«ۇلكەن قارجىعا تۇسىرىلگەن، بالەنشە دەگەن رەجيسسەردىڭ تۇگەنشە دەگەن ءفيلمى باستالادى. جازۋلار شىعىپ بىتكەن. وقيعانىڭ ءورىس الۋ ءساتى. تەاتر مەن كينودا جارقىراي كورىنە باستاعان اتىشۋلى اكتەر اتىپ شىعادى. الدەقانداي رولدە. فاكتۋرا ۇرىپ تۇر. گريم دە جامان ەمەس. تالانت جاعى دا ءتىفا-تىفا. ءبىراق... سول اكتەر ءوز رولىمەن شىعا كەلگەندە كۇلىمحان جەڭەشەم: – قۇداااي، مىناۋ ەپوشتىڭ تويىن جۇرگىزگەن تامادا عوي، – دەپ قويىپ قالادى. ءبىتتى، باستالدى. سەمبەك اعاڭ جالعايدى: – قالاي، دۇرىس باسقارا ما ەكەن؟ – جوق-ەي، قۇرسىن. تويدى شاشىراتىپ الدى. ادامدار ءبىرىن-بىرى تىڭداماي بارداك بولدى. ودان گورى ميكانىڭ ۇزاتۋ تويىنداعى تامادا الدەقايدا جاقسى، ەشكىم تانىماسا دا. – ءيا، مىنالار سول اتاعىنا مالدانىپ العان. ەششە باعالارى سۇمدىق قىمبات. – قانشاعا باسقارىپتى؟ – 1500 دوللار. – قو ەي... – ءيا. – وي بۇلار ءارتۇرلى باعاعا شىعا بەرەدى ەكەن. انا جاڭابايدىڭ تويىن 70 مىڭ تەڭگەگە جۇرگىزىپتى عوي. وسىلاي باستالعان اڭگىمە ءوز شەگىنە جەتكەندە كينو دا ءتامام بولادى. – نە بوپ ءبىتتى ءوزى، – دەيدى كينوعا كوڭىل بولمەي، اڭگىمەنىڭ قىزىعىنا كىرگەن تۋىستار. – ءولدى. اناۋ اتىپ كەتتى. – كىم كىمدى اتتى؟ – انا يپوشتىن تويىن جۇرگىزگەن تامادا ەكونىڭ تويىنداعى تامادانى. – ا-اا-ا-ا. قايران كەشەگى اكتەرلار. سەنىپ قالۋشى ەدىك قوي. سەندىرۋشى ەدى عوي». جاس جازۋشى بەيبىت سارىبايدىڭ «فەيسبۋك» الەۋمەتتىك جەلىسىندە جازعان وسى ءبىر اڭگىمەسىن بەلگىلى تەاتر سىنشىسى، ونەرتانۋشى اشىربەك سىعايعا ايتقانىمىزدا، اعامىز ادەمىلەپ ءبىر كۇلىپ الدى. «ادەمى ايتقان ەكەن، تاۋىپ ايتىپتى!» – دەدى ريزا بولىپ. اشىربەك اعانىڭ ءوزى دە تاۋىپ ايتۋ، قاۋىپ ايتۋ جاعىنان وسال ەمەس. ءتىلىپ ايتادى كەيدە. ماقتامەن باۋىزداعانداي ەتىپ ايتاتىنى بار. ءداستۇرلى تەاتر فەستيۆالىنە قازىلىق ەتكەن اشىربەك اعانىڭ ماراپاتتاۋ راسىمىندە ايتقان رەپليكالارى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءبىراز جۇرتتىڭ اۋزىندا ءجۇر. «سەنى كورسەم، ءارتىس كورگەندەي بولامىن دەپ قالجىڭدايمىن»، – دەدى كاسىبىنە ادال ورازحان كەنەبايەۆ تۋرالى. «باياعىدا تولەگەندى ويناپ، سول وبرازدان شىعا الماي قالعان»، – دەدى قۇمان تاستانبەكوۆتىڭ اڭعالدىعى مەن ادالدىعىن العا تارتىپ. ءبىر سويلەمىنىڭ ءوزى ءبىر ماقالانىڭ جۇگىن كوتەرەتىن ءاش-اعا بۇگىندە استانادا قىزمەتتە. الماتىعا جازعى دەمالىسقا كەلگەنىن پايدالانىپ، اڭگىمەلەسكەن ەدىك. ادەتتەگىدەي، اڭگىمە تەاتر، دراماتۋرگيانىڭ پروبلەمالارى، ونەردەگى تازالىق پەن شەبەرلىك توڭىرەگىندە ءوربىدى.
ارتىستەر تۋرالى
«باياعىدا ارتىستەردى ءبىر كورۋ ءۇشىن ۇزىلىستە سىعالاپ، ساحنانىڭ سىرتىن اڭداپ جۇرەدى ەكەن» دەپ قالدىڭ عوي جاڭا. ول ۋاقىت ورالمايدى. مەن وسىلاي دەپ ۇزىلدى-كەسىلدى ايتا الامىن. ويتكەنى، ول كەزدە باراتىن جەر دە جوق ەدى. كورەتىن بەس-التى اكتەر بولدى: قۇرمانبەك، شارا، كۇلاش، حاديشا، قامال قارمىسوۆ، شاكەن ايمانوۆ... ءقازىر ولاي ەمەس. ءارى قازىرگى اكتەرلار ۇساقتالىپ كەتتى. تەك بولمىس، ءبىتىم جاعىنان عانا ەمەس، جالپى بارلىق جاعىنان ۇساق. ءارتىس دەگەن رايىمبەك سەيتمەتوۆ سياقتى بولۋ كەرەك قوي. وي دەسە وي، بوي دەسە بوي بار. ءقازىر ءبىر كىلەڭ قۋشيعان اكتەرلار. داۋىستارى دا بويلارىنا ساي. جاستار ويناماي جاتقان جوق، ويناپ جاتىر. ءبيدى دە، حاندى دا. ءبىراق، سەندىرە المايدى. ويتكەنى، ءقازىر ءبارى تامادا بولىپ كەتكەن. كەشە عانا ماساڭ ورتادا اۋزىنا كەلگەندى ايتىپ، اركىمنىڭ كوڭىلىنەن شىقپاققا تىرىسىپ، وتىرىك كۇلىپ، وتىرىك كۇلدىرىپ تۇرعان اكتەردىڭ ساحناداعى ويىنىنا جۇرت قىزىقپايدى. نەگە قىزىقسىن، كەشە تۇندە عانا تويدا كورگەن ادامى. ارتىستەردىڭ توي جاعالاپ جۇرگەنى جاقسى نارسە ەمەس. تويدا ءان ايتىلماسا ەكەن دەپ تىلەپ وتىرامىن. قىلىم دا قيسايمايدى، ءان تىڭداعانداي بولمايمىن. ويتكەنى، ءوزى ايتىپ تۇرعان جوق. فونوگراممامەن اۋزىن جىبىرلاتقانىنا ءماز. ءاندى ۇيدە جاتىپ ماگنيتوفوننان تىڭدامايمىن با؟! بايعالي دوسىمجانوۆتىڭ داۋسىنداي داۋىس جوق ءقازىر. حالىق اندەرى، حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرى قانداي كەرەمەت! العاشقى نوتاسى ويناي باستاعاننان-اق بۇلا كەزىڭ ەسكە تۇسەدى. «سىرىمبەتتىڭ» العاشقى نوتاسى ەستىلگەننەن ەلتيسىڭ. ءبىز ول «سىرىمبەتتەن» الدەقايدا كەش تۋدىق، سەندەر تىپتەن. وسى اندەرگە ەلتيتىنسىڭ. قازىرگى اندەرگە ەلتي المايسىڭ. قازاقتىڭ تاماشا اندەرىنىڭ ءيتىن شىعارىپ جۇرگەن جاستار بار. ماۋىققان مىسىق سياقتى مياۋلايدى كەلىپ. اپ-ادەمى اندەردىڭ ءيت-راسۋاسىن شىعارادى. سول جاستار ەسترادادان كەتىپ قالسا، ەشتەڭەمىز كەمىپ قالمايتىن ەدى. ءبىراق، ءقازىر بىرەۋ بىرەۋدىڭ اقىلىن تىڭدامايتىن زامان. ءوزىم ءقازىر ءجيى باراتىن استانانىڭ تەاترىندا كوڭىلدەن شىعاتىن، جۇرەكتىڭ قىلىن شەرتە الاتىن ءبىر توپ اكتەرلار بار. ەرجان نۇرىمبەتوۆ دەگەن جىگىت بار، رايىمبەك سەيتمەتوۆتىڭ شاكىرتى. ۇستازىنىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن ءسىڭىرىپ، سونى ءوز بويىنداعى تالانتىمەن شەبەر كورسەتىپ جۇرگەن جىگىت. قۋاندىق قىستىقبايەۆ پەن اينۇر جەتپىسبايەۆانىڭ ونەرى كوڭىلىمنەن شىعادى. ءلايلالار ەسەيىپ قالدى. ەرلان مالايەۆ تا سونىڭ ىشىندە. نۇركەن وتەۋلييەۆ – وتە تالانتتى اكتەرلاردىڭ ءبىرى. م.اۋەزوۆ تەاترىنداعى دۋلىعا اقمولدانى ەرەكشە اتايمىن، ونەرگە ادال جىگىت. بويى الاسا بولعانىمەن، ويلى، پاراساتتى جىگىت. نۇركەن دە سونداي. عاجاپ اكتەر. ەسەيە كەلە بۇلار ۇلكەن تولقىنعا، ۇلكەن بۋىنعا اينالارىنا سەنىمىم كامىل. ونەر ۋنيۆەرسيتەتىن جاقسى-جاقسى بالالار ءبىتىرىپ جاتىر. جۋىردا «جىگىت سۇلتانى» دەگەن بايقاۋعا قازىلىق ەتتىم. سوندا ءبىرىنشى ورىن العان ولجاس ىبىرايەۆ ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكىنشى كۋرسىندا عانا وقيدى. گۇلجان اسپەتوۆانىڭ شاكىرتى. بويى سىرىقتاي، جاۋىرىنى قاقپاقتاي. سولاردىڭ وزىنە كوڭىلىمىز تولىڭقىراماي، ايتىپ وتىردىق. «جىگىتتىڭ سۇلتانى» دەرلىك جىگىتتەر اۋىلدا، جىلقىنىڭ توڭىرەگىندە ءجۇر، ولاردى ىزدەۋ كەرەك، شىعارۋ كەرەك.
تەاتر تۋرالى
«اۋەزوۆ تەاترىنا بارعاندا، كەيدە، جەتىم قىزدىڭ تويىنا بارعانداي بولاتىنىمىز بار. دەكوراسيا دا جۇپىنى، ساحنانىڭ بەزەندىرىلۋى دە جۇتاڭ. ودان گورى جاستار تەاترىندا جاڭاشىلدىق كوبىرەك». ءبىزدىڭ بۇل ويىمىزدى دا اشىربەك اعا قۇپتادى. جاستار تەاترىندا مۋزىكانىڭ كوپ ەكەنىن ايتتى. ءبىز بولات اتابايەۆ قۇرعان «اقساراي» تەاترىنىڭ قىز-جىگىتتەرى قويعان «كوشكىندى» ايتتىق. «تەاتردان شىققانداي بولدىق» دەدىك. اكتەرلاردىڭ شەبەرلىگىن العا تارتتىق. ءجۇز ادامدىق زالدا ميكروفونسىز-اق، سىبىرلاپ سويلەپ ءجۇرىپ-اق جۇرەككە جەتكىزە بىلگەنىن، ءومىردىڭ ءوزىن كورگەندەي بولعانىمىزدى ايتتىق. باسقا تەاترلاردان وسىنداي ءلاززات المايتىنىمىزدى دا جاسىرمادىق. «كىنانى كىمنەن ىزدەيمىز؟» – دەپ سۇرادىق. «ول دراماتۋرگيادان دا بولادى. قۇرعاق ءسوز، بايانداۋ. ريتوريكاعا، جاتتاندى سوزگە قۇرىلادى دەگەندەي. دەسە دە، كوپ نارسە رەجيسسۋراعا بايلانىستى. رەجيسسۋرا ءبىزدىڭ ەڭ وسال تۇسىمىز. وكپە تۇسىنان قادالىپ تۇرعان شانشۋ. دراماتۋرگيا مەن رەجيسسۋرا تۋرالى «اپاما جەزدەم ساي» دەپ جازدىم دا. ەكەۋى دە قۇيقىلجىپ تۇرعان جوق. ال بولات قاشاننان ەشكىمگە ەلىكتەمەيتىن، وزىنشە ويلانىپ، وزىنشە تولعاناتىن جىگىت. سوزىڭە قاراپ، قۋانىپ وتىرمىن. ول قويىلىمنىڭ تابيعاتى سولاي. سىبىرلاپ سويلەۋ كەرەك. ول ايقايلاپ سويلەيتىن قويىلىم ەمەس. قار قۇلاسا ءبىتتى عوي شارۋا، تۇتاس ۇرپاق كەتەدى. ۇلت كەتەدى، حالىق كەتەدى. ال بىزدە ايقايلاپ جۇرەدى. اۋەزوۆ تەاترى دا قويدى وسى قويىلىمدى. ايقايلاپ ءجۇردى. تەاتر دەگەن – ينتيمدىك ونەر، كامەرالىق ونەر. ال بىزدە ايقاي. قوي جايىپ، ايدالادا جۇرگەن ادام سياقتى سويلەيدى. تىزە قوسىپ، ەكى قۇربىنىڭ سىرلاسقانىنداي دۇنيە. بۇعان ميكروفوننىڭ دا كەرەگى جوق. باسقا ونەردەن ايىرماشىلىعى دا سوندا. جۇرەكتەن شىققان ءسوزدى سورعالاتىپ، جۇرەككە ءسىڭىرۋ عوي باستى ماقسات. كەيدە ايقايدىڭ ءوزىن ەستىمەيسىڭ، ويتكەنى بوس ايقاي. ال سىبىرلاپ سويلەپ، جەتكىزە بىلسە، سونىڭ ءوزىن ەستيسىڭ. ياعني، بولات كىلتىن تاپقان. قاراعاندىدا دا قويدى. «اينالايىن-اۋ، نەمەنەگە ايقايلايسىڭ؟ قار كوشكىنى بولسا، استىندا قالاسىڭ عوي!» دەدىم. تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقانىنا وسىدان كەيىن قالاي سەنەسىڭ؟ قازىرگى اكتەرلاردىڭ قولىنان كەلەتىنى – تەك ايقاي. ونى قاعىپ وتىراتىن رەجيسسەر جوق. ول تۋرالى «تولعاۋ» دەگەن كىتابىمدا جازدىم دا. كەيدە ايقاي كەرەك بولادى، ول – جانايقاي. ول اقتالادى. ال ءبىزدىڭ اكتەرلاردىكى داڭعىرلاعان بوس بوشكە سياقتى بوس ايقاي. ايقايدىڭ تابانىندا كەتىپ جاتىر. جىلاۋدى قاتىرسا دا، اكتەرلارىمىز كۇلە المايدى. وتىرىك كۇلەدى. ول ءمۇعالىمنىڭ دە كىناسى. باياعى نوعايبايەۆ، جانتوريندەر قالاي كۇلەتىن ەدى. شىنىمەن ىشەكتەرى ءتۇيىلىپ قالعانداي بولاتىن. ءقازىر ونداي جوق»، – دەيدى اشىربەك اعا.
دراماتۋرگيا تۋرالى
الماتى مەن استانانىڭ تەاترلارىندا ءتاۋىر قويىلىمدار جوق ەمەس، بار. ءبىراق، دراماتۋرگيانىڭ ماسەلەسى ءالى دە سول «باياعى جارتاس – ءبىر جارتاس». بۇل ءوزى ەكىنىڭ ءبىرى ەڭسەرىپ كەتە الاتىن سالا ەمەس، قيىن دا كۇردەلى جانر. قالام تەربەيتىندەر سيرەك. سول باياعى دۋلات يسابەكوۆ، ءسۇلتانالى بالعابايەۆ، تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ، يران-عايىپ، يسرايل ساپاربايلار. جاستار جاعى تىپتەن سيرەك. ديدار امانتاي مەن دانيار سالامات ءبىر-بىر پەسا جازدى دا، قويدى.
رەپەرتۋار تۋرالى
استانانىڭ قاليبەك قۋانىشبايەۆ اتىنداعى تەاترى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «قىز جىبەك» مۋزىكالىق دراماسىن قويدى. بۇل ءوزى ديپلومدىق جۇمىس بولسا دا، كوڭىلدەن شىقتى، تىڭعىلىقتى دايارلانىپتى. كورەرمەننىڭ دە كوڭىلىنەن شىققان سياقتى. استانانىڭ جاستار تەاترى دا قاراپ جاتقان جوق. جاقسى قويىلىمدارىمەن، كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ ءجۇر. الماتىداعى م.اۋەزوۆ اتىنداعى تەاتر «ۇلى مەن ۇرى»، «جاقسى كىسى» سىندى جاقسى قويىلىمدارىمەن ەستە قالدى. العاشقىسىنىڭ رەجيسسەرى ەسمۇحان وبايەۆ، كەيىنگىسىنىكى – جانات حاجييەۆ.
جازىپ العان جۇلدىز ءابدىلدا.
پىكىر قالدىرۋ