2020 جىلى 30 مامىردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشتىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە وراي قازاقستان حالقىنا مالىمدەمە جاساپ، 1993 جىلى باستالعان جۇمىستى اياقتاۋ ءۇشىن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ وسى تاپسىرماسىنا وراي ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتى «ستاليندىك ساياسي قۋعىن-سۇرگىن: تاريحى جانە قۇرباندارىن اقتاۋ ماسەلەلەرى» اتتى تاقىرىپقا ZOOM ارقىلى دونگەلەك ۇستەل وتكىزدى.

دوڭگەلەك ۇستەل جۇمىسىنا بيىل قۇرىلعانىنا 75 جىل تولىپ وتىرعان ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى، 2020 جىلى 25 اقپاندا ق ر بجعم عىلىم كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ج.د. قۇرمانعالييەۆانىڭ «1920-1950 جىلدارداعى كەڭەستىك سوتتان تىس قۋدالاۋ ورگاندارىنىڭ زاڭسىز ىس-ارەكەتتەرىنە قارسىلىق ءبىلدىرۋدىڭ ۇلتتىق سپەسيفيكاسىن، الەۋمەتتىك سەبەپتەرىن زەردەلەپ، تۇجىرىمداما قالىپتاستىرۋ بويىنشا جۇمىس توبىن قۇرۋ تۋرالى» № 28-نج بۇيرىعى بويىنشا قۇرىلعان جۇمىس توبىنىڭ مۇشەلەرى، ەلىمىزگە بەلگىلى قوعام، ءبىلىم جانە عىلىم قايراتكەرلەرى، ب ا ق وكىلدەرى، قوعامدىق-گۋمانيتارلىق عىلىم سالالارىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى.

دوڭگەلەك ۇستەل جۇمىسىن ينستيتۋت ديرەكتورى، پروفەسسور ز.ە. قابىلدينوۆ اشىپ، ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ بۇگىنگى تاپسىرماسىنىڭ وزەكتىلىگىن جانە وسى باعىتتا قوعام كوپتەن بەرى قوزعالىس كۇتىپ وتىرعانىن ايتا كەلىپ، بولاشاق كوميسسيا جۇمىسىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى مەن مىندەتتەرى تۋرالى قىسقاشا بايانداپ بەردى. ودان كەيىن ءسوز العان بەلگىلى عالىم ق.س. الداجۇمانوۆ ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ ماسەلەسى مەن ونىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرى جونىندە ءسوز قوزعادى. ال 1989 جىلدان بەرگى «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامىنىڭ بەلدى مۇشەسى، جازۋشى ب.و. قويشىبايەۆ قايتا قۇرۋ مەن تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ تاريحىن ناسيحاتتاۋ جانە زۇلىمدىق تاريحىن اشكەرەلەۋ باعىتىنداعى جۇمىستارعا توقتالىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇگىنگى تاپسىرماسىن ەرەكشە قولدايتىنىن جەتكىزدى. مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، ت.ع.د.، پروفەسسور ب.ع. اياعان «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن ماتەريالدارى قازاقستان جانە شەتەل ارحيۆتەرىندە» دەگەن تاقىرىپتا بايانداپ، اقتاۋعا قاتىستى قۇجاتتارعا شولۋ جاسادى.

سونىمەن قاتار، ق.ي. ساتبايەۆ اتىنداعى قازۇتزي ا. ماشاني اتىنداعى بازالىق ءبىلىم بەرۋ ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى، ت.ع.د. گ.م. مەڭدىقۇلوۆا 1930-1940 جىلدارداعى رەپرەسسيا قۇرباندارىن اقتاۋ – قازاقستان قوعامى ءۇشىن وزەكتى قاجەتتىلىك ەكەنىن جان-جاقتى ماتەريالدار مەن قۇجاتتار نەگىزىندە اشىپ بەردى. ال وسى ماسەلە تاريحى بويىنشا عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ جۇرگەن ت.ع.ك.، دوسەنت ل.ا. گريۆەننايا قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان تۇلعالاردى اقتاۋ جونىندەگى ماسەلەگە وراي، قۇربانداردى ءارتۇرلى كاتەگوريالارعا بولە وتىرىپ، ولاردى قالاي اقتاۋ ماسەلەسى بويىنشا ناقتى عىلىمي نەگىزدى ۇسىنىستار جاسادى.

ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، ت.ع.د.، پروفەسسور گ.ك. كوكەبايەۆا «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تۇتقىندارىن اقتاۋ ماسەلەلەرى» بويىنشا مازمۇندى بايانداما جاساپ، «رەسەي فەدەراسياسى زاڭدارىنىڭ ەگەمەندى قازاقستان جەرىندە زاڭدىق كۇشى جوق، بۇرىنعى قازاقستاندىق سوعىس تۇتقىندارىنىڭ ازاماتتىق قۇقىقتارى ءالى قالپىنا كەلتىرىلگەن جوق. دەمەك جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگiندەر قۇرباندارىنىڭ كاتەگوريالارىن انىقتاۋ جانە اقتاۋ ماسەلەسى قوعامداعى رۋحاني جاڭعىرۋ پروسەسىنىڭ ءبىر ەلەمەنتى رەتىندە ءالى دە وزەكتىلىگىن جوعالتقان جوق» دەگەن قورىتىندى جاسادى.

سونداي-اق، تاريح ينستيتۋتىنىڭ ا.ت. قاپايەۆا، ا.ي. قۇدايبەرگەنوۆا سياقتى عالىمدارى دا ارنايى قونىستار مەن الجير تۇتقىندارىن اقتاۋ ماسەلەلەرىن ءسوز ەتسە، س.ق. شىلدەباي رەابيليتاسيا تاريحىن 4 كەزەڭگە ءبولىپ، بۇگىننەن باستاپ 4ء-شى كەزەڭى باستالعانىن جانە كوميسسيا جۇمىسىنىڭ ناتيجەلى بولۋى ءۇشىن شەشىلۋى ءتيىس ناقتى ماسەلەلەردى اتاپ ءوتتى. ول: «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 1993 جىلى 14 ساۋىردە قابىلدانىپ، 2018 جىلى 2 شىلدەدە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن «جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى» زاڭنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوز دەڭگەيىندە جۇمىس ىستەمەي وتىرعانىن دا ايتا كەتكەنىمىز ءجون. وعان، قوعام وكىلدەرىندەگى ازاماتتىق بەلسەندىلىكتىڭ تومەندىگى مەن قازاقستانداعى اتالمىش ماسەلەگە قاتىستى ارحيۆتەردىڭ جابىق بولۋى سەبەپ بولىپ وتىر» دەي وتىرىپ جيىنعا قاتىسۋشىلاردى بەلسەندى جۇمىس ىستەۋگە شاقىردى.

جيىنعا قاتىسقان ب. بەرلىبايەۆ، ب. قابدوشيەۆ، ق. وسكەمبايەۆ، ز. ساقتاعانوۆا جانە ت.ب. تاريحشى-عالىمدار ءوز ويلارى مەن ۇسىنىستارىن ورتاعا سالدى. وزگە قاتىسۋشىلار ءوز سۇراقتارى مەن ۇسىنىستارىن ينستيتۋت پوشتاسىنا جازباشا جىبەرەتىندىكتەرىن ءبىلدىردى.

جيىندى قورىتىندىلاعان ينستيتۋت ديرەكتورى ز.ە. قابىلدينوۆ قاتىسۋشىلارعا رازىلىق ءبىلدىرىپ، الداعى كۇننەن مول ءۇمىت كۇتەتىنىن جەتكىزدى.

ينستيتۋت ۇجىمى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ بۇگىنگى تاپسىرماسى وسى جۇمىستىڭ ارى قاراي جالعاسۋى مەن جازىقسىز جاپا شەككەن كوپتەگەن توپتاردىڭ اقتالۋىنا جول اشادى دەپ ۇمىتتەنەدى جانە وسى جۇمىسقا ءوز ۇلەسىن قوساتىن بولادى دەگەن ويدامىز.