«ۇستازدىق قىلعان جالىقپاس ۇيرەتۋدەن بالاعا». دانا ابايى ايتقان وسى ءسوز تالاي ارىستارىمىزدىڭ الدىنا قويعان ماقساتى بولدى. احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءاليحان بوكەيحانوۆ، ماعجان جۇماباي، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ باستاپ، بەرتىنگى قازاقتىڭ كىل مىقتىلارى جالعاستىرعان ۇستازدىق جولى ۇلكەن جول. ءبىز ايتىپ وتكەن الاش ارىستارى بۇكىل ۇلتتى تاربيەلەدى. سەبەبى، ۇرپاق تاربيەسى – ۇلت تاربيەسى. بۇگىندە وسى ىزگى ءداستۇردىڭ جالعاسى ءبىزدىڭ قوعامنان، ءبىلىم سالاسىنان ايشىقتى ورنىن تابا الماي وتىر. دەگەنمەن، سۋ بەتىنە تامىزعان سۇتتەي، اعارتۋشىلىق قىزمەتكە زيالى قاۋىم وكىلدەرى دە كەلە باستاعانى قۋانتادى.

بىزگە بۇل وي اقمولا وبلىسى، سەلينوگراد اۋدانى، قوياندى اۋىلدىق «قوياندى ورتا مەكتەبىنە» بارعان ساپارىمىزدا كەلدى. الدىمەن اتالعان ءبىلىم ورنى تۋرالى قىسقاشا عانا ايتىپ وتەيىك. مەكتەپ بۇرىن 9 سىنىپقا دەيىن عانا وقىتاتىن نەگىزگى مەكتەپتەن ورتا مەكتەپ دارەجەسىن الدى. وعان بىردەن-بىر سەبەپ – اۋىلدا جاڭا وقۋ ورداسىنىڭ سالىنىپ، 2013-2014 جىلعى وقۋ ماۋسىمىندا تولىقتاي پايدالانۋعا بەرىلۋى. قوياندى اۋىلى استاناعا جاقىن ورنالاسقاندىقتان وندا قونىستانعان حالىق سانى جىل سايىن وسە تۇسۋدە. وسىعان بايلانىستى بۇرىنعى 130 ورىنعا ارنالعان ەسكى مەكتەپتە بالالار 4 اۋىسىمدا وقىپ جۇرگەن ەدى. ال، جاڭا مەكتەپ 900 ورىنعا ارنالعان. وقۋشى سانىنىڭ كۇن سايىن ارتىپ وتىرۋى دا تاڭعالدىرادى. ماسەلەن، العاشقى پايدالانۋعا بەرىلگەن ساتىندە وندا 609 وقۋشى بولسا، ءقازىر بۇل سان 1151-گە جەتىپ وتىر. وقۋ وشاعىندا 80-گە جۋىق ۇستاز قىزمەت ەتەدى. ايتا كەتەرلىگى، بۇل قوياندى اۋىلىندا اشىلعان تۇڭعىش قازاق مەكتەبى.

ءبىر قۋانارلىعى مەكتەپتىڭ 11 سىنىپ وقۋشىلارىنا «الاشتانۋ» ءپانى وقىتىلادى ەكەن. ونى مەكتەپ ديرەكتورى، جازۋشى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ، ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى ءجادي شاكەن ۇلى ءوزى جۇرگىزەدى. ج.شاكەن ۇلى مەكتەپ باسشىلىعىنا بيىلعى جاڭا وقۋ ماۋسىمىندا كەلدى. ءوزى دە بالالار ادەبيەتىنە قالام تارتىپ جۇرگەن، كوپتەگەن ەڭبەكتەرى وقىرمانىمەن قاۋىشقان ج.شاكەن ۇلى وقۋ ورداسىنا وزىندىك سەرپىن بەرگەنى اڭعارىلادى. «قوياندى اۋىلىنداعى حالىقتىڭ دەنى التىن بەسىك اۋىل-ايماقتاردان كەلگەن. وتكەن مەن بۇگىنگە كوز سالساق، ۇلت اتىن شىعارعان قايراتكەر تۇلعالاردىڭ دەنى اۋىلدى جەردىڭ ۇل-قىزدارى ەكەنىن كورەمىز. وسىعان بايلانىستى ءبىز دە مەكتەبىمىزدەگى وقۋشىلاردىڭ بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتەمىز» دەيدى ديرەكتور. سونىمەن قاتار وقۋ ورنىنىڭ استاناعا جاقىن بولۋى دا ەلوردالىق وقۋ وشاقتارىنىڭ جاڭا ىس-تاجىريبەلەرىمەن الماسىپ وتىرۋعا وڭ وراي بەرۋدە.

وسىعان ساي، ناقتى ءىس-قيمىلدار دا جاسالىپ جاتىر. بالانىڭ تانىمىن ارتتىرىپ، جەكە تالانتىن شىڭدايتىن قادامدار جولعا قويىلعان. بۇرىن سۋرەت، دەنە تاربيەسى سىندى پاندەر باستاۋىش سىنىپتاردا جالپىلاي وقىتىلىپ كەلسە، ءقازىر وسى پاندەردىڭ بارىنە جەكە ۇستازدار بولىنگەن. ان-كۇي، بي، سپورتتىق ۇيىرمەلەر دە اشىلعان. بۇل باستامالاردىڭ العاشقى ناتيجەلەرى دە كوڭىل قۋانتارلىق. كۇز باسىندا مەكتەپ ۇجىمى قازاق كۇرەسىنەن وبلىستىق دەڭگەيدەگى ۇلكەن تۋرنير وتكىزگەن. الەم چەمپيوندارى دا كەلىپ قاتىسقان جارىستا قوياندى ورتا مەكتەبىنىڭ شاكىرتتەرى دە ولجالى بولعان. استانا قالاسى بويىنشا ۇيىمداستىرىلعان مەكتەپ ارالىق كۇرەس تۇرلەرى بويىنشا جارىستا قوياندىلىق وقۋشىلار تاعى توپ جارىپ، التىن، كۇمىس، قولاسى بار 11 مەدال ەنشىلەگەن. بۇنىڭ ءبارىن نەگە ايتىپ وتىرمىز؟ سەبەبى، وقۋ وردالارىندا ايەل ادامدار كوپ، بۇل اسىرەسە، ۇل بالالاردىڭ تاربيەسىندە ولقىلىق تۋدىرادى دەگەن پىكىر كوپتەن ايتىلىپ ءجۇر. ال، مەكتەپ باسشىلىعىنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن سپورتتىق ويىندار ءجيى ءوتىپ جاتۋى وسى ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىراتىنداي. مەكتەپتە سپورتپەن قاتار ونەرلى وقۋشىلارعا دا مۇمكىندىك زور. ءبىلىم سالاسىندا ءتۇرلى كونكۋرستارعا نيەتتەنىپ، تالپىنىپ جۇرگەن وقۋشىلار دا كوپ. كوشىن جاڭا تۇزەي باستاعان مەكتەپتىڭ بۇل باعىتتا دا شىعار بيىگى الدا سەكىلدى. وسى جولدا ەڭبەك اتقارىپ جاتقان تاجىريبەلى ۇستازدار مەن قىزىل ديپلوممەن جۇمىسقا الىنعان جاس وقىتۋشىلار دا بار زەيىن-زەردەسىن ارناۋدا.

جاڭا مەكتەپ بولعان سوڭ جەتىسپەيتىن تۇستاردى جوق ەمەس. ماسەلەن، كىتاپحاناداعى كىتاپ قورىنىڭ ازدىعى. بۇل ءۇشىن ارنايى «مەيىرىم» اتتى شارا قولعا الىنۋدا. العاشقى بولىپ استانادان كەلگەن ءبىر توپ زيالى قاۋىم وكىلى، جاڭا وقۋ ورنىنا كورىمدىك، بالالارعا بايعازى رەتىندە 500 كىتاپ سىيلاعان. بۇل ءۇردىس ءالى جالعاسا تۇسپەك. وقۋ باعىتىنداعى تاعى ءبىر جاڭالىق – 11 سىنىپتا وقيتىن 13 بالانى مەكتەپ ديرەكتورى باستاعان 13 ۇستازدىڭ «وكىل بالا» رەتىندە قابىلداۋى. سول ارقىلى ولاردىڭ جەكە تاربيەسى، ساباق ۇلگەرىمى، وقۋ جاعدايى ەرەكشە قاداعالانباق. بۇل باستاما جاقسى ناتيجە بەرسە، بۇكىل مەكتەپكە جالپىلاستىرۋ ويدا بار ەكەن. وقۋ ورداسىندا اۋىل اكىمى، اۋىل يمامى، مەكتەپ ديرەكتورى قاتىسقان تاربيە ساعاتى دا وتەدى. 400 بالا قاتىساتىن بۇل شارانىڭ ماقساتى – بالالارعا جالپى ادامي بولمىستا قالاي وسىپ-جەتىلۋ كەرەكتىگى، يماني تۇرعىنى دۇرىس تانىپ، ادەپ-يبا، مىزەز-قۇلىق، تەكتىلىك جوسىعىن قالاي ءتۇسىنىپ، تاربيەلەۋ كەرەكتىگىن تەرەڭ ۇعىندىرۋ.

تاعى ءبىر تىڭ باستاما – جاقىندا مەكتەپتە «بالا-بال» دەگەن اتپەن وقۋشىلار گازەتى جارىق كورمەك. ول بۇرىنعى قابىرعا گازەتتەرى سەكىلدى ەمەس، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيگە ۇمتىلا جارىق كورمەك. استانا، اقمولا وبلىسى دەڭگەيىندە قازاق ءتىلى مەكتەپ گازەتى جوقتىعىن ەسكەرسەك، بۇل كوپ نارسەنىڭ ورنىن تولىقتىراتىنى ءسوزسىز. تىڭ يدەيانى اسىرەسە، وبلىس، اۋدان باسشىلارى قۇپتاپ وتىر.

ءبىز مەكتەپ قابىرعاسىنداعى باستامالاردىڭ، وڭ ىستەردىڭ ءبىر بولىگىن عانا ايتتىق. اتقارىلعان جانە الدا ىستەلەتىن شارۋالار كوپ ەكەنىنە سەنىمدىمىز. وسى ورايدا باستاپقىداعى ويىمىزدى قايتالاساق، وقۋ ورىندارىندا زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ەڭبەك ەتۋى، جەتەكشىلىك جاساۋى ءبىلىم بەرۋ ىسىنە وزگەشە ەكپىن بەرەتىنىن بايقاۋعا بولادى. وسى تاقىرىپقا ساي الەۋمەتتىك جەلىدە ويىن بىلدىرگەن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ق ر مادەنيەت قايراتكەرى قۋاندىق شاماحاي ۇلى «نەگىزى، ەلىمىزدەگى جازۋشىلاردىڭ ءبارىن مەكتەپكە ادەبيەت پانىنەن ساباق بەرۋگە تارتۋ كەرەك. جەتى جۇزدەن استام جازۋشى (مۇشەلىككە وتپەگەندەرىن قوسسا ودان دا كوپ) بار. ساعات جەتپەيدى دەگەننىڭ وزىندە وقۋ ورىندارىنا ولار جارتى نەمەسە 0،25 ستاۆكامەن ادەبيەتتەن ساباق بەرسە، قوعام ىزگىلىككە بەت بۇرىپ، جەمقورلىق، پاراقورلىق قارجى پوليسياسىنسىز-اق جويىلىپ كەتەر ەدى» دەگەن ەدى.

وسى ءبىر ورىندى پىكىردىڭ استارىندا ۇلكەن ءمان جاتىر. بۇگىندە جاس ۇرپاق جاڭا تەحنولوگيا مەن تەحنيكاعا بەيىم. ارينە، وعان قۋانۋ كەرەك. ءبىراق، عىلىم بىلگەن ۇرپاقتىڭ رۋحاني كەمەلدىلىگى دە باستى ورىندا ەكەنى اقيقات. وسى كەمەلدىلىكتى زيالى قاۋىم، ۇلتقا تانىمال تۇلعالار جاس وركەنمەن تىكەلەي سويلەسىپ، ءدارىس بەرۋ ارقىلى بويىنا دارىتسا بولاشاق ەل يەلەرىنىڭ ەشكىمگە ەسە جىبەرمەيتىن ەڭسەلى ازامات بولىپ شىعۋىنا كوپ ۇلەسى تيەر ەدى. بۇل باستاما قوياندىدا قانات قاقتى، ارى قاراي ونى قولداپ-قۋاتتاپ، بيىككە شىعارۋ ءبارىمىز ءۇن قوساتىن ورتاق ءىس بولماق.

مۇرات الماسبەك ۇلى، استانا