قازىرگى ۋاقىتتا ەكولوگيالىق تەپە تەڭدىك بۇزىلىپ، جاعداي بارعان سايىن كۇردەلەنىپ بارادى. وندىرىستەن شىققان ءتۇتىن اتموسفەرانى بۇزۋدا. الەمدە دە سولاي. سوندىقتان ەكولوگيالىق جاعدايدى دۇرىستاماسا، بولمايدى. ول ءۇشىن نە كەرەك؟ ەڭ الدىمەن جۇمىسقا دەگەن جاۋاپكەرشىلىك، سونداي-اق قاتاڭ باقىلاۋ. بۇل ورايدا ارينە زاڭ اياسىندا قىزمەت ىستەگەن دۇرىس. ءار ايماقتاعى اكىمشىلىكتە ەكولوگيانى باقىلاپ وتىراتىن ارناۋلى دەپارتامەنتتەر بار. ولار قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن، پروكۋراتۋرامەن بىرلەسە وتىرىپ ەكولوگيالىق جاعدايدى تۇراقتى تۇردە باقىلاۋعا الىپ وتىرادى. كەيدە دابىل ءتۇسىپ جاتسا، وندا تەكسەرەدى، جاعدايدى رەتتەيدى. شىندىعىندا بۇگىنگى كەزدە ەكولوگيالىق جاعداي قازاقستاندا تۇراقتى باقىلاۋدا. زاڭ، زاڭناما بار. سوندىقتان ەكولوگيانىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرمەس ءۇشىن ارنايى ەكولوگيالىق دەپارتامەنتتەر جۇيەلى ءارى تياناقتى جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءبىراق ارينە زاڭننىڭ ءالى دە بولسا، قۇقىقبۇزۋشىلىقتى بولدىرماس ءۇشىن بىزگە قاتايعانى كەرەك.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2010 جىلدان 2020 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات» تۇجىرىمداماسىندا «تابيعاتتى قورعاۋ قىزمەتىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا تابيعي رەسۋرستاردى پايدالانۋ جانە ولاردى قورعاۋدى قۇقىقتىق رەتتەۋ تەتىكتەرىنىڭ ناقتى اراجىگىن اجىراتۋ كەرەك.تابيعاتتى قورعاۋ زاڭناماسى تابيعاتتى ءتيىمدى پايدالانۋدى جانە ەكولوگيالىق نورماتيۆتەردى ساقتاۋدى، ەكولوگيالىق تازا وندىرىستەردى دامىتۋ مەن ازاماتتاردىڭ ءقاۋىپسىز ءجۇرىپ-تۇرۋىن دامىتۋدى ىنتالاندىرۋعا ءتيىس» دەپ اتاپ كورسەتىلگەن.
ءبىزدىڭ اتا زاڭىمىزدىڭ 31-بابىندا «مەملەكەت ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋى مەن دەنساۋلىعىنا قولايلى اينالاداعى ورتانى قورعاۋدى ماقسات ەتىپ قويادى. ادامداردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا قاتەر توندىرەتىن دەرەكتەر مەن جاعداياتتاردى لاۋازىمدى ادامداردىڭ جاسىرۋى زاڭعا سايكەس جاۋاپكەرشىلىككە اكەپ سوعادى»، - دەلىنگەن. ارينە، تابيعاتتى قورعاۋ، ەكولوگيانىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرمەۋ جانە ونىڭ الدىن الۋ مەملەكەتتىڭ مىندەتى، سونداي-اق ول جەكە ازاماتتىڭ دا بورىش، مىندەتىنە جاتادى.
قالاي ايتقاندا ، ەكولوگيالىق جۇيەنىڭ بۇزىلماۋىنا كەپىلدىك بەرەتىن زاڭ بار. ءبىراق ماسەلە مىنادا: ايتسە دە، وزەن-كولدەردى لاستايتىنداردىڭ قاتارى ازايماي تۇر. مۇنىڭ ىشىندە ءىرى ءوندىرىس ورىندارى بار. قايتپەك كەرەك؟ وسىعان بايلانىستى قازىرگى ۋاقىتتا ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى تاراپىنان ارنايى زاڭ قابىلدانايىن دەپ جاتىر. ول ەكولوگيالىق كودەكس دەپ اتالادى. ال اتازاڭنىڭ 38-بابىندا قازاقستان ازاماتتارىنىڭ تابيع تابيعات بايلىقتارىن ساقتاپ، ۇقىپتى قاراۋ مىندەتتىلىگى دە كورسەتىلگەن. قانداي دا ءبىر جەكەلەگەن ازاماتتار نەمەسە زاڭدى تۇلعالار ەكولوگيالىق قۇقىقتى بۇزسا، وندا ءسوزسىز جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى. ايىپتىڭ ءتۇرى دە ءارتۇرلى، ونى سوت شەشەدى. ولار اكىمشىلىك، ازاماتتىق-قۇقىقتىق جانە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە بولىپ كەلەدى. ماتەريالدىق جاعىنان ايىپ تولەپ، شىعىندى ورنىنا كەلتىرەتىندەر دە بار. ءبىراق قالاي ايتقاندا دا، ەكولوگيالىق قۇقىقبۇزۋشىلىقتار كەزدەسىپ جاتادى. سول ءۇشىن ەكولوگيالىق كودەكس زاڭى قابىلدانايىن دەپ جاتىر. ازىرگە زاڭ جوباسى حالىقتىڭ تالقىلاۋىنا ۇسىنىلدى.
انشەيىندە ەكولوگيالىق تالاپتار بۇزىلىپ جاتىر دەيمىز. سوندىقتان بۇل جەردە دە ءبىزدىڭ بەلسەندىلىگىمىز كەرەك. وسى قىركۇيەك ايىندا ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ قۇرامىنداعى بىرنەشە توپ ەلىمىزدىڭ ءبىرقاتار وبلىسىندا بولىپ قايتتى. ونداعى ماقسات – حالىقتىڭ، ەكولوگ ساراپشىلاردىڭ الدىندا اتالعان زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ. ويتكەنى وسى جىلدىڭ اياعىنا تامان ەكولوگيالىق كودەكسكە ەنگىزىلەتىن ۇسىنىستاردىڭ باس-اياعى قۇرالىپ، جيناقتالعاننان كەيىن پارلامەنتتىڭ قاراۋىنا جىبەرىلەدى.
ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى ماعزۇم مىرزاعالييەۆ تە حالىقتى اتالعان زاڭ جوباسىن كەڭىنەن تالقىلاۋعا شاقىردى. سوندىقتان بۇل جەردە ازاماتتاردىڭ ەكولوگيالىق تۇرعىدان قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعى مەن بەلسەندىلىگى كەرەك. تابيعاتقا، ەكولوگياعا ءوزىمىز جاناشىر بولماساق، بولمايدى.
ال جاڭا ەكولوگيالىق كودەكستە قانداي جاڭالىقتار بار؟
- بروكونەرلىكپەن كۇرەستى كۇشەيتۋ. راسى كەرەك، سوڭعى جىلدارى كيىك اتقانمەن قويماي، قورىقشىلاردى ءولتىرىپ جاۋىزدىق ىسكە بارعان قىلمىستىق وقيعالار ءجيى كەزدەستى. سوندىقتان كودەكستە بروكونەرلىككە قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋگە باستى نازار اۋدارىلدى.
- قالىڭ نۋ ورماندى وتاپ، اعاشتاردى كەسىپ، قۇرىلىس جۇمىستارىنا پايدالاناتىندار دا از ەمەس. ولارعا دا ەندى اياۋشىلىق بولمايدى.
- ەكولوگيالىق كودەكستە جاڭادان «لاستاۋشى تولەيدى» دەگەن ۇعىمدى ەنگىزۋ باستى ماسەلە بولىپ تۇر. ويتكەنى رەسپۋبليكامىزدىڭ بىرنەشە وبلىستارىندا وندىرىستىك قالدىقتاردىڭ سۋعا توگىلۋىنەن بىرنەشە مىڭداعان بالىق قىرىلدى. وندايلار ازداعان ايىپپۇل تولەپ قانا قۇتىلادى. ەندى «لاستاۋشى تولەيدى» ۇعىمىنا سايكەس، جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان مەكەمە بارلىق زالال مەن شىعىندى ءوزى وتەيدى. سونىمەن قاتار، ونى بولدىرماۋدىڭ الدىن الادى. زيانىن جويۋعا كومەكتەسەدى. ەندى جاڭا كودەكسكە سايكەس، ولاردى ەشكىم باسىنان سيپامايدى. تەك قاتاڭ جازا كۇتىپ تۇر.
- قازاقستاننىڭ جاڭادان قابىلدايتىن ەكولوگيالىق كودەكسىن ەۋروپا ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنا (ەىدۇ) مۇشە ەلدەردىڭ حالىقارالىق كەلىسىمدەرىنە سايكەستەندىرۋ دە باستى مىندەت؛
- اتالعان زاڭدى حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي ەتە وتىرىپ، دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا ەنۋ – ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز..
اقيقاتىن ايتقاندا، ەكولوگيا دەگەن ۇعىم نەنى بىلدەرەدى؟ ول – ۇلكەن عىلىم، تابيعاتقا قامقورلىق، جاناشىرلىق. ەكولوگيا گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا مەكەن، ءۇي جانە عىلىم دەگەن ماعىنانى بىلدەرەدى. دەمەك، ول – اۋلامىز، ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز، تۋعان جەرىمىز بەن وتانىمىز جانە ءبىزدى اينالا قورشاعان ورتا. ال قورشاعان ورتاعا زيان كەلىپ جاتسا، ءسىزدىڭ بوستان بوسقا قاراپ تۇرعانىڭىز ۇيات. ال ەكولوگيا بۇزىلسا، ول ەڭ الدىمەن ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا اسەر ەتەدى. ول ءۇشىن 2010 جىلدان 2020 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات» تۇجىرىمداماسىندا ايتىلعانداي، الدىمەن «تابيعاتتى قورعاۋ زاڭناماسى» كەرەك. ول ازىرگە جوبا كۇيىندە تالقىلانىپ جاتقان ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا پارلامەنتتە قابىلداناتىن ەكولوگيالىق كودەكس زاڭى. بۇل ەكولوگيالىق قۇقىقبۇزۋشىلىقتى بولدىرماۋ ءۇشىن قاجەت.
دەمەك، زاڭ – باقىلاۋ، رەتتەۋ تەتىگى. جەكە نەمەسە زاڭدى تۇلعا، ءوندىرىس، كاسىپورىن بولسىن، ەكولوگياعا، قورشاعان ورتاعا زالال كەلتىرسە، جاۋاپ بەرەدى. ويتكەنى زاڭ الدىندا ءبارىمىز بىردەيمىز.
پىكىر قالدىرۋ