ەستەرىڭىزدە بولسا، ەلدەگى «13 Cordon.kz» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى س.ەفرەموۆ Facebook-تەگى پاراقشاسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكولوگيا ءمينيسترى م.مىرزاعالييەۆكە ۆيدەو-حابارلاما جاريالادى. وندا ول زاڭسىز بالىق اۋلاۋدىڭ ارتى قايعىلى جاعدايلارعا اپارىپ سوعاتىنى تۋرالى ايتىپ، جاعدايدى باقىلاۋعا الۋدى ءوتىندى.

ارتىنشا تۇركىستان وبلىسىنا جاساعان جۇمىس ساپارىندا ەكولوگيا ءمينيسترى س.ەفرەموۆپەن كەزدەستى. قوعامدىق بەلسەندى ەلدىڭ باس ەكولوگىمەن نە تۋرالى سويلەسكەنىن جۋرناليستەرگە ايتىپ بەردى.

– سەرگەي، ءسىزدىڭ ۇيىمىڭىز قۇرعانىڭىزعا نەشە جىل بولدى؟ ۇيىمىڭىز قانشا جاستا؟

–  ۇيىمنىڭ قۇرىلعانىنا ءۇش جىل بولدى. ال ناقتى براكونەرلەرمەن كۇرەس باستاعانىمىزعا ەكى جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. ارينە مەن ماقتانا المايمىن، ءبىراق وسى ۋاقىتتا زاڭسىز بروكونەرلىكپەن اينالىسۋشىلار بىزدەن قورقادى.

– ۇيىمنىڭ اشىلعانىن ءۇش جىل بولدى دەيسىز، ال كۇرەستى باستاعانىڭىزعا ەكى جىل بولىپتى. سوندا باستاپقىدا ءسىز الدىڭىزعا براكونەرلەرمەن كۇرەس سياقتى مىندەتتى قويمادىڭىز با؟

– جوق، باستاپقىدا، ءبىز جاي عانا تابيعات پەن بالىق اۋلاۋ اۋەسقويلارىن جينادىق. ءبىز تابيعاتقا شىعىپ، سپورتتىق بالىق اۋلاۋدى ۇيىمداستىرامىز، تاجىريبەمىزبەن بولىسەمىز. وسى ساياحاتتار بارىسىندا ءبىز بىرنەشە رەت زاڭسىز بالىق اۋلاۋ فاكتىلەرىنە تاپ بولدىق. ارينە، ولار ءبىزدى اينالىپ وتە المادى. ارتىنان رەيدتەرگە قاتىسا باستادىق.

– ءسىز ءوز وتىنىشىڭىزدە ۋاكىلەتتى ورگاندار جۇمساقتىق كورسەتپەسە دەيسىز.

– براكونەرلەر اشىق تۇردە جۇمىس ىستەپ جاتىر، ولار بالىقتاردى اۋلاۋ ءۇشىن ەلەكترلى شىبىقتاردى، ورمان شارۋاشىلىعى جەلىلەرىن جارۋ ءۇشىن جارىلعىش قۇرىلعىلاردى قولدانادى. سوندىقتان ولار قورىقپايدى. بىلەسىز بە، مەن شىنىمەن دە سىبايلاس جەمقورلىق قۇرامى تۋرالى ويلارعا جول بەرگىم كەلمەيدى. الايدا، ۋىلدىرىق شاشۋ كەزەڭىندە دە، بالىق اۋلاۋعا تىيىم سالىنعاننان كەيىن، بارلىق بازارلار مەن بالىق اۋلاۋ ورىندارى براكونەرلەردىڭ جەمىستەرىمەن تولىعۋدا. وسىندايدا رەتتەۋشى ورگاندار قايدا قارايدى دەگەن سۇراق تۋىندايدى. وسىدان بارىپ، ءبىز جوعارى جاققا شىعۋعا ءماجبۇر بولدىق. رەيدتەردىڭ بىرىندە پوليسيا قىزمەتكەرى ءبىزدىڭ الدىمىزعا رەسمي جەكە كۋالىك جاپسىرعان ەلەكترلى شىبىقپەن ۇستالدى. الايدا، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بۇل پوليسيا قىزمەتكەرى جازالانعان جوق. ءبىراق قانداي دا ءبىر سەبەپتەرمەن، اڭشى جازالاندى.

– ءسىزدىڭ ۇندەۋىڭىزدەن براكونەرلەردىڭ بەلسەندىلىگى وتە جوعارى دەڭگەيگە جەتكەنى بايقالادى.

– ءدال سولاي. مىسالى، شاردارا سۋ قويماسى بۇكىل سۋ پەريمەترى بويىمەن، اسىرەسە ۋىلدىرىق شاشۋ كەزەڭىندە بىرنەشە كيلومەتر تور شىعاراتىن براكونەرلەر ءۇشىن كوممەرسيالىق بايىتۋ ورنىنا اينالدى. تۇندە قايىقتاردا 200-دەن 500-گە دەيىن ادام كولوننادا قوزعالادى! بۇل 5-7 براكونەر ەمەس. وسىنداي جارىقتاندىرۋ ارقىلى نازاردان تىس قالۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىراق قانداي دا ءبىر سەبەپتەرمەن ۋاكىلەتتى ورگاندار ولاردى كورمەيدى. بۇل تاڭقالارلىق ەمەس پە؟

ءوزارا كەلىسىمىمەن نەمەسە بىرەۋدىڭ قىزىعۋشىلىعىمەن جۇزدەگەن ەلەكتر شىبىقتارى مەن ونداعان شاقىرىم جەلىلەر سۋ وبەكتىلەرىنە تۇسەدى. بالىق جاي عانا قىرىلىپ جاتىر. مۇنداي جاعداي شاردارا سۋ قويماسىندا عانا ەمەس، كوكساراي مەن سىرداريا وزەندەرىندە دە بار. ءبىر ۋاقىتتا قانشا بالىق ولەدى! براكونەرلەر ونى ەلەكتر شىبىقتارىمەن الداپ تاستايدى، سوسىن ول بالىقتار  ۋىلدىرىق شاشا المايدى.

– شاردارا سۋ قويماسى ءتورت ءوندىرىس ورنىنا بولىنگەن. كاسىپورىندار ۇزاق مەرزىمدى جالداۋ شارتتارىمەن جۇمىس ىستەيدى جانە ەكولوگيالىق قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە مىندەتتى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ولار ورىندالدى ما؟

– بۇل كوممەرسيالىق ۇيىمداردىڭ ەكونوميكالىق قىزمەتى ءبىز ءۇشىن، قاراپايىم ازاماتتار ءۇشىن قۇپيا. ءبىز بۇل كاسىپورىنداردىڭ مەملەكەتپەن رەزەرۆۋاردى كوممەرسيالىق ماقساتتا پايدالانۋ تۋرالى كەلىسىمدەرى بولۋى كەرەك ەكەنىن تۇسىنەمىز. ەگەر مۇنداي كەلىسىم بولسا، قازاقستاندا براكونەرلىكتىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ەرەجەلەر جوق ەكەنىنە سەنىمدىمىن.

– سونىمەن، بۇل ۇيىمداردىڭ قىزمەتىن قاتاڭ باقىلاۋ كەرەك دەپ ويلايسىز با؟

– ارينە. بۇعان قوسا، زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى انىقتاعان كەزدە رەتتەۋشى ورگانداردى جازالاۋ قاجەت، ويتكەنى ولاردىڭ تاراپىنان ارەكەتسىزدىك فاكتىسى بار. باقىلاۋ بارلىق جاعىنان قاجەت. رەزەرۆۋارعا دەمالىپ، بالىق اۋلاۋعا كەلگەن ءار بالىقشى ءۇشىن 2000 تەڭگە، ال قايىقتان 5000 تەڭگە تولەنەدى. بۇل اقشا قايدا كەتەدى؟ براكونەرلەردىڭ سانىنا قاراعاندا، سۋ قويماسىن قورعاۋ ەكىتالاي.

– ءسىز ساۋدا جاساعاندارمەن سويلەسكەن بولۋىڭىز كەرەك. ولار وزدەرىنىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىن قالاي تۇسىندىرەدى؟

– ءيا، ءبارى قاراپايىم پايدا. ولار جۇمىس جوق دەپ شاعىمدانادى. نەلىكتەن ولار جۇمىس ىزدەپ، جالپى جۇمىس ىستەۋى كەرەك؟ ولار ايىنا ورتاشا ادام رەتىندە اپتاسىنا بالىقتان كوپ پايدا تابادى. جالپى، براكونەرلەرگە قاتىستى ءبىزدىڭ قوعامدىق ۇيىمنىڭ مۇشەلەرى براكونەرلىككە قارسى اقىسىز نەگىزدە بىرنەشە رەت كۇرەسكەن. بىزدە ونى راستايتىن بەينە جانە فوتو فاكتىلەر بار. ءبىراق ءبىزدىڭ وكىلەتتىكتەر شەكتەۋلى. ارىپتەستەرىمىزگە جانە جەكە وزىمە دە بىرنەشە رەت ءقاۋىپ ءتوندى. سونىڭ ىشىندە فيزيكالىق زورلىق-زومبىلىق. ءبىراق ءبىز شەگىنۋگە نيەت بىلدىرمەيمىز. سونىمەن قاتار، ءبىز براكونەرلەرمەن كۇرەستە ءوز پوزيسيامىزدى نىعايتۋعا دايىنبىز.

– ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ەكولوگيا مينيسترىمەن سويلەسكەننەن كەيىن قازىرگى جاعدايدا قانداي دا ءبىر ىلگەرىلەۋشىلىك بولادى ما؟

– ءيا، مەن وعان سەنەمىن. ەكولوگيا ءمينيسترى ماعزۇم مارات ۇلى مەنى مۇقيات تىڭداپ، سۇراقتار قويىپ، بىردەن قىزمەتكەرلەرىنە بىرنەشە بۇيرىق بەردى. ءبىرقاتار ءتيىمدى شارالار اتقارىپ جاتىر. مينيستر شاردارا سۋ قويماسىنىڭ ۋچاسكەلەرىندە بولدى. ول جاعدايدى باقىلاۋدا ۇستاپ، بارلىق جاعدايلاردى قاراستىرىپ، كومەك كورسەتۋگە ۋادە بەردى. جاعداي جاقسارىپ، ءبىز بىرگە تابيعاتتى ساقتاي الاتىنىمىزعا سەنىمدىمىن. ەندى تاۋەلسىز كوميسسيا قۇرىپ، شاردارا سۋ قويماسى مەن ىرگەلەس سۋ قويمالارىندا، سونىڭ ىشىندە سىرداريا وزەنىنىڭ ساعاسىندا كوممەرسيالىق قىزمەتتى جۇزەگە اسىراتىن بارلىق ۇيىمدارعا تەكسەرۋ جۇرگىزۋ قاجەت. ءقازىردىڭ وزىندە وسىنداي باقىلاۋ ءوز جەمىسىن بەرۋدە. براكونەرلەر ازاياى، ياعني ءبىز مىڭداعان توننا بالىقتى ۇنەمدەيمىز. براكونەرلىك ماسەلەسى قارالىپ، قاتاڭ شارالار قابىلدانادى دەپ سەنەمىز. بۇعان قاتىستى ءبىزدىڭ مەمەلكەتىمىزدە ءبىرقاتار شارالار قاراستىرىلىپ جاتقانىن مويىنداۋ كەرەك.

رەداكسيادان: جالپى، قازىردە ەلدە ۇيىمداستىرىلعان قىلمىستىق توپتىڭ قۇرامىنداعى براكونەرلىك ءۇشىن جۇيەلى جاۋاپكەرشىلىك ەنگىزىلىپ، وعان سايكەس 6 جىلدان 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى ۇسىنىلادى.

جۇيەلى تۇردە براكونەرلىك جاساعانى، زاڭسىز اڭ اۋلاعانى ءۇشىن، اۋىر قىلمىستار ساناتىنا كىرەتىن جانۋارلار مەن بالىقتاردىڭ سيرەك كەزدەسەتىن تۇرلەرىن وندىرگەنى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك ەنگىزىلدى مۇندا جازاسى 6 جىلعا دەيىن قاراستىرىلعان. براكونەرلىكتى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ قۇرامىندا بولعانى ءۇشىن 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ قاراستىرىلعان. سونداي-اق  زاڭسىز اڭ اۋلاۋ ورتاشا اۋىرلىق دارەجەسىنە اۋىستىرىلعان.

ياعني، ءتىپتى ءبىر زيان كەلتىرمەگەن براكونەرلىك ءۇشىن قىزىل كىتاپقا ەنگەن جانۋارلار زارداپ شەكپەگەن بولسا دا قىلمىسقا جول بەرگەن ادام ءبارىبىر تۇرمەگە تۇسەدى.

ءانۋار قايىربەك