ءقازىر جەر-جەردە، اتاپ ايتقاندا رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە اعاش وتىرعىزۋ ناۋقانى جالعاسىپ جاتىر. ويتكەنى جاسىل جەلەكتىڭ پايداسى ۇلكەن. ولار كومىر قىشقىل گازىن وزىنە ءسىڭىرىپ، اتموسفەراعا تازا اۋانى ءبولىپ شىعارادى. ال مۇنىڭ پايداسى وتە زور. ەكولوگيالىق تەپە-تەڭدىك بۇزىلىپ، جاعداي قيىنداعان كەزدە ەكولوگيالىق زاڭ قاجەت، باقىلاۋ كەرەك.

ەلىمىزدىڭ ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى ماعزۇم مىرزاعالييەۆ وسىدان بىرەر اپتا بۇرىن رەسپۋبليكا بويىنشا اۋقىمدى اكسيا باستالعانىن جاريا ەتتى. ول ءوزىنىڭ تۆيتتەرىندە «ءبىزدىڭ شامالاۋىمىزشا، كۇزدە قازاقستان بويىنشا 1 ميلليون اعاش وتىرعىزىلادى»، دەپ جازدى.  كوشەت، اعاش وتىرعىزىلاتىن جەرلەردىڭ ءبارى الدىن الا بەلگىلەنىپ قويىلدى. وعان ستۋدەنتتەردەن باستاپ، دەپۋتاتتار، ۇكىمەت مۇشەلەرىنە دەيىن قاتىستى. بۇل كەرەك اكسيا. اعاشتار قىرقىلىپ، كوشەتتەر وتالىپ جاتقان تۇستا ءبىز ەكولوگيانىڭ ولقى ورنىن اعاشپەن تولتىرۋىمىز كەرەك. بۇل قولداۋعا تۇراتىن شارا.

سونىمەن قاتار، رەسپۋبليكامىزدا تاعى ءبىر شارا قارقىن العانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. ول – پوليەتيلەن پاكەتتەردەن باس تارتۋ اكسيالارى. ءقازىر ەرىكتىلەرلەردەن قۇرىلعان توپ اتالعان پاكەتتەردەن باس تارتۋ اكسيالارىن باستاپ كەتتى. بۇل كەرەك. ءقازىر جەر-جەردە شاشىلىپ جاتقان پاكەتتەردەن اياق الىپ جۇرگىسىز. الەمنىڭ دامىعان ەلدەرى ءقازىر وسىنداي پوليەتيلەن پاكەتتەردەن باس تارتا باستادى. ءتىپتى ەلىمىزدىڭ ءبىرقاتار ءىرى ساۋدا ورىندارى مەن جەلىلەلەرىندە، اتاپ ايتقاندا الماتىدا  ءقازىر تاۋار سالاتىن وسىنداي پاكەتتەر 1 جەلتوقساننان باستاپ اقىلى بولاتىن بولدى. ال ولار بۇرىن تەگىن تاراتىلىپ كەلگەن. پاكەتتەر اقىلى بولعاسىن، حالىق تا ودان دا باس تارتا باستايدى. مۇنىڭ بارلىعى دا ەكولوگيالىق تەپە -تەڭدىكتىڭ بۇزىلماۋى ءۇشىن جاسالىنىپ جاتقان شارا. سوندىقتان ءبىز مۇنداي اكسيالاردى قولداۋىمىز كەرەك. ونىڭ ۇستىنە كوپتەگەن وركەنيەتتى دامىعان ەلدەردە پوليەتيلەن پاكەتتەرى مەن پلاستيك بوتەلكەلەر ۇيدەن قوقىس قالدىقتارىن شىعارعاندا، بولەك جاشىككە تاستالادى. بۇل دا بىزدە الداعى ۋاقىتتا جولعا قويىلادى. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ەلىمىزدەگى ءىرى  كاسىپكەر قاۋىمداستىعىن بىرىكتىرىپ وتىرعان «اتامەكەن» وداعى ءبىرقاتار ەكولوگيالىق ۇيىمدارمەن وسىنداي پاكەتتەردى تەگىن بەرۋدى توقتاتۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەلگەن. ەكولوگيالىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، مۇنداي شارا تولىق جۇزەگە اسسا، وندا وسىنداي پاكەتتەردى پايدالانۋ 30 پايىزعا ازاياتىن كورىنەدى. دەمەك، بۇل كەرەك نارسە. الەمدىك تاجىريبەدە قولدانىلىپ، جەمىسىن بەرىپ وتىرعان شارادان ءبىز دە كەيىن قالماۋىمىز قاجەت.

ال 1 ميلليون كوشەتتىڭ وتىرعىزىلۋى دا بەكەر ەمەس. اعاشتار دا «قارتايادى». قۋرايدى. سوندىقتان ورنىنا جاڭا وسكىن كەرەك.

نەگىزى  «جاسىل ەكونوميكا» تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا، ءبىزدىڭ كوز الدىمىزعا زاۋىتتىڭ مۇرجاسىنان بۋداقتاعان ءتۇتىن نەمەسە وندىرىستىك قالدىقتار كەلۋى مۇمكىن. ال «جاسىل ەكونوميكا» بۇل – جاسىل تابيعات، جاسىل جەلەك ەكەنىن دە ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. اينالاعا ءار بەرەتىن، كوركەم سۇلۋ تابيعاتتى كەيدە وتاپ، جانىاشىماستىق ءبىلدىرىپ جاتامىز.

ءبىراق كەيىنگى كەزدە قازاقستان مەملەكەتى ەكولوگياعا جاڭاشا كوزقاراسپەن قاراي باستادى. بۇل دۇرىس تا، ويتكەنى الەم سوڭعى بەس-ون جىلدا «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشە باستادى. بۇل بالامالى ەنەرگيا كوزى، بۋداقتاعان ءوندىرىستىڭ ءتۇتىنى مەن وندىرىستىك قالدىقتاردان ادا بولاتىن كەز جەتتى. سوندىقتان  ەڭ دۇرىسى، تابيعاتقا جاناشىرلىقپەن قاراۋ. ول ءۇشىن مىقتى قاتاڭ زاڭ-زوكون كەرەك. قازاقستان پارلامەنتى جەلتوقسان  ايىندا ەكولوگيالىق كودەكستى قابىلداماق. وسى زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن ەكولوگياعا كوزقاراس ءبىرجولا وزگەرەدى دەگەن سەنىمدەمىز. ويتكەنى...

ءالى دە وزە سۋ مەن كولدەردى، قورشاعان ورتانى لاستاپ جاتقان ءوندىرىس ورىندارى بارشىلىق. ولارعا ەندى اياۋشىلىق بولمايدى. ونىڭ ۇستىنە اتالعان ەكولوگيالىق كودەكستە ايىپپۇل سالۋ مەن باقىلاۋ جاعى قاتاڭداتىلعانىن ايتا كەتكەن ءجون.

جەلتوقسان ايىندا ءماجىلىستىڭ تالقىسىنا ۇسىنىلاتىن ەكولوگيالىق كودەكس قابىلدانسا، مۇنىڭ جەمىسى زور بولماق. زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ بارىسىندا وعان دەپۋتاتتار مەن ساراپشىلار، حالىق پەن ەكولوگيالىق ۇيىمنىڭ ماماندارى كەڭىنەن قاتىستى. اتالعان زاڭدا ەڭ نازار اۋداراتىن نارسە بار: ول تابيعاتقا نۇقسان كەلتىرگەن، ەكولوگيانى لاستاعان ءىرى كاسىپورىندارعا جازا قاتايادى. جاڭا تالاپ بويىنشا ەندى ءبارىن «لاستاۋشى تولەيدى»  جانە بۇلدىرگەن نارسەنىڭ بارلىعىن دا قالپىنا كەلتىرەدى. ەگەر بۇل ءتارتىپ ورىندالماسا، وندا ءتيىستى ورىندار كاسىپورىننىڭ جۇمىسىن توقتاتۋعا دەيىن بارادى. جاڭا زاڭدا ءىرى ءوندىرىس ورىندارىنىڭ ەكولوگيانى ساقتاۋداعى مىندەتتەمەسى جوعارى ەكەندىگى اتاپ كورسەتىلگەن.

اتاپ ايتۋ كەرەك، وسى ۋاقىتقا دەيىن قولدانىستا بولىپ كەلگەن زاڭ بويىنشا ەگەر قورشاعان ورتاعا زيان كەلتىرسە، وندا قاي ءبىر كاسىپورىن بولماسىن، بارىنە بىردەي ورتاق ايىپپۇل تولەيتىن. ول كىشى نەمەسە ءىرى ءوندىرىس ورنى بولا ما، ايىپپۇل ورتاق ەدى. ال جاڭا  ەكولوگيالىق كودەكستە كاسىپورىنداردىڭ ساناتىنا بايلانىستى ايىپپۇل دا ءارتۇرلى بولماق. ناقتى ايتقاندا، ءبىرىنشى ساناتتاعى كاسىپورىنداردىڭ  ايىپپ ۇلى  وتە جوعارى بولماق.

سونىمەن قاتار، جاڭا ەكولوگيالىق كودەكستە حالىقتىڭ ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىگىنە باسا نازار اۋدارىلعان. بۇل جوبادا ەلىمىزدە «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋ، ياعني بالامالى ەنەرگيا كوزىن دامىتۋعا ايرىقشا كوڭىل بولىنگەن.  

ارينە، «جاسىل ەكونوميكا» بۇل بالامالى قۋات كوزى عانا ەمەس. ول –اۋىز سۋ، سۋ ساپاسىن ارتتىرۋ، ونى ءتيىمدى، ۇنەمدى پايدالانۋ، قالدىقسىز ەكونوميكانى قالىپتاستىرۋ. ويتكەنى اقيقاتىن ايتۋ كەرەك، وندىرىستەن جانە تۇرمىستان مىڭداعان توننا قالدىقتار قالادى. ال قالدىقتان دا ءونىم شىعارۋعا بولادى. ەكولوگيالىق كودەكستە مۇنىڭ بارلىعى دا ايقىن ءارى اشىق كورسەتىلگەن. جالپى ەكولوگيا مەملەكەتتىڭ نەمەسە ەكولوگيالىق ۇيىمدار عانا اينالىساتىن شارۋا ەمەس. ول بارىمىزگە تيەسىلى نارسە. ال اۋا تازا بولسا، ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا جاقسى.

سوندىقتان جاڭا جوبا، جاڭا ەكولوگيالىق كودەكس ەكولوگيانى ساقتاۋ ءۇشىن، «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋ ءۇشىن، ازاماتتاردىڭ ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن كەرەك ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.