى.

ارمانى ەسەلەي تۇسكەن كۇن

اقش-تا ازاماتتىق سوعىس باستالعاندا برەكۋەللدىڭ ەمحاناسى جاۋىنگەرلەردى تەگىن قابىلدادى. الايدا ايەلدەردىڭ بۇل قامقورلىعى ەر دارىگەرلەردىڭ نامىسىنا ءتيدى. ولاردىڭ «برەكۋەل ارالاسقان اكسياعا ءبىز جولامايمىز» دەگەن ۇراندارى ايەل دارىگەرگە جەڭىس سىيلادى. سەبەبى ونىڭ ماقساتى – باسەكەلەستىك ەمەس، قامقورلىق جاساۋ ەدى.

سوعىستان سوڭ ەمحاناعا قاراستى مەديسينالىق كوللەدج دە اشتى. ول جاقتا ستۋدەنتتەر ەكى جىل ەمەس، ءتورت جىل وقيتىن مۇمكىندىككە يە بولدى. كوللەدجگە قىزدار دا، جىگىتتەر دە قابىلداندى.

ەليزابەت بلەكۋەلل اسىراندى قىزىمەن

«اۋرۋدىڭ ءتۇبى – كۇنادا...»

مۇنىمەن ەليزابەت توقتاعان جوق. ايەلدەردىڭ مەديسيناعا ەركىن ارالاسۋى ءۇشىن ءار قالادا مەديسينالىق مەكتەپ اشۋدى كوزدەدى. 50-دەن اسقاندا ايەل-دارىگەر قاجىعانىن ءتۇسىندى. تىنىشتىقتا ءومىر ءسۇرۋدى قالادى. 90 جىلدىق ومىرىنەن تۇيگەنى – اۋىر دەرت ميكروبتاردان ەمەس، كۇنالاردان كەلەدى.