قازاقستان – زايىرلى مەملەكەت. مۇندا ءبولىنىس جوق. دىنىنە، جىنىسىنا، كوزقاراسىنا قاراپ ەشكىمدى قۋدالامايدى، قىسىمعا المايدى. زايىرلى، الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ –باستى پارىزىمىز. سوندىقتان بىزدە ءسوز، ءدىني، نانىم-سەنىم بوستاندىقتارى بار. ويتكەنى اتا زاڭىمىزدىڭ وزىندە قازاقستاننىڭ «ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى»،–دەپ اتاپ كورسەتىلگەن. دەمەك، كونستيتۋسيا كەپىلدىك بەرىپ وتىرعاننان كەيىن ەركىندىك بار دەگەن ءسوز. وعان ەشقانداي شەك قويىلمايدى. ءتىپتى زاڭنامالىق قۇجاتتاردا دا كونفەسسياارالىق تاتۋلىق پەن كەلىسىم تۋرالى ناقتى جازىلعان. مىسال رەتىندە ايتاتىن بولساق،قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2010 جىلدان 2020 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىندا«دىنگە سەنەتىن ادامدارعا قۇرمەتپەن قاراۋ باستى مىندەت» ەكەنىن ايتىلعان. راسىندا دا سولاي، قازىرگى ۋاقىتتا «سەن باسقا ءدىندى ۇستاندىڭ نەمەسە وزگە اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتتىڭ» دەپ قىسىم جاساپ، قۋدالاپ جاتقان جەرگىلىكتى جانە اتقارۋشى بيلىك جوق. 2010-2020 جىلدارعا ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىندا «قازاقستان –زايىرلى مەملەكەت، وندا كونفەسسياارالىق تاتۋلىق پەن كەلىسىم سالتانات قۇرۋدا، دىنگە سەنۋشىلەرمەن قاتار اتەيستىك كوزقاراستى ۇستاناتىن ازاماتتاردىڭ دا قۇقىعى قۇرمەتتەلەدى. مەملەكەت ءدىني قىزمەت سالاسىنا ارالاسپايدى، الايدا كونفەسسيالارمەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى قامتاماسىز ەتۋى جانە ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعى قۇقىعىن قورعاۋى ءتيىس، ول ءۇشىن وسى سالادا ءتيىمدى مەملەكەتتىك ساياسات قالىپتاسۋى ءتيىس» اتاپ كورسەتىلگەن.

سوندىقتان قازىرگى تاتۋلىق پەن ءدىنارالىق كەلىسىمنىڭ ءبارى دە اتا زاڭنان باستاۋ الىپ، قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىمەن ۇندەستىك تاۋىپ، جالعاسىپ جاتىر. سوندىقتان دا ءدىنارالىق تاتۋلىقتى ەلىمىزدىڭ ىشكى قوعامدىق ومىرىندە عانا ەمەس، سىرتقى ساياساتتا باسىمدىق ەتىپ ۇستاۋ قازاقستاننىڭ نەگىزگى پوزيسياسى بولىپ وتىر. مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىز؟ الەم ءقازىر كۇردەلى كەزەڭدى باستان كەشىرۋدە. ءدىنارالىق سوعىس ءجۇرىپ جاتىر. شەشەنسىگەن كوسەمدەر ءوز امبيسياسىن حالىقتان جوعارى قويدى. بارىنەن ءوز ساياساتى ارتىق. الپاۋىت ەلدەردىڭ ساياسي-اسكەري ويىنىنان جازىقسىز حالىق قىرىلىپ جاتىر. جاعالاساتىن زامان ەمەس، جۇرەكپەن ارالاساتىن زامان كەلدى. ويتكەنى يمان مەن ادامدىق جانە مەيىرىمدىلىك جۇرەكتە. قايتپەك كەرەك؟ ماسەلەنىڭ الۋ قاجەت. قالاي؟ وسىدان 18 جىل بۇرىن ەلباسى نازاربايەۆ الەمدىك ءدىننىڭ  ليدەرلەرىن قازاقستان استاناسىنا جيناۋ تۋرالى يدەيا تاستادى. ءسويتىپ 2003 جىلى ءدىنباسىلاردىڭ استانادا باسىن قوستى. مىنە سودان بەرى بۇل جيىن تۇراقتى داستۇرگە اينالدى.

ون سەگىز جىلدان بەرى قازاقستاندا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزى ءوتىپ كەلەدى. ونىڭ دا ماقساتى بار. بۇل «ورىنسىز بەكەر مال شاشپاق ەمەس». ءدىن باسشىلارىنىڭ العاشقى باسقوسۋىنان بەرى  18 جىل وتسە دە، ماسەلە ءالى قوماقتى، ءتىپتى جىل وتكەن سايىن ءدىنارالىق مۇددە مەن قايشىلىقتىڭ وزەكتىلىگى ارتىپ كەلەدى.

ءدىنارالىق مۇددە بەلگىلى ءبىر تۇلعالاردىڭ ارەكەتىنىڭ سالدارىنان قايشىلىقتى بولىپ كەلسە دە، ءبارىبىر يمان مەن بىرلىك بارىنەن دە جوعارى. سوندىقتان دا نازاربايەۆتىڭ بۇكىل ءدىنباسىلارىن سارىارقا توسىنە جيناۋىنىڭ استارىندا ءبىر-اق ماقسات جاتىر. الەمگە تاتۋلىق اكەلۋ، ءدىنارالىق بىرلىكتى ساقتاۋ جانە ونى ادام بالاسىنىڭ ساناسىنا ماڭگىلىك ءسىڭىرۋ. سوندىقتان بۇل باسقوسۋدىڭ جاھاندىق ءمانى بار. ءبىز يماندىلىق تۋرالى بەكەر ايتىپ وتىرعان جوقپىز. قازاقستان تۇڭعىش  پرەزيدەنتى  نازاربايەۆ ءدىنباسىلارىنىڭ ءبىرىنشى سەزىندە ءدىننىڭ حالىقارالىق قوعامداعى ورنىن ايتتى (ءسوزىن سول كۇيندە بەرىپ وتىرمىز-رەد).

–ماتەريالدىق يگىلىكپەن مۇلدەم بايلانىستى ەمەسادام ءۇشىن باسىم جانە نەگىزگى بولىپ قالا بەرەتىن داۋ تۋدىرماس قۇندىلىقتار بار. ولاردىڭ باستىسى–رۋحانيات، يماندىلىق. ولاردىڭ نەگىزگى كوزى ءار حالىقتىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ۇلتتىق جانە ءدىني داستۇرلەرىن،وزىندىك تاريحي ءارى مادەني تاجىريبەسىن ساقتاۋشى ءدىن بولىپ تابىلادى،–دەدىالەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ VI سەزى سەزىندە ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.

راسىندا دا قازىرگى قىم-قۋىت الاساپىران، مۇددەلەر شايقاسى قايشىلاسىپ جاتقان زاماندا ەلىمىزگە تەك قانا تاتۋلىق پەن تۇراقتىلىق كەرەك. سوندا عانا الەمدە بەيبىتشىلىك ورنايدى. ال جۇرەگىندە ءدىن يمانى بار تۇلعا نەمەسە مەملەكەت باسشىسى  ەشقاشان ەكىنشى ءبىر ەلگە سوعىس اشپايدى، قىسىم جاسامايدى، ءوز ەلىندە حالقىن قۋدالامايدى. نەگىزى الەمدىك ءدىنباسىلاردى  دا قازاقستانعا جيناۋدىڭ سىرى وسى. ارينە، بۇل باسقوسۋلار بىردەن ناتيجەسىن بەرمەسى انىق. ءبىراق ۋاقىت وتە كەلە مۇنىڭ كورسەتكىشتەرى كورىنە باستايدى. سونىمەن قازاقستاندا قانشا سەزد ءوتتى؟

2003 جىلى وتكەن ءى سەزدە  زورلىق پەن تەرروريزمگە قارسى ماسەلە كوتەرىلدى.

2006 جىلعى  قىركۇيەكتە وتكەن سەزدگە نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءوزى ءتوراعالىق ەتىتتى.

الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ ءىىى سەزى  2009 جىلعى 1-2 شىلدەدە، IV سەزد – 2012 جىلى،V سەزد – 2015 جىلى 10-11 ماۋسىمدا، VI سەزد – 2018 جىلى استانادا 10-11 قازاندا ءوتتى.

ايتا كەتۋ كەرەك، ءار سەزدىڭ ءمانى بار. سوڭعى باسقوسۋدا «كونفەسسياارالىق جانە وركەنيەتارالىق ديالوگتى دامىتۋ جونىندەگى ن. نازاربايەۆ ورتالىعى» قۇرىلاتىن بولدى. سوندا بۇل ورتالىق نەمەن اينالىسادى؟

1. بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم.
2. ءوزارا ءىس-قيمىل.
3. وركەنيەت پەن ءدىن اراسىنداعى بىتىمگەرلىك ديالوگتى العا جىلجىتۋ.
4. جانجالسىز كەلەشەك قۇرۋ.

سوڭعى سەزدگە نەمەسە باسقوسۋعا الەمنەن 42 ەلىنىڭ ءدىنباسىلارى مەن دىنتانۋشىلارىمەن حالىقارالىق ۇيىمنىڭ وكىلدەرى قاتىستى. دەمەك دىندەر ديالوگى كەرەك. قازاقستانعا عانا ەمەس، الەمگە دە. سوندىقتان دا قازاقستان استاناسىندا ءاربىر ءۇش جىل سايىن الەمنىڭ ءدىنباسىلارى كەزدەسىپ تۇرادى.

جالپى قازاقستاننىڭ ءدىنارالىق تاتۋلىقتى حالىقارالىق مىنبەرگە اينالدىرۋى بەكەر ەمەس. ويتكەنى قازىرگى ۋاقىتتا استانامىز نۇر-سۇلتان قالاسى حالىقارالىق باسقوسۋلار مەن ساياسي الپاۋىتتار كەزدەسەتىن ديالوگ الاڭىنا اينالىپ كەلەدى.

قازاقستان بيلىگى سىرتقى ساياساتتا ەمەس، ەلىمىزدىڭ  ىشكى ءدىنارالىق تاتۋلىعىن تۇراقتاندىرۋدا دا بەلسەنە جۇمىس ىستەپ كەلەدى. ءقازىر قازاقستاندا 3658-گە جۋىق ءدىني بىرلەستىك بار. ولاردىڭ ىشىندە باسىم بولىگى، ياعني ەڭ كوبى  حانابيمازحابىنداعى مۇسىلماندار مەن پروسلاۆ باعىتىنداعى حريستياندار.

بۇدان شىعاتىن قورىتىندى نە؟ تاۋەلسىزدىك العان 28 جىلدىڭ ىشىندەقازاقستان بيلىگى ەلىمىزدە ەڭ ءىرى جەتىستىكتەردىڭ بىرىنە جەتتى. ول – دىني-سەنىم بوستاندىعى مەن ءدىنارالىق تاتۋلىقتىڭ تولىق ورنىعۋى دەر ەدىك.

ءيا، ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدى الدىق. قازاقستان ءقازىر ءارتۇرلى دىندەر مەن ەتنوستار مەكەن ەتكەن ەل. باستى بايلىعىمىز دا  – تۇراقتىلىق. 130-دان استام ۇلت پەن دياسپورالار جانە 18 كونفەسسيا وكىلدەرى مەكەن ەتكەن مۇنداي ەل الەمدە جوق شىعار. ءبىراق ءبىزدىڭ باستى بايلىعىمىز نازاربايەۆ ىرگەتاسىن قالاعان ەلدىڭ ىنتىماقتا ءومىر ءسۇرۋى.

ارينە ءدىن مەملەكەتتەن بولەك دەپ جاتامىز. ءبىراق اركىم وزىنشە ارەكەت ەتە المايدى. بۇل تۇسىنىكتى. ويتكەنى تىركەلگەن  ءار ءدىني بىرلەستىكتەر نەمەسە ءدىني اعىمدار ءوز ميسسياسىن  جۇرگىزە باستاسا، وندا ەلدىڭ ىرگەسى بۇزىلادى. سوندىقتان دا زاڭ اياسىندا مۇنى مەملەكەت نەمەسە ءتيىستى ورىندار رەتتەپ وتىرادى. مىسالى، 2011 جىلى تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ بار. مۇنىڭ اياسىندا بارلىق جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. ارنايى ۋاكىلەتتى ورگاندار بار. ولار زاڭدا ايتىلعانداي، (سوزبە ءسوز بەرىپ وتىرمىز-رەد) «دiنيبiرلەستiكتەرمەن ءوزارا iس-قيمىل سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگiزگi باعىتتارىن قالىپتاستىرۋعا جانە iسكە اسىرۋعا قاتىسادى. جانە مۇنىڭ بارلىعىن رەتتەپ وتىرادى. ويتكەنى باقىلاۋ قاشان دا كەرەك».

ارينە، دىن-دىڭگەك. ادامنىڭ جان دۇنيەسىن ەكى دۇنيەدە راحاتقابولەيدى. ءدىن جۇمىر باستى پەندەنىڭ جان دۇنيەسىنە رۋحاني  تۇرعىدان تىرەك بولادى. ءبىراق «ءدىني باعىتتى  ءبىرجولاتا ۇستانامىن» دەپ، سوقىر سەنىمگە الدانىپ قالماۋىمىز كەرەك. ءدىني سەنىم قازاقتىڭ سالت-داستۇرىمەن  ۇشتاسىپ  جاتسا، ادام بالاسى ەشقاشان اداسپايدى. ارينە، كەيبىر ءدىني اعىمعا ەرىپ، ءوز جولىنان شالت كەتىپ جاتقاندار دا بار. ولاردى ءبارىبىر مەملەكەت قامقورلىققا الادى، قولدايدى، ىزگى نيەتتە دۇرىس جولعا تۇسىرەدى. ءبىر عانا مىسال،  كەزىندە سوقىر اعىمعا ەرىپ، سيريا اسقانداردى قازاقستان مەملەكەتى سوعىس مايدانىندا قالدىرعان جوق. جىل باسىندا ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن  "جۋسان-1"  وپەراسياسى جۇزەگە استى. العاشقى وپەراسيا بارىسىندا قازاقستاننىڭ 47 ازاماتى  ەلگە ورالدى. ال بىرنەشە ايدان كەيىن  "جۋسان-2" وپەراسياسى اياسىندا سيريادان قازاقستاننىڭ 231 ازاماتى ەلگە جەتكىزىلدى. ولاردىڭ 159-ى – بالالار ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. ال «جۋسان-3" وپەراسياسىنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىندە سيريادان 67 ايەل، 171 بالا قازاقستانعا كەلدى.

پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا بارلىعى دا ەلگە اكەلىندى. ەندى ولار ەشقاشان اداسپايدى. ويتكەنى ولاردى  مەملەكەتتەن ارنايى بولىنگەن تەولوگتار مەن پسيحولوگتار سويلەسىپ، جاڭا ومىرگە بەيىمدەۋدە. ءدىنارالىق تاتۋلىق بار جەردە ەلدىڭ بىرلىگى تە مىعىم بولادى. ءبارىن مەملەكەت رەتتەپ وتىرادى. بۇل ءسوز جوق داۋسىز نارسە.