ول جاندى العاش كورگەنىمدە جىلۋلىقتى سەزدىم. ءسوزى سالماقتى، ءىسى بايىپتى، ءوزى جايلى... ونىمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، جانىندا وتىرعاننىڭ وزىندە كوڭىلىڭ جايلانىپ، ەرەكشە كۇي كەشەسىڭ. سەبەبى ادامنىڭ ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ، ءسىزدىڭ جان جاراڭىزدى ءتۇسىنىپ، ءتۇيسىنىپ، ەمدەپ شىعۋعا دەيىن قاۋقارلى. ول نەندەي جان دەيسىز عوي؟ بالكىم پسيحولوگ دەرسىز نەمەسە پەداگوگ پا؟! ول – ەڭ الدىمەن ايەل، اسىل جار، اياۋلى انا. سودان كەيىن عانا جۇزدەگەن شاكىرت تاربيەلەپ، ءبارىنىڭ ءومىرىن وزگەرتە العان ۇلاعاتتى ۇستاز. ونىڭ ەسىمىن قازاقستاندىقتاردىڭ كوبى بىلە بەرمەيدى، الايدا بىلسە، ەش وكىنبەس ەدى. ول – وراتورلىق ونەردىڭ قىر-سىرىن بويىڭىزعا ءسىڭىرىپ، سىزدەگى بەلگىسىز قورقىنىش پەن جاسقانشاقتىقتى جويا الاتىن ايتۋلى مامان، "وراتور" اكادەمياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى (ينستاگرامدا - @orator_academy.kz) الماگۇل چابايەۆا.
جۇمىس اپتاسى باستالىسىمەن الماگۇل حانىممەن سۇحباتتاسىپ، اپتا بويىنا جەتەتىن ەنەرگياعا شومدىم. وراتورلىق ونەر دەگەننىڭ ءوزى وتباسىنداعى تاربيەدەن باستالادى. سول سەبەپتى مامان بالانى تاربيەلەردە اسا اباي بولعانى ءجون دەيدى. بىرنەشە ساعاتقا سوزىلعان سۇحباتىمىزدى، جو-جوق جىلى اڭگىمەمىزدى ەكى بولىمگە ءبولىپ بەرۋدى ءجون سانادىم. العاشقى ءبولىمى تومەندە...
–كەي ادام نەگە جاسقانشاق كەلەدى؟ كوپتىڭ الدىنا شىعىپ سويلەۋدەن نە سەبەپتى قىسىلادى؟
–بولاشاق تاربيەدەن باستالادى. ال تاربيە قۇرساقتان باستاۋ الادى. قازاقتىڭ تاربيەسىنە قارسى شىقپايمىن، الايدا ارتىق كەتەتىن تۇستارى جوق ەمەس. بالانى «اۋزىڭدى جاپ»، «ۇلكەننىڭ الدىنا شىعىپ سويلەمە»، «ءۇنىڭدى ءوشىر»، «باسقاسى ايتا بەرسىن، سەن ۇندەمە»، «ەلدىڭ كوزىنە تۇسپە»، «اقىرىن سويلە» دەگەن تىيىمدارمەن وسىرەمىز. بالا ەرەسەك ومىرگە اتتاعاندا اتا-اناسىنىڭ، ۇلكەندەردىڭ الگى تىيىمدارى بەيساناسىندا قالىپ قويادى. ءوزىن دامىتۋعا قانشا جەردەن تىرىسسا دا، ءتۇبى بەيسانادا جاتقان تىيىمداردى المايىنشا، بالا بيىككە سامعاي المايدى.
ال مەنىڭ ماقساتىم – ادام بويىنداعى جاسقانشاقتىقتى جويۋ، بەي ساناسىندا ترانسفورماسيانىڭ بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ. ءار ساباعىمنان وڭ ناتيجە بايقايمىن. كوپتىڭ الدىنا سويلەۋدەن قىسىلعاندار كوپ ۇزاماي اشىلا باستاعانىن كورگەندە جۇمىسىمنان ءلاززات الامىن. بۇل ومىردە قانشاما ادام ءوزىن-وزى تابا الماي ءجۇر. «جولىم بولمايتىن جانمىن» دەپ تون پىشە سالادى، قولىن ءبىر سىلتەيدى. ال مەن سول جاننىڭ كىلتىن تاۋىپ، قۇلىپتى اشىپ، ءوز كىرپىشىن قالاۋعا جول سىلتەيمىن. سول سەبەپتى وراتورلىق ونەردى وزگەگە ۇيرەتۋ ءۇشىن مەن قوسىمشا پسيحولوگيانى مەڭگەردىم، ادامنىڭ جانىن ءتۇسىنۋدى ۇيرەندىم.
–شاكىرتىڭىز الدىڭىزعا كەلگەندە ەڭ الدىمەن نە سۇرايسىز؟ نەدەن باستايسىز؟
–الدىمەن توبىمدا وتىرعان بارلىق اداممەن اڭگىمەلەسەمىن. ءارقايسىسىن تىڭدايمىن. سۇراقتار قويامىن. ءسويتىپ بەيساناسىندا نە جاتقانىن بىردەن ۇعامىن.
–وراتورلىق ونەردىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتۋ ءۇشىن پسيحولوگ بولۋ مىندەتتى مە؟
–ادامعا بىرنارسە ۇيرەتۋ دەگەن باستامانىڭ ءوزى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى. تەك وراتورلىق ونەردى ەمەس، ءتىپتى مەكتەپتە قاراپايىم ءمۇعالىم بولساڭىز دا، الدىڭىزدا كوزدەرى جاۋتاڭداپ وتىرعان وقۋشىلاردىڭ جان سارايىن اشۋعا مىندەتتىسىز. سىزدەن تالاپ ەتىلەتىنى – سول. ول ءۇشىن، ارينە، پسيحولوگ بولساڭىز، ماقساتىڭىزعا جەتە الاسىز. پسيحولوگ بولۋدى ەشكىمگە مىندەتتەمەيدى عوي. دەگەنمەن ءار ادام ءوزى ءۇشىن سول سالانى مەڭگەرىپ العانى ءجون دەپ سانايمىن.
–وراتور بولۋ ءۇشىن...
–كوپشىلىك اقپاراتتى جەتكىزۋ سوزگە بايلانىستى دەپ ويلايدى. راس، ءسوز وتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. الايدا ءسوزىڭىز قانشا جەردەن ادەمى بولعانىمەن، ونى حالىققا دۇرىس جەتكىزە الماۋىڭىز مۇمكىن. مىنە، سول كەزدە كومەككە داۋىس كەلەدى. داۋىستىڭ ىرعاعى، تەمبرى، ينتوناسيانى دۇرىس قولدانۋ، ەكپىندى دۇرىس قويۋ، دۇرىس تىنىس الۋ – ايتپاق ويىڭىزدى جەتكىزۋدە اسا ماڭىزى بار پروسەستەر.
اقپاراتتى ءبىرقالىپتى، داۋسىڭىزدى وزگەرتپەي، مونوتوندى ايتساڭىز، وندا حالىق ول اقپاراتتىڭ 7 پايىزىن عانا قابىلدايدى ەكەن. ال داۋسىڭىزدى قاتتى شىعارىپ، تومەندەتەتىن جەردە تومەندەتىپ، باياۋلاتىپ، قۇبىلتىپ سويلەيتىن بولساڭىز، ول ادامداردىڭ اقپاراتتى قابىلداۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. سويلەپ تۇرعان سپيكەردىڭ داۋسىنداعى سويلەۋ اپپاراتتارى دۇرىس جولعا قويىلماعان بولسا، سپيكەر دە، ونى تىڭداپ وتىرعان ادام دا شارشايدى. ءبىز قۇلاعىمىزبەن عانا ەمەس، سويلەۋ اپپاراتتارىمەن دە تىڭدايدى ەكەنبىز. شارشاپ كەتەتىنىمىز سودان. تىڭدارماندى شارشاتپاس ءۇشىن ادام داۋىسىن دا مەڭگەرىپ ۇيرەنسە يگى. ياعني داۋىس ىرعاعى 38 پايىزدى قۇرايدى. 38 پايىز بەن اقپاراتتىڭ 7 پايىزىن قوساتىن بولساق، 45 بولادى.
ال قالعان 55 پايىزى دەنە قيمىلىمەن بەرىلەدى. ول دەگەنىمىز – سويلەۋ بارىسىندا ءوزىڭىزدى ۇستاۋ. اۋديتورياعا قانشالىقتى جاقىندىقتا تۇرسىز، ىم-يشاراتتارىڭىز قانداي، قاباق ءتۇيۋ، جىميۋ، كۇلۋ، اكتەرلىك شەبەرلىك – ءبارىن ىسكە قوسۋ كەرەك. سوندا عانا ايتپاق ءسوزىڭىز نىق، ويىڭىز كوركەم، ادەمى جەتەدى.
–وراتورلىق تۋا بىتكەن قابىلەت پە؟ الدە ارنايى مەڭگەرۋدى قاجەت ەتە مە؟
– «شەشەن بولىپ تۋمايدى، شەشەن بولىپ قالىپتاسادى»، بولماسا «سويلەي-سويلەۋ شەشەن بولاسىڭ، كورە-كورە كوسەم بولاسىڭ» دەگەن... سەن ءوزىڭنىڭ سويلەۋ مانەرىڭمەن جۇمىس ىستەسەڭ. ءوي-ورىسىڭدى كەڭەيتىپ، كىتاپ كوپ وقىساڭ، سول ويىڭدى جۇيەلى تۇردە جەتكىزۋگە بەيىمدەلسەڭ، كۋرستارسىز-اق قالىپتاستىرىپ الۋعا بولادى. كەيبىر ادامدارعا تابيعاتىنان بەرىلەدى، ءبىراق وتە از مولشەردە. ال وراتورلىق كۋرسقا بارۋ ءاربىر تۇسىنگەن ادام ءۇشىن ماڭىزدى ءارى كەرەك دۇنيە. سەبەبى جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي، بالا كۇنىندەگى كەيبىر كەدەرگىلەر بالانىڭ وراتور بولىپ قالىپتاسۋىنا كەدەرگى جاساۋى مۇمكىن.
بۇدان بولەك كەيبىرى «مەن ونسىز دا سويلەي الامىن» دەيدى. ءبىراق ءسىز قانشالىقتى دۇرىس، ورىندى سويلەيسىز، ويىڭىزدى قانشالىقتى ساۋاتتى، ناقتى جەتكىزە الاسىز؟ مىنە، ماسەلە وسىدا. مۇنى مەڭگەرسەڭىز، ناعىز ونەر - سول. بۇل ءۇي شارۋاسىنداعى، بالا تاربيەسىندەگى اناعا، وتباسىن اسىراپ جۇرگەن اكەگە دە كەرەك دۇنيە، بۇل مەكتەپتىڭ وقۋشىسىنا دا، ستۋدەنتكە دە، كەز كەلگەن مامان يەسىنە، باسشىعا، دەپۋتاتقا دا كەرەك. اداممەن جۇمىس ىستەپ جاتقان، قوعاممەن قارىم-قاتىناسقا تۇسەتىن ءاربىر ادام مەڭگەرۋى ءتيىس ونەر.
–وراتورلىق ونەر تابىستىڭ كىلتى بولا الا ما؟
–ءيا، ەڭ باستى كىلتى. مەن سول كىلتتى الىما كەلگەن بارلىق ادامعا ۇستاتىپ جىبەرگىم كەلەدى. كوپشىلىك وراتورلىق ونەردى تەك ەلدىڭ الدىنا شىعىپ سويلەۋ بارىسىندا كەرەك دەپ ويلايدى. ەڭ الدىمەن، ول ونەر – وتباسىنداعى سىيلاستىقتى، تۇسىنۋشىلىكتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن كەرەك.
وزگەدەن بۇرىن وتباسىڭداعى ءار مۇشەنىڭ ءتىلىن تابا ءبىل. ۇرىس-كەرىس، بىر-بىرىمەن ءسوز تالاستىراتىن ەرلى-زايىپتى، اتا-اناسىن تىڭدامايتىن، كەرى سويلەيتىن بالا قايدان شىعادى؟ وتباسىنداعى ءسوز ساپتاۋلاردىڭ دۇرىس بولماعانىنان جانجال ءجيى ورنايدى. ويىڭدى دۇرىس جەتكىزە الماعاندىقتان سەنىم كەتەدى، دورەكى سويلەگەننەن بەرەكە قاشادى.
بالاڭىزعا «سەن مىنانى دۇرىس جاسامادىڭ، بىلاي جاسا!» دەگەننەن گورى «بالام، ءبارىن جاقسى جاساعانسىڭ، الايدا مىناداي جەرىن تۇزەپ جىبەرسەڭ ءتىپتى كەرەمەت بولار ەدى» دەۋ نەمەسە جارىڭىزعا ەركەلەپ وتىرىپ «ءبارىن دۇرىس ىستەدىڭ، ءبارى سەنىڭ ارقاڭدا، سەن ءالى تالاي بيىكتەرگە جەتەسىڭ، مەن سەنى قولدايمىن» دەپ سويلەسەڭىز، وتباسىنداعى تاتۋلىقتىڭ، بەرەكەنىڭ كىلتىن تابار ەدىڭىز. ال ول كىلت – سوزدە جاتىر. سول سەبەپتى وراتورلىق ونەردى ۇيدە وتىرعان قاراپايىم ايەلدىڭ ءوزى دە مەڭگەرىپ السا دەيمىن. نەگە ايەل؟ اكە مەن بالانىڭ قارىم-قاتىناسى، بالانىڭ اتا-اجەسىمەن قارىم-قاتىناسى، بالالاردىڭ بىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناسى – ءبارى انالارىمىزدىڭ دانالىعىنىڭ ارقاسىندا رەتتەلىپ وتىرادى. ءوزىم دە انا بولعاندىقتان ءبارىن تۇسىنەمىن. زامان تالابى جۇمىسباستىلىقتى، قاراجات تابۋدى قاجەت ەتەدى. جۇمىسباستى بولعان سوڭ جۇيكەڭ السىرەيدى، اشۋشاڭدىق قالىپقا اكەلەدى. الايدا ونىڭ ءبارىن جەڭۋگە بولادى.
الدىمنان قانشاما شاكىرت ءوتتى: ءبىراز جاسقا كەلگەن اتا-اپالارىمىز دا، ەگدە جاستاعى اعا-اپكەلەرىمىز دە، جاستار دا بار. ولار كۋرستان وتكەن سوڭ تەك قانا سويلەۋ مانەرىن دۇرىستاپ كەتپەيدى، وتباسىلىق پسيحولوگياعا دا قاتىستى، ومىرىندە قولدانۋعا كەرەك دۇنيەنى دە قوسا الىپ كەتەدى. اشىلماي جۇرگەن دارىندار اشىلادى، ىزدەنۋگە، بىلۋگە تالپىنادى، قاتەلىكتەرىن تۇسىنەدى، قادامىن نىق باسادى. ول ءۇشىن قىزىقتى جاتتىعۋلار جاسالادى، كىتاپتار وقىلادى، وراتوردىڭ بىلۋگە ءتيىس قىزىقتى ادىس-تاسىلدەرى ۇيرەتىلەدى. مەن ءبىرجاقتىلىقتى ۇناتپايمىن، ۇنەمى ىزدەنىستەگى اداممىن. سول سەبەپتى كۋرسىمدا قانشا توپ بولسا، سونشا اتموسفەرا قالىپتاستىرامىن. باعدارلاما ءبىر بولعانىمەن، توپتاعى ادامداردىڭ پروبلەمالارىنىڭ ارتۇرلىلىگى ەسكەرىلە وتىرىپ، سوعان بايلانىستى ادىستەر قولدانىلادى.
–ال ءسىز ءوزىڭىزدى تابىسقا جەتتىم دەپ ايتا الاسىز با؟
–ارينە، ءلاززات الاتىن ىسپەن اينالىسامىن. سول ءۇشىن دە ءوزىمدى تابىستى سانايمىن.
–ءسىز جەتكەن تابىستىڭ كىلتى نەدە؟ وراتورلىق ونەردى مەڭگەرگەنىڭىزدە مە؟
–اتا-انامنىڭ تاربيەسىندە. 9 بالالى وتباسىندا ءوستىم. اكەم مەن انام مەندەگى ۇشقىندى بالا كۇنىمنەن بايقادى. اكەم قاشان دا «الماگۇلىم ءبىر توبە، قالعان سەگىزى ءبىر توبە» دەپ ايتىپ جۇرەتىن. ماعان ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. سەبەبى بالا كۇنىمنەن ويىمدى اشىق ايتاتىنمىن، كەز-كەلگەن ورتاعا ءسىڭىسىپ، بارلىق ادامنىڭ ءتىلىن تاۋىپ كەتەتىن قاسيەتىم بار ەدى. ەلدىڭ الدىنا شىعىپ سويلەگەندى جاقسى كوردىم. شامامەن 2-3 جاسار كەزىمنىڭ وزىندە
«مەنىڭ اتىم – الما،
ون ساۋساعىم جورعا.
ولەڭ ايتىپ بەرەمىن،
بيلەيتىنىڭ بار ما؟» دەپ اندەتىپ، ەلدىڭ قوشەمەتىنە بولەنىپ جۇرەتىنمىن. بۇگىنگى جەتىستىگىمنىڭ كەپىلى سول كەزدەن باستاۋ العان دەپ ويلايمىن. اتا-انامنىڭ كورەگەندىگىنىڭ ارقاسىندا بويىمداعى قابىلەتتەرىم دەر كەزىندە اشىلىپ، ونى ءوزىم دامىتىپ اكەتتىم.
سۇحباتتاسقان: گۇلىم جاقان
P.S. كەلەسى بولىمدە قاراپايىم ءمۇعالىمنىڭ وراتورلىق ونەرگە قالاي اۋىسقانى جايىندا ايتامىز.
پىكىر قالدىرۋ