الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنىڭ نۇر-سۇلتان قالاسى بويىنشا فيليالى مەديسينالىق قىزمەتتەردى جەتكىزۋ شارالارىمەن قوسا، تۇرعىندارعا مەديسينالىق قىزمەت كورسەتۋ، سىرقاتتىڭ الدىن الۋ شارالارى تۋرالى ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ جۇمىستارىن دا قامتيدى.

مەديسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنىڭ نۇر-سۇلتان قالاسى بويىنشا فيليالىنىڭ مەديسينالىق قىزمەت جەتكىزۋشىلەرىنىڭ ءبىرى - ۇلتتىق عىلىمي كارديوحيرۋرگيا ورتالىعى. قور 2019 جىلعا كارديوحيرۋرگيا ورتالىعىمەن 9 ميللياردتان اسا تەڭگەگە كەلىسىمشارت جاسادى.

كارديوحيرۋرگيا ورتالىعىنىڭ وزىندە وتكەن جىلى اريتمياعا شالدىققان 1708 ناۋقاس ەمدەلگەن. ال جالپى رەسپۋبليكا كولەمىندەگى ەمەدەۋ مەكەمەلەرىندە ەمدەلگەن ناۋقاستار سانى – 6656. بۇل كورسەتكىشتەر 2013 جىلمەن سالىستىرعاندا 2 ەسەگە كوپ. وكىنىشكە قاراي، جىلدان جىلعا وتا جاسالعان ناۋقاستاردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. سول سەبەپتى ورتالىق ماماندارىنان كارديولوگيالىق جانە كارديوحيرۋرگيالىق ەمدەۋ جولدارىن،  جۇرەك ىرعاعىنىڭ بۇزىلۋ سەبەپتەرىن سۇراعان ەدىك. ساۋالدارىمىزعا ۇلتتىق عىلىمي كارديوحيرۋرگيا ورتالىعىنىڭ ينتەرۆەنسيالىق اريتمولوگيا بولىمشەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، قازاق اريتمولوگتار قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى، مەديسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور ايان سۇلەيمەن ۇلى ءابدىراحمانوۆ جاۋاپ بەردى:

– ايان سۇلەيمەن ۇلى، ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، ءولىم-جىتىم بويىنشا قازاقستاندا جۇرەك-قان تامىر اۋرۋلارى الدىڭعى ورىندا تۇرادى ەكەن. ءبىر عانا جۇرەكتىڭ سان ءتۇرلى سىرقاتى بارىن بىلەمىز. قازىرگى ۋاقىتتا ناۋقاستارعا قانداي ەم شارالارى قولدانىلادى؟

– جۇرەك-قان تامىر اۋرۋلارىنان بولاتىن ءولىم-جىتىم كورسەتكىشتەرى قازاقستاندا عانا ەمەس،  دۇنيەجۇزى بويىنشا ءبىرىنشى قاتاردا تۇر دەۋگە بولادى.

كارديوحيرۋرگيالىق ورتالىقتىڭ جۇمىس ىستەي باستاعانىنا كوپ ۋاقىت بولا قويعان جوق. سوعان قاراماستان، ءبىزدىڭ ورتالىقتا قازىرگى زامانعا ساي تەحنيكالىق ۇلگىلەر، بارلىق كارديولوگيالىق ەم-شارالار، كارديوحيرۋرگيالىق كومەك (وتا) جاقسى جولعا قويىلعان. جۇرەك الماستىرۋ وتالارى ءساتتى جاسالۋدا. تەك قاجەت ەتەتىن ناۋقاستارىمىزدىڭ كوپشىلىگىنە دونور جەتپەيدى. جاساندى جۇرەك قارىنشالارى بار. سولاردى ءبىزدىڭ كارديوحيرۋرگتار الماستىرادى. ءبىر كارديوحيرۋرگيالىق بولىمشە جۇرەك جەتىسپەۋشىلىگى دياگنوزى بار ناۋقاستاردى قارايدى. ونداي ناۋقاستار كوپ. دۇنيە جۇزىندە تولىق جاساندى جۇرەكپەن اۋىستىرۋ وتالارى جۇرگىزىلۋدە. ينتەرۆەنسيالىق كارديولوگيا جاقسى دامىپ كەلەدى. بۇرىن كارديوحيرۋرگتارىمىز اشىق جۇرەككە وتا جاسايتىن بولسا، ەندى ينتەرۆەنسيالىق كارديوحيرۋرگتار سول وتالاردىڭ كوپشىلىگىن جابىق، جۇرەكتى اشپاي جاساۋدا. قان تامىرى ارقىلى جۇرەكتىڭ ىشىنە كىرىپ، كلاپانداردى الماستىرادى.

ينتەرۆەنسيالىق كارديولوگيادا وككليۋدەر دەگەن نارسە بولادى، قان تامىرى ارقىلى كىرگىزىپ، تۋا بىتكەن اقاۋلاردى وككليۋدەرمەن بىتەيدى. جۇرەكتى اشپاي، بالالارعا جابىق تۇردە وتا جاسالادى.

ناۋقاستىڭ ارتەريالىق قان قىسىمى دارىلەرگە باعىنبايتىن اسا ءقاۋىپتى كەزدەردە ينتەرۆەنسيالىق ەمى بار (بۇيرەك دەنەرۆەنسياسى).

تاعى ءبىر ءجيى كەزدەسەتىن جۇرەك سىرقاتى - جۇرەك ىرعاعىنىڭ، ءريتمىنىڭ بۇزىلۋى. سول ءۇشىن  كارديولوگيا ورتالىعىندا ريتم بۇزىلۋىن حيرۋرگيالىق ەمدەيتىن اريتمولوگيا بولىمشەسى اشىلدى. 

– جۇرەك ىرعاعىنىڭ بۇزىلۋى تۋرالى كەڭىرەك ايتىپ كەتىڭىزشى. نەدەن پايدا بولادى؟

– جۇرەكتىڭ قان تامىرى اۋرۋلارىنىڭ تارالۋىنا بايلانىستى ونىڭ ءارتۇرلى سەبەپتەرى بولادى. ءاربىر ءۇشىنشى ناۋقاس جۇرەكتىڭ اريتمياسىمەن اۋىرادى. اريتميا – جۇرەك ءريتمىنىڭ، ىرعاعىنىڭ بۇزىلۋى. جاس ۇلعايعان سايىن جۇرەكتىڭ سوعۋ ىرعاعى، ءريتمى  وتە تومەندەپ كەتەدى. اعزانى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جەتپەيدى،  ءريتمى 30-عا، 40-قا، ءتىپتى  ودان دا تومەن ءتۇسىپ كەتۋى مۇمكىن. سونداي كەزدەردە جۇرەككە ەلەكترلى كارديوستيمۋلياتور اپپاراتى قويىلادى.

تۋا بىتكەن اقاۋلار بولادى. جۇرەكتىڭ ءريتمى قاتتى سوعۋى مۇمكىن، تەز سوعۋى مۇمكىن. 200، 250-گە دەيىن جەتىپ، ادامدار ەسىنەن تانىپ قالۋى مۇمكىن. مۇنداي جاعدايدا كارديوحيرۋرگتار قان تامىرلارى ارقىلى جۇرەكتىڭ ءىشىن  قاراپ، اريتميانىڭ وشاعىن تاۋىپ، راديوجيىلىكتى ابلياسيا جاسالادى.

جۇرەك ىرعاعى بۇزىلۋىنىڭ تۇرلەرى قانشالىقتى كوپ بولسا، سونشالىقتى جاڭا ادىستەر دە جەتكىلىكتى. تامىر ارقىلى جۇرەكتىڭ ىشىنە ۋدز (ۋزي) اپپاراتىن ەنگىزىپ، زەرتتەۋ جاسايمىز. كەيبىر ادامدا جۇرەكتىڭ اريتمياسى بار، ءبىراق ول ءجيى بولمايدى. جەدەل جاردەم شاقىرعان كەزدە، سيرەك جاعدايدا (جىلىنا ءبىر رەت، ەكى رەت قانا)، دارىگەرلەر ناۋقاستى امان الىپ قالۋعا ۇلگەرمەي جاتادى. جۇرەكتىڭ اريتمياسى بولعان شاقتارىن دالەلدەي الماي قالادى. كارديوگرامما ءتۇسىرىپ ۇلگەرمەيدى. جەدەل جاردەم جەتكەنشە ءبىرتالاي ۋاقىت ءوتىپ كەتەدى. ونداي كەزدەردە دياگنوز دالەلدەنبەي، اشىق كۇيىندە قالادى. دياگنوزدى انىقتاۋ ءۇشىن، جۇرەكتىڭ ىرعاعىنا، ريتمىنە مونيتورلىق باقىلاۋ جاساۋ ءۇشىن ءبىز ناۋقاستىڭ جۇرەك تۇسىنا ۇزاق ۋاقىتقا كىشكەنتاي عانا اپپارات ورناتامىز. ول اپپاراتتىڭ باتارەياسى ءۇش جىلعا جەتەدى. سيرەك بولاتىن جۇرەك  اريتمياسىندا – جۇرەك ىرعاعىنىڭ، ءريتمىنىڭ بۇزىلۋى كەزىندە دياگنوزدى انىقتاۋعا كوپ كومەكتەسەدى. 

– ايان سۇلەيمەن ۇلى، ەمدەلۋ، ەمدەۋ، وتا جاساۋ جاعىندا كوپ جاڭالىقتار بولىپ جاتىر. قانشا ناۋقاستار ەمدەلىپ شىعۋدا. سونىڭ وزىندە دە جەتكىلىكسىز، كەزەگىن كۇتكەن قانشاما ناۋقاس بار. جۇرەك اۋرۋلارىنىڭ سەبەپتەرى نەدە؟ الدىن الۋعا بولا ما؟

– ونىڭ ەكى نەگىزگى سەبەبى بار. ءبىرىنشى - تۋا بىتكەن جۇرەك اقاۋلارى. ونىڭ الدىن الۋ وتە قيىن، ءبىراق انانىڭ ءوزىن-وزى كۇتىپ جۇرۋىنە كوپ بايلانىستى بولادى. تەمەكى، ناشا شەكپەي، سۋىق تيگىزىپ الماي ساقتانىپ جۇرگەن دۇرىس. تۋا بىتكەن جۇرەك اقاۋلارى گەنەتيكا ارقىلى بەرىلۋى مۇمكىن، ياعني تۇقىم قۋالايدى.  ەكىنشىسى - جۇرە كەلە پايدا بولعان جۇرەك اقاۋلارى. قيمىل-قوزعالىستىڭ ازدىعى بىرتە-بىرتە ءتۇرلى جۇرەك سىرقاتتارىنا الىپ كەلەدى. بۇرىنعى اتا-بابالارىمىزبەن سالىستىرعاندا كۇنىمىز وتىرۋمەن وتەدى. جۇمىستا وتىرامىز، ۇيگە بارىپ تاعى وتىرامىز، اۆتوبۋستا نە كولىكتە ۇيگە جەتكەنشە تاعى وتىرامىز. كوپ جۇرمەگەندىكتەن، كوپ قيمىلداماعاندىقتان تامىرلارىمىز بىتەلىپ، شلاكتار، حولەستەرين تامىرلاردىڭ ءبارىن بىتەپ، جۇرە كەلە، جاس كەلە پايدا بولاتىن جۇرەك سىرقاتتارىنا ۇشىراتادى.

– جۇرەك سىرقاتىنا شالدىققان جاعدايدا قانداي رەجيم ۇستانۋ كەرەك؟

– جۇرەك اۋىرسا، مايلى تاماقتاردى ازايتۋ كەرەك. قان قىسىمى كوتەرىڭكى بولسا، تۇزدى تاماقتاردى شەكتەۋ كەرەك. تاماقتىڭ ءدامى جوق دەپ كەيبىر ناۋقاستارىمىز شاعىمدانىپ جاتادى، ءبىراق جۇرەك-قان تامىر اۋرۋلارىنا شالدىققاننان كەيىن وسىنداي ديەتانى ۇستاعان ءجون بولادى.

– كارديولوگيا ورتالىعى استانادا. پورتالدىڭ، كۆوتانىڭ ءبولىنۋىن كۇتۋگە جاعدايى كوتەرمەيتىن ناۋقاستار بولا ما؟ 

– دۇرىس ايتاسىز، بىزدە كەزەك بار. ورتالىققا جاتۋ ءۇشىن ناۋقاستار 2 كەيدە 3 اي كۇتىپ قالادى. ونى كۇتۋگە ناۋقاس جاعدايى كوتەرە بەرمەيدى. دەگەنمەن دە، ناۋقاس مۇمكىندىگىنشە الدىن الا تەكسەرىلىپ، كۆوتا راسىمدەپ، كەلگەنى دۇرىس. ءوزىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ، دايىندالىپ كەلگەن، الدىن الا دەرەگى تۇسكەن ناۋقاستىڭ جاعدايى ءبىر بولەك. ال شۇعىل، اياق استى تۇسكەن ناۋقاستىڭ ومىرىمەن الىسىپ، ونى قالاي امان الىپ قالامىز دەگەن جاعدايعا تۇسكەن قيىنىراق بولادى.

– وزىندىك كەدەرگىلەرى بار دەيسىز عوي. سىرقاتتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن وقىرماندارعا قانداي كەڭەس ايتاسىز؟

– دەنىمىز ساۋ بولسىن دەسەك، دەنە شىنىقتىرۋمەن اينالىسىپ، تاماعىمىزدى رەتىمەن ءىشىپ، سالاۋاتتى ءومىر سۇرەيىك. تاماقتى كوپ ىشكەن سايىن قيمىلداي بەرۋ كەرەك. تەمەكى شەكپەي، اراق ىشپەي، جۇرەك اۋرۋلارىنان كوپكە دەيىن ساقتانۋعا بولادى. ارينە،  كۇيزەلىس (سترەسس) دەگەن ەكىنشى جاعداي بار. مەنىڭ ويىمشا، ادام اعزاسىنداعى اۋرۋلاردىڭ كوپشىلىگى كۇيزەلىستەن بولادى. كۇيزەلىس سالدارىنان كىمنىڭ قاي جەرى وسال بولسا (بىرەۋدىڭ جۇرەگى وسال بولۋى مۇمكىن، بىرەۋدىڭ اسقازانى وسال بولۋى مۇمكىن، جاراسى اشىلىپ كەتىپ جاتادى، باۋىرى، ءوت جولى، زات اينالىسى، ت.ب. ءالسىز بولۋى مۇمكىن) سول سىرقاتىن قوزعاپ جىبەرەدى. سوندىقتان كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيدە، كۇلىپ جۇرەيىك.

دارىگەر كەڭەستەرى قاراپايىم، وقىرمان ءۇشىن بەلگىلى نارسەلەر بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. راسىندا دا ورىندالۋى وڭاي، پايدالى كەڭەستەر:

          * كەيبىر تاعامداردى: قانتتى، تۇزدى، جانۋار مايلارى قوسىلعان تاعامداردى شەكتەڭىز.

          * پسيحيكالىق، ەموسيونالدىق جانە اۋىر سوزىلمالى كۇيزەلىستەردىڭ الدىن الىڭىز.

          *جاتتىعىپ، جۇگىرىپ، ت.ب. دەنە شىنىقتىرىڭىز (ءبىراق ۇستەمە جاتتىعۋدان ساق بولىڭىز).

          * ىشىمدىك پەن تەمەكىنى شەكتەڭىز.

          * وڭ ەموسياعا جەتكىلىكتى تۇردە جاعداي جاساڭىز: ونەرگە، سۋرەتكە، جانۋارلار مەن وسىمدىكتەرگە، ءارتۇرلى تەحنيكالىق شىعارماشىلىققا كوڭىل اۋدارىڭىز.

          * وزىڭىزگە ۇنايتىن ىستەرمەن اينالىسىڭىز. تازا اۋادا، كۇن ساۋلەسىندە سەرۋەندەڭىز، ورمان-تاۋلارعا ساياحاتقا شىعىپ، دۇرىس تاماقتانىڭىز.

          * ارتىق سالماق قوسپاۋ، قيمىل-قوزعالىس – جۇرەگىڭىزدى ساقتاۋدىڭ، جۇرەك-قان تامىرى اۋرۋلارىنىڭ الدىن الۋدىڭ بىردەن ءبىر كەپىلى.

وسى ايتىلعان كەڭەستەردى بويىڭىزعا ءسىڭىرىپ، بۇلجىتپاي ورىنداۋعا تىرىسساڭىز، جۇرەككە سالماق تۇسپەسى انىق. اڭگىمەمىزدىڭ ءتۇيىنى وسىعان كەپ سايادى. جۇرەگىڭىزدى ساقتاي ءجۇرىڭىز!

سۇحباتتاسقان: جانارگۇل ۇمبەتوۆا