ءدىن –ءومىرىمىزدىڭ رۋحاني ازىعى، ءدىنسىز قوعام، مەملەكەت جوق. ونى جوققا شىعارا المايمىز.

جالپى ءدىن وتە نازىك نارسە. الەمدە ءدىنارالىق سوعىستار بولعان. تاريح ونى جوققا شىعارا المايدى. سوندىقتان دا بۇل ماسەلەگە ءبىز شەتىن قاراماۋىمىز كەرەك. بۇل ورايدا قازاقستاندا ءدىنارالىق تاتۋلىق پەن بىرلىك بار. ەلىمىزدە تۇراتىن بارلىق حالىققا ەركىندىك بەرىلگەن. كىم قاي ءدىندى ۇستانسا دا، ەركى وزىندە. ءبىراق زاڭ شەڭبەرىنەن اسىپ كەتپەۋى قاجەت. سوقىر سەنىمگە بوي الدىرماۋى كەرەك.

راسىندا ءدىن يماندىلىقتى ۋاعىزدايدى، ادام بالاسىن بىر-بىرىنە قۇرمەتپەن قاراۋعا ۇيرەتىپ، ىزگىلىككە تاربيەلەيدى. ەلدەگى ءدىنارالىق تاتۋلىق قايدان كەلدى، ونىڭ نەگىزى قايدا جاتىر؟ بۇل ساۋالعا جاۋاپ بەرەر بولساق، ول ەڭ الدىمەن مەملەكەت جۇرگىزگەن سالماقتى، سارابدال ساياساتتا جاتىر. قازىرگى قازاقستاننىڭ ساياساتى ەلباسى نەگىزىن قالاعان ءدىنارالىق تاتۋلىقتا ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز قاجەت. اقيقاتىن ايتۋ كەرەك، 100 –دەن استام ۇلت پەن ۇلىستار تۇراتىن، وزگە دە ءدىندى ۇستاناتىن  دياسپورالار مەكەن ەتكەن قازاقستاندا بۇل ماسەلە ەشقاشان پروبلەماعا اينالعان ەمەس.مۇنىڭ قاينار كوزى قايدا جاتىر؟ بۇل ساۋالعا جاۋاپ بەرۋ قيىن ەمەس. ونىڭ نەگىزى ەلباسى ىرگەتاسىن قالاعان قازاقستانداعى ءدىنارالىق تاتۋلىق پەن ۇلارالىق ىنتىماق، بىرلىكتە جاتىر.

جالپى بۇعان دەيىنگى قابىلدانعان زاڭدارعا نازار اۋدارار بولساق، ءبارى دە تاتۋلىقتى تۋ ەتكەنىن، ونى باعدار ەتكەنىن اڭعارۋعا بولادى. 2010 جىلدان باستاپ 2020 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىنىڭ وزىندە دە كونفەسسياارالىق تاتۋلىق پەن كەلىسىم تۋرالى اتاپ كورسەتىلگەن. بۇل باعدارلى قۇجاتتا ءتىپتى اتەيستىك كوزقاراستى ۇستاناتىن ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قۇرمەتتەۋ كەرەكتىگى دە ايتىلعان. ەندى قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىنا جازىلعان تاراۋدىڭ ءبىر بابىن مىسالعا كەلتىرەيىك.

«قازاقستان زايىرلى مەملەكەت بولىپ تابىلادى، وندا كونفەسسياارالىق تاتۋلىق پەن كەلىسىم سالتانات قۇرۋدا، دىنگە سەنۋشىلەرمەن قاتار اتەيستىك كوزقاراستى ۇستاناتىن ازاماتتاردىڭ دا قۇقىعى قۇرمەتتەلەدى. مەملەكەت ءدىني قىزمەت سالاسىنا ارالاسپايدى، الايدا كونفەسسيالارمەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى قامتاماسىز ەتۋى جانە ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعى قۇقىعىن قورعاۋى ءتيىس، ول ءۇشىن وسى سالادا ءتيىمدى مەملەكەتتىك ساياسات قالىپتاسۋى ءتيىس».

مىنە ۇلتارالىق بىرلىك پەن ءدىني مۇددەلەردىڭ تاتۋلىق كەلىسىمىنىڭ كورىنىسى. تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان باستاپ، دىنگە بەتبۇرىس ءبىرجولا وزگەردى. يماندىلىققا ۇيىعان جاستار كوبەيدى. ءبىراق مەملەكەت جاستار جات اعىمعا ەرىپ كەتپەۋ ءۇشىن ءبارىن دە باقىلاپ، رەتتەپ وتىر.

ءدىن دۇنيەنىڭ دىڭگەگى ەكەنى راس. ولاي بولسا، ەلىمىزدەگى كوپ ءدىن مەن ۇلتتىڭ باسىن قوسقان مەملەكەتتىڭ ىنتىماققا ۇندەگەن مىزعىماس ساياساتىن ءارقاشان قولداۋمىز كەرەك. كونفەسسيالار اراسىندا تۇسىنىستىك پەن سەنىم بار جەردە ولاردىڭ اراسىندا ەشقاشان الاۋىزدىق بولمايدى. ءبىز وسىعان قۋانۋىمىز كەرەك، وسىعان شۇكىرشىلىك ەتۋىمىز قاجەت.

ءدىنارالىق الاۋىزدىقتان الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە سوعىس بولىپ جاتىر. جازىقسىز قان توگىلىپ، مىڭداعان بالا اتا-اناسىنان، باۋىرىنان، ءىنى -قارىنداسىنان ايرىلۋدا. مۇنىڭ بارلىعى دا ءدىنارالىق الاۋىزدىقتان ەكەنى ءسوزسىز. ال قاشاننان الەمنىڭ ديالوگ الاڭىنا اينالعان قازاقستاننىڭ ەلورداسى مۇنى ايقىن ءتۇسىنىپ وتىر. ەلباسى نازاربايەۆتىڭ باستاماسىنىڭ ارقاسىندا ءۇش جىل سايىن الەمدىك ءدىننىڭ كوشباسشىلارىنىڭ باسىن قوسقان جيىن وتەدى. العاش رەت مۇنداي جيىن 2003 جىلى استانادا ءوتتى. سودان بەرى جيىن تۇراقتى تۇردە ءوتىپ كەلەدى. الەمدىك ءدىننىڭ ليدەرلەرى التى رەت نۇر-سۇلتان قالاسىنا جينالدى. التى رەت سەزد ءوتتى. مۇنداعى ماقسات نە؟ ءدىن ارقىلى ادامداردىڭ جۇرەگىنە يماندىلىق ۇيالاتۋ، ءدىن ۇلتارالىق تاتۋلىق پەن كەلىسىم بولا الاتىنىنا الەم  جۇرتشىلىعىنىڭ كوزىن جەتكىزۋ.

حالىقارالىق قوعامداستىقتا تاتۋلىق پەن كەلىسىمنىڭ الاڭىنا اينالعان قازاقستان ءقازىر شىنىندا وزگەلەرگە ۇلگى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. ويتكەنى بىزدە بىرلىك پەن ىنتىماق بار. بارلىق ءدىن وكىلدەرى ىنتىماقتا ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. دەرەككە جۇگىنەر بولساق، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قازىرگى ۋاقىتتا 3658-گە جۋىق ءدىني بىرلەستىك بار ەكەن. ەل حالقىنىڭ باسىم بولىگى دە مۇسىلمان ءدىنىن ۇستانادى. ءبىر ءدىننىڭ باسىمدىعىن كورسەتىپ، ەكىنشىسىنە ەش قىسىم جاسالىنىپ جاتقان جوق. مەملەكەتتىڭ ساياساتى بۇعان جات. ارينە، تابيعي شيكىزات پەن پايدالى قازبالارعا باي ەلمىز. ءبىراق ودان دا ارتىق باستى بايلىعىمىز بار. ول – ءدىنارالىق تاتۋلىق، ۇلتارالىق بىرلىك. بۇل مەملەكەتتىڭ اشىق ۇستانعان ساياساتى. جىل وتكەن سايىن نىعايىپ كەلە جاتقان وسى تاتۋلىق ءبىزدىڭ ىرىس-باعىمىز. تەك وسىنى ەندى باياندى ەتۋىمىز كەرەك.  

اتا زاڭىمىز كونستيتۋسيامىزدا دا ««رەسپۋبليكا قىزمەتىنىڭ تۇبەگەيلى پرينسيپتەرى: قوعامدىك تاتۋلىق پەن ساياسي تۇراقتىلىق»، - دەپ ناقتى جازىلعان. ەندەشە ءالىمساقتان بەيبىتسۇيگىش ساياساتتى باعدار ەتكەن قازاق حالقى بۇگىندە دە مەملەكەت جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتتىڭ ارقاسىندا تاتۋلىقتىڭ ورداسىنا اينالىپ كەلەدى. بۇگىنگى اۋىزبىرلىك نەدەن؟ بۇل ەڭ الدىمەن  ەلباسىنىڭ سارابدال سيااساتىنىڭ ارقاسىندا نەگىزى قالانعانىن اييا كەتۋ كەرەك.  بۇل شىنايى ناقتى فاكت. ونى ەشكىم دە جوققا شىعارا المايدى. مەملەكەت نەمەسە ەلدىڭ باسشىسى قانداي ساياسات جۇرگىزسە، حالىق تا سونى قولدايدى، باعالايدى، باس يەدى. تاتۋلىق پەن بىرلىك، ىنتىماقتىڭ  ادام ءومىرى مەن قوعامدا قانداي ورنى بارىن جان جۇرەگىمەن، اقىل-وي، پاراساتىمەن تۇسىنەدى، سەزىنە بىلەدى.

ەلباسى نازاربايەۆتىڭ ءبىر جولداۋىندا  بىلاي دەپ ايتقانى بار: «ءبىز ءوزىمىزدىڭ جاتسىنباس تۇرپاتىمىزبەن، ەتنوسارالىق، كونفەسسياارالىق تاتۋلىعىمىزبەن جانە ءوزارا ۇندەسۋىمىزبەن كۇللى الەمگە تانىمالمىز». راسىندا دا سولاي.

الەمدىك بەيبىتشىلىك باستامالارىمەن بەلگىلى نازاربايەۆتىڭ ەڭبەگىن ءبىز باعالاۋىمىز كەرەك. بۇل ۋاقىت وتە كەلە ءتىپتى ايقىندالا تۇسەتىن دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن ناقتى شىنايى فاكت.

ءدىن ادامنىڭ جۇرەگىنە ىزگىلىكتى سەبەدى. ءدىن –دىڭگەك وزگەرمەۋى مۇمكىن. ءبىراق ءار ەلدىڭ زاڭى وزگەرىپ، تولىقتىرىلىپ وتىرادى. بارلىق مەملەكەتتە دە سولاي. سوناۋ تاۋەلسىزدىك العان 1990 جىلداردىڭ باسىندا قابىلدانعان «ءدىن تۋرالى» زاڭ» ۋاقىت وتە كەلە قازاقستاندا 2011 جىلى قايتادان وزگەرىسكە ۇشىرادى. ەلباسى قول قويعان بۇل زاڭ  «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ دەپ اتالدى. 2017 جىلى وعان وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. ءبىز قازىرگى ۋاقىتتا وسى زاڭنىڭ اياسىندا ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز.

قازاقستان ازاماتىن ەركىنەن تىس ماجبۇرلەپ، باسقا دىنگە كىرگىزۋ ورىن العان ەمەس. بۇل بولمايتىن ارەكەت، بولمايدى دا. تەك جات اعىمنىڭ جەتەگىنە بىلمەستىكپەن كىرىپ كەتىپ، وپىق جەگەندەر بارشىلىق. ءبىراق مەملەكەت ولاردى ەشقاشان جارتى جولدا قالدىرمايدى. ءقازىر سيريادان اكەلىنگەن جاس بالالار مەن انالارمەن مەملەكەتتىڭ ۇگىت – ناسيحات توبى تولىق ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىر. قازاقتا ماقال بار: «اداسقاننىڭ ايىبى جوق، قايتا ءۇيىرىن تاپقان سوڭ» دەگەن.

ءدىن – ءومىر ءسۇرۋدىڭ وزىق ۇلگىسى ەكەندىگى دە راس. سوندىقتان ونى يماندىلىققا ىنتىماق پەن ىزگىلىككە عانا پايدالانعان ابزال. قازاقستان مەملەكەتتىك ساياساتىن ءدىنارالىق تاتۋلىق پەن ىنتىماققا نەگىزدەپ قۇرىپ وتىرعان كەزدە ءبىز وسى ساياساتتى ەل، حالىق بولىپ قولداۋىمىز قاجەت.