وفتالمولوگيادان پرەزيدەنتتىككە، مەيىرىمدىلىكتەن جاۋىزدىققا ءبىر-اق قادام
وڭاي جەتكەن ولجا: راحات ءومىر الدە ماشاحاتى كوپ تاعدىر
قازىرگى سيريالىق باسشى 1965 جىلى 11 قىركۇيەكتە داماسك قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. باشار تۋىلعاندا اكەسى حافەز اساد بريگادير گەنەرالى بولاتىن. ال، 1970 جىلدىڭ قاراشاسىندا قورعانىس ءمينيسترى قىزمەتىندە بولعان ول، مەملەكەتتەگى اسكەري توڭكەرىس كەزىندە بيلىك باسىنا كەلىپ، 1971 جىلدىڭ ناۋرىزىندا پرەزيدەنت بولىپ سايلاندى.
باشار اساد حافەزدىڭ ءۇشىنشى بالاسى: ونىڭ بۋشرا ەسىمدى اپكەسى، باسيل ەسىمدى اعاسى جانە مادجيد، ماحەر دەگەن ىنىلەرى بولدى. داستۇرگە ساي تاق باسىنا سيريالىق باسشىنىڭ ۇلكەن ۇلى باسيل اساد كەلۋى كەرەك-تىن. ونىڭ بويىنان بولاشاق پرەزيدەنتتىك قىرىن اشىپ، ماقساتتى تۇردە دايىنداۋعا قانشاما كۇش جۇمسالعان بولاتىن.
ال، باشار اساد بولسا، قازىرگى مانسابىنا ەش دايىندالماعان ەدى. ءوز كەزەگىندە، ول داماسكتاعى «حۋرريا» تاڭداۋلى اراب-فرانسۋز ليسەيىندە ءبىلىم الدى. 1982 جىلى فرانسۋز، اعىلشىن تىلدەرىن ءمىنسىز مەڭگەرىپ شىققان ول، اسكەرگە كەتەدى. از عانا اسكەري كىدىرىستەن سوڭ، ول وقۋىن جالعاستىردى.
وفتالمولوگ بولۋدى تاڭداعان باشار اساد، داماسك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەديسينالىق فاكۋلتەتىنە تۇسەدى. 1988 جىلى اتالمىش جوعارعى وقۋ ورنىن ۇزدىك اياقتاپ، داماسكتاعى «تيشرين» ءىرى اسكەري گوسپيتالىندە وفتالمولوگ بولىپ قىزمەت اتقارادى.
ءتورت جىل قاتارىنان دارىگەر بولىپ جۇمىس ىستەگەن باشار اساد، وزگە پرەزيدەنتتىك ۇلدار سەكىلدى ءبىلىم ورداسى لوندونعا قاراي بەت الدى. اۋليە ماريا اۋرۋحاناسىنىڭ Western Eye Hospital وفتالمولوگيالىق ورتالىعىندا ەشبىر ساياسي كەدەرگىگە جولىقپاي وقۋ ءۇشىن، ول ءتىپتى وزىنە لاقاپ ات قويىپ الدى.
تىنىش ءومىردى كوزدەگەن باشار، 1994 جىلى ورىن العان قايعىلى وقيعا بولماسا، وفتالمولوگ بولىپ، ءارى كەتسە سيريانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى بولىپ قالار ما ەدى، كىم بىلەدى؟! 1994 جىلى 21 قاڭتاردا باشاردىڭ اعاسى باسيل وتىرعان كولىك اەروپورتقا بارار جولدا جارتاسقا سوعىلىپ، بولاشاق پرەزيدەنت جول اپاتىندا قازا تابادى. كەيبىر ساراپشىلار بۇل تۇسىنىكسىز ءولىمدى ءالى كۇنگە دەيىن قولدان جاسالعان دەپ پىكىر ايتادى.
قىسقاسى، بيلىك باسىنا ءوزى دە، وزگەلەر دە كۇتپەگەن حافەز اسادتىڭ ەكىنشى ۇلى باشار كەلدى. ول ءوزىنىڭ لوندونداعى راحات ءومىرىن كەنەت توقتاتىپ، ونى داماسكتاعى «زەرىكتىرەتىن» پرەزيدەنتتىك ومىرگە ايىرباستادى. مەملەكەتتىك عىلىمداردىڭ «شۇعىل كۋرسىن» وقىپ بىتىرگەن باشار، 2000 جىلى اكەسىنىڭ ولىمىنەن كەيىن «بااس» پارتياسىنىڭ سيريالىق ءبولىمىن باسقارىپ، ناتيجەسىندە مەملەكەت پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى.
وسىلايشا، وفتالمولوگيادان پرەزيدەنتتىك باسقارۋعا ءبىر-اق كوتەرىلگەن باشار ءال-اساد 2011 جىلعا دەيىن قازىرگى «زۇلىم» دەپ بەكىتىلگەن بەدەلىنەن الدەقايدا الشاق ەدى. باتىسپەن سەرىكتەس بولىپ، ونىڭ قىسىمىمەن ءتىپتى ليۆاننان سيريالىق اسكەردى دە الىپ شىققان كەزدەرى بولدى. ودان قالسا، بۇرىنعى پرەمەر-مينيستر ليۆان رافيك ءحاريريدىڭ ولىمىندە سيريالىق ارنايى قىزمەتتەن كۇدىكتەنگەن بۇۇ تەرگەۋشىلەرىمەن دە باشار اساد سەرىكتەستىك قىزمەتتە بولدى.
ەندەشە، وسىنشالىق «مەيىرىمدى» باشار «اياۋسىز ديكتاتورعا» قاشان جانە قالاي اينالدى؟
مۇنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ونىڭ بيوگرافياسىنان كەلەسى ءبىر ەرەك دەرەكتى كەلتىرەيىك.
اساد ءوزىنىڭ لوندونداعى تاعىلىمداماسى بارىسىندا بولاشاق جارى اسما احراسپەن تانىستى. ول سيريالىق سۇننيتتەردىڭ بەلگىلى وتباسىنان شىققانىمەن، ۇلىبريتانيادا ءوسىپ، سوندا ءبىلىم العان ارۋ بولاتىن.
2001 جىلى «تايمس» گازەتى وقىرماندار نازارىن 25 جاستاعى ۇلىبريتانيالىق ەكونوميست قىزدىڭ كۇرت وزگەرگەن تاعدىرىنا، ونىڭ اقىلىنا كوركى ساي ارۋ ەكەندىگىنە اۋدارادى. دەمەك، باق-تاعى بۇل كورىنىستەن اسادتى «وركەنيەتتى قوعام» جاقسى قابىلدايتىنىن انىق كورۋگە بولادى.
كەيىننەن، باشار مەن اسمانىڭ ەكى ۇلى مەن ءبىر قىزى دۇنيەگە كەلدى.
سيريالىق باسشىنىڭ جولداسى ءالى دە ءمىنسىز ەدى. ول تۋرالى بۇل ۋاقىتتا «Elle» جۋرنالى جازعان بولاتىن. 2008 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا باسىلىم ەڭ سۇلۋ ءارى ەڭ اقىلدى پرەزيدەنتتىك سەرىكتەردىڭ رەيتينگىسىن جاسادى. ءبىرىنشى ورىن كىمگە تيەسىلى بولدى دەپ ويلايسىز؟! ءيا، بۇل ۋاقىتتا دا «وركەنيەتتى زامان» مەن سيريالىق ۇكىمەتتىڭ اراسى يگى باستامالارعا تولى بولاتىن. اتالمىش رەيتينگتە ءبىرىنشى ورىنعا باشار اسادتىڭ، ەكىنشى ورىنعا نيكوليا ساركوزيدىڭ، ءۇشىنشى ورىنعا وبامانىڭ ايەلى تۇراقتاعان ەدى. قازىرگى ساياسي جاعدايدا اسادتىڭ ايەلى ءبىرىنشى ورىن تۇرماق تۇگىلى جالپى رەيتينگتە دە بولماس ەدى.
2010 جىلدىڭ سوڭىندا اقش-تىڭ قيىر شىعىسقا قاراي باعىتتالعان جەلى كەنەت 2011 جىلدىڭ كوكتەمىندە داماسكتا سوعا باستادى. اقش «اراب كوكتەمىن» باستاپ، بيلىك باسىنا ال-كايدانى اكەلە باستادى. بۇل تۋرالى باشار اسادتىڭ ءوزى ۆۆس-مەن بىلاي بولىسكەن ەدى: «مەن باتىستا وقىدىم. فرانسيادا دا، انگليا دا مەنى دەموكرات، رەفورماتور دەپ اتايتىن. وسىنشالىق از ۋاقىتتا جاۋىز پاتشاعا، اياۋسىز تيرانعا قالاي اينالعانىمدى ءوزىم تۇسىنبەيمىن»، - دەپ، كۇلىپ ايتقان بولاتىن 2012 جىلى مامىردا بەرگەن سۇحباتىندا.
«اراب مەملەكەتتەرىندە نە بولىپ جاتقانى سىزدەرگە بەلگىلى. بيلىككە يسلام ەمەس، يسلامدىق راديكالدى توپتار كەلۋدە. ال قۇربان بولعاندار – مىڭداعان جازىقسىز حالىق. ءبىز كۇرەسىپ وتىرعاندار دا – سول يسلاميستەر: بۇل بەلگىلى ءبىر پارتيالاردىڭ نەمەسە ساياسي قوزعالىستاردىڭ بىر-بىرىنە قارسى تۇرۋى ەمەس، ءيسلاميزمنىڭ بيلىككە ۇمتىلۋى»، - دەپ تە مالىمدەمە جاساعان ەدى سيريالىق باسشى سول كەزدەرى.
بۇگىنگىنىڭ ايناسى
قازىرگى تاڭدا باتىس باق-تارىنىڭ سيريالىق سوعىس جايىندا جازىپ ءھام كورسەتىپ جاتقاندارىنا سۇيەنەتىن بولساق، مەملەكەت باسشىسى باشار ءال-اسادتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى رەتتىلىگى مەن جۇيەلىلىگى جونىنەن مۇلدەم تۇسىنىكسىز قۇبىلىس: ونىڭ بىردە كۇيرەۋ قاۋىپىنە ۇشىراپ، بىردە جەڭۋىنە از قالاتىنىنا نە دەرسىز؟.
شىندىعىنا كەلگەندە، سيرياداعى سوعىستىڭ باعىتى دا، بارىسى دا ۇنەمى وزگەرىپ وتىرعانىنا قانشاما رەت كۋا بولدىق. ماسەلەن، 2011 جىلدىڭ ناۋرىزىنان 2013 جىلدىڭ قازانىنا دەيىن اساد بۇل سوعىستا جەڭىلىپ كەلگەن بولاتىن. بۇل مەرزىمنەن كەيىنگى ءبىر جارىم جىل بويى ونىڭ قادامى، بالكىم، ءساتتى بولدى، بالكىم، قولداۋشىلار قاتارى كوبەيدى، قىسقاسى جەڭىس سەرىگىنە اينالدى. 2015 جىلدىڭ ساۋىرىنەن باستاپ، سيريالىق قارسى بارلاۋ باسشىسى رۋستۋم ءعازاليدىڭ ولىمىنەن كەيىن جانە قاۋىپسىزدىك باسقارماسىنىڭ ديرەكتورى ءالي ماملۇكتىڭ قاتتى سىرقاتتانۋىنا بايلانىستى ءۇي قاماۋىندا بولۋى سيريالىق باسشىنى ءبىراز تىعىرىققا تىرەگەن ەدى.
كوپتەگەن ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، سول زاماتتا اسادتىڭ جەڭىلۋى ءسوزسىز ورنايتىن كورىنىس ەدى. سەبەبى، ول باقىلاۋدا ۇستاعىسى كەلگەن ءبىراز ايماقتان قول ءۇزىپ قالدى. ودان قالسا، قانشاما جاۋىنگەرلىك كۇش پەن قاجەتتى رەسۋرستاردان ايىرىلۋى تاعى بار، ولاردى مەملەكەت ءتىپتى تيىسىنشە الماستىرىپ ۇلگەرمەي جاتتى.
ءبىراق، اسادتىڭ ەڭ وسال تۇسى – ەكونوميكا بولاتىن، ءالى دە سولاي. اساد «اددۋنيا» ارناسى ارقىلى شەتەلدە تۇراتىن سيريالىقتاردى السىرەگەن ۇلتتىق ۆاليۋتالاردى جاپپاي ساتىپ الۋعا دا شاقىرعان ەدى. مۇناي باعامىنىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى مەملەكەتتەگى اۋىر جاعدايدى ءبىرىنشى بولىپ باتىستىق سانكسيالار كەنەت سەزىنگەن بولسا، يران مەن رەسەي قارجىلىق كومەگىن قىسقارتۋعا ءماجبۇر بولدى. وقيعانىڭ وسىلاي ءوربۋى، ەكونوميكالىق تۇراقسىزدىقتىڭ سالدارى سول زامات بيلىكتىڭ جەڭىلۋىنە اكەلەر مە ەدى، كىم بىلەدى؟! ءبىراق، رەسەي قارجىلىق كومەگىن قىسقارتقانىمەن، اسكەري كومەكتەن ايانىپ قالمادى.
باتىس باق-تارىندا اسادتىڭ جانە سيريالىق سوعىستىڭ شىنايى كورىنىسىن تۇمان باستى. داتتاپ قانا جازاتىن بۇل باسىلىمداردان ءبىر ساتكە الشاقتاساق، سيريانىڭ ازاماتتىق سوعىس شاڭىنان بەيمالىم بۇلىڭعىر بولاشاققا ۇمتىلعان قادامدارىن عانا كورۋگە بولادى. ونىڭ ۇستىنە، قازىرگى جاعدايدا قايسىنىڭ جەڭىس، قايسىنىڭ جەڭىلىس ەكەنىن ەشكىم دە ۇعا المايتىن حالگە جەتتى. ءتىپتى گيپوتەتيكالىق سەناريي اياسىندا اسادتىڭ ءولىمى، يا داماسكتان ءبىرجولاتا قاشۋى ورىن العان جاعدايدا دا، پرەزيدەنتتىڭ قارۋلى كۇشتەرى ەشقايدا جوعالمايدى. جاۋىنگەرلەردىڭ ءبىر بولىگى اسكەردەن قاشىپ، ەندى ءبىرى قازا تاپسا دا، قالعانى جاڭا حاوسقا ۇلاسىپ، سوعىس جالعاسىن تابا بەرەدى، تابا بەرەدى...
نازگۇل نازار
پىكىر قالدىرۋ