قازاقتىڭ ءبىر تۋار الاششىل ازاماتى، الاش كوسەمدەرىنىڭ ءىزىن جالعاستىرۋشى، ساياسي قايراتكەر حاسان ورالتايدىڭ تۋعانىنا ءبيىل 90- جىل. ارتىنا وشپەس ءىز قالدىرعان اتا تاعىلىمى مەن عيباراتتى ءومىرى – بىزگە ەتەنە جاقىن، جارقىن ۇلگى.

ۇلتىن ءسۇيۋ بار دا، سول سۇيىسپەنشىلىكپەن ۇلتى ءۇشىن قىزمەت ەتىپ، ەلىن ءسۇيىندىرۋ تاعى بار.  ءوز ۇلتىن، بۇكىل تۇركى قۇندىلىقتارىن جانىنداي سۇيگەن حاسان ورالتاي تۋرالى بارشا زيالى قاۋىم وكىلدەرى، رۋحانياتتاعى ارىپتەستەرى ۇنەمى جاقسى پىكىردە. سەبەبى ول كىسى تۋرالى جازىلعان جاعىمدى دەرەكتەر مەن ەڭبەگىن باعالاعان جازبالاردى كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى. سولاردىڭ ءبىرى اقش-تىڭ 42ء-شى پرەزيدەنتى  بيلل كلينتون: «ءسىزدىڭ ادال قىزمەتىڭىز بەن ازاتتىق جولىندا شىنايى بەرىلىپ قىزمەت ەتۋىڭىز قول جەتكىزگەن جەڭىستى الەم الداعى جىلدار بويى ەستە ساقتايدى»  - دەپ ەستەلىك جازبا قالدىران ەدى.

ح. ورالتايدىڭ قازاق حالقىنىڭ تاريحىنا، ەتنوگرافياسىنا، ادەبيەتىنە، ساياسات ماسەلەلەرىنە ارنالعان تۇرىك تىلىندە جازىلعان «قازاق تۇرىكتەرى» (يزمير، 1961)، «ۇلى تۇرىكشى ماعجان جۇماباي ۇلى» (يزمير، 1965)، «شىعىس تۇركىستان تاريحىنداعى باستى ماسەلەلەر» (ستامبۋل، 1975)، «كوممۋنيزممەن شايقاس» (يزمير، 1965)، «ەلىم-ايلاپ وتكەن ءومىر» (ستامبۋل، 1999، 2005) كىتاپتارى شىققان. ءماجيت ايتبايەۆتىڭ «ابىلاي» داستانىن جانە ولەڭدەرىن (1971)، تۇڭعىش رەت «قازاقشا-تۇرىكشە سوزدىك» باستىردى. تۇرىك حالىقتارىنىڭ تاريحي تاعدىرىنا ارنالعان ماتەريالدار جاريالاناتىن «بيىك تۇركەلى» جۋرنالىن ءوز قارجىسىنا شىعارىپ تۇردى (1962-1986). ستامبۋلدا 1973 ج. باسىلعان «الاش» كىتابىندا قازاق حالقىنىڭ عاسىرلارعا سوزىلعان ۇلت ازاتتىق قوزعالىسىنا شولۋ جاسادى، اسىرەسە، الاش قوزعالىسىنا، الاش وردا پارتياسىنا، الاش وكىمەتىنە دۇرىس باعا بەردى. ءا. بوكەيحانوۆ، ا. بايتۇرسىنوۆ، م. تىنىشبايەۆ، م. دۋلاتوۆ، ج. دوسمۇحامەدوۆ، X. دوسمۇحامەدوۆ، م. شوقايەۆ، ا. ءبىرىمجانوۆ، ءا. ەرمەكوۆ، و. قاراشيەۆ، م. جۇمابايەۆ، ر. مارسەكوۆ، ت. رىسقۇلوۆ، س. اسفەندياروۆ، ن. تورەقۇلوۆ، و. جاندوسوۆ، س. قوجانوۆتىڭ ەڭبەكتەرىن ۇرپاققا ۇلگى ەتە ءبىلدى. قازاق حالقىنىڭ تاريحىنا، ەتنوگرافياسىنا، ادەبيەتىنە، ساياسات ماسەلەلەرىنە ارنالعان وسىنداي ءتۇرلى ەڭبەكتەرىن جارىققا شىعارۋ ارقىلى شەت ەلدە جۇرسە دە، ءوز ۇلتىنىڭ دامۋىنا بارىنشا رۋحاني ۇلەس قوستى.

بار عۇمىرىن قازاقتىڭ ازاتتىعىنا ارناعان حاسان ورالتاي تاريحتىڭ تالاي تالكەگىنەن ءوتىپ، تار جول تايعاق كەشۋدە تالمادى. اياۋلى حالقىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك جولىندا ايانباي ەڭبەك سىڭىرگەن تۇلعا ءتول مادەنيەتىمىز بەن ءتىلىمىزدىڭ ءتۇپ تامىرىنان الىستاماۋى جولىندا ەڭبەك ەتتى. جوعارىدا اتالعان ەڭبەكتەرى ءوز الدىنا، اسىرەسە ءوز ومىرىنە نەگىزدەي وتىرىپ جازعان «ەلىم-ايلاپ وتكەن ءومىر» تۋىندىسىنىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. بۇل كەسەك تۋىندىنى حاسان ورالتاي ءومىرى مەن عىلىمي ماقالامنىڭ كومپاسى رەتىندە قاراستىراۋعا بولادى.

اۆتور بۇل ەڭبەگىندە اكەسى حاكىم قاليبەكتەي بابامىزدىڭ بەينەسىن ساڭىلاق ۇلدىڭ كوزىمەن عۇمىرنامالىق سيپاتتا جان-جاقتى اشىپ كورسەتەدى. جالپى عۇمىرناما جانرىنىڭ وسكەلەڭ ۇرپاققا بەرەرى مول. سەبەبى، بىرىنشىدەن، بۇل جانر قاراپايىم ۇلگىدە تۇسىنىكتى تىلدە جازىلدى، ەكىنشىدەن، كوركەم ادەبيەتتەگىدەي جاساندى كەيىپكەرمەن ەمەس، باستى كەيىپكەر ومىردە بولعان ادام رەتىندە شىنايىلىعىمەن باۋراپ الادى. تۋىندىنى وقۋ بارىسىندا بايقاعانىمىز، قازاق تاريحىنداعى ءبىر تۇلعانىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى ارقىلى جالپى قازاق تاريحىنىڭ ءبىر شيرەگىن كورۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل تۋىندى تۋرالى جازۋشى، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى دۇكەنباي دوسجان: «سىندارلى تازا مىنەزدى ۇلكەن پروزامىزعا حاسان ورالتايدىڭ «ەلىم-ايلاپ وتكەن ءومىر» اتتى عۇمىرنامالىق بايانى قوسىلعانى – ماقتانعا تۇراتىن قۇبىلىس. اقىلعا ازىق بولار ءتىرى سوزگە جارىدىق» - دەپ باعا بەردى. راسىندا، د. دوسجان ايتىپ وتىرعانداي «ءتىرى ءسوز»، ياعني بۇگىندە شىنايى وقيعاعا قۇرىلعان، ەڭ باستىسى، ساياسي استارى بار، تاريحي شىعارمالار جوقتىڭ قاسى. ول تۋرالى اۆتوردىڭ ءوزى «شىنىندا مەنىڭ ءومىرىم ەلىم-ايلاپ ءوتتى. ەگەر مەنىڭ جۇرەگىمدە ساعىنىش بولماسا، زار بولماسا بەكەردەن-بەكەرگە 650 بەتتىك كىتاپ جازىلماس ەدى...» دەيدى. كىتاپ ءپىشىمى سالماقتى، ال ىشىندە جازىلعان اقپاراتتار مەن دەرەكتەر ودان دا اۋىر جۇكتى ارقالايدى. سوندىقتان دا بولار، اتاسى قازاق، ۇرانى الاش بولعان حاسان ورالتايدىڭ بۇل ەڭبەگىنىڭ ىزدەنگەن زەرتتەۋشىگە بەرەرى مول. تاريحي دەرەكتەر مەن ماڭىزدى مالىمەتتەردىڭ سول وقيعالاردىڭ ورتاسىندا جۇرگەن ادامنىڭ زەرتتەۋ جازبالارى بويىنشا عىلىمي ەڭبەك جازۋدا تاپتىرمايتىن تۋىندى، ءارى تۇركولوگيا، قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتى، فولكلورتانۋ ت.ب. ماماندىقتارى بويىنشا جازىلاتىن تالاي عىلىمي ەڭبەكتەردىڭ ساۋاتتى جازىلۋىنا تۇرتكى بولارى انىق.

اۆتور تاعى ءبىر جازباسىندا: «ءومىرىم ارپالىسپەن ءوتتى. ءبىر تىنىش وتىرعان كۇنىم جوق. 20 جىل قىتايدىڭ قىرعىنى قورقىتتى. ودان تۇركيادا جاڭا ومىرگە بەيىمدەلەمىن دەپ ءبىراز جىلىم ءوتتى. ساحارادا ەمىن-ەركىن وسكەن ادامعا، ىعى-جىعى حالقى بار، سالتى بولەك، ادەت-عۇرپى باسقا ەلگە كەپ كىرىگىپ كەتۋ، سۋداي ءسىڭىپ، تاستاي باتۋ وڭايعا تۇسكەن جوق. اۋەلى ءتىل ۇيرەندىم، ءبىر ەمەس، ەكى ءتىل ۇيرەنۋگە تۋرا كەلدى، تۇرىك جانە اعىلشىن» - دەپ ەسكە الادى. جاڭا جەرگە، بوگدە ەلگە قونىس اۋدارعانداعى اداپتاسيا ماسەلەسى ءوز الدىنا، اسىرەسە ءتىل ۇيرەنۋ پراكتيكاسى قازىرگى كوپتەگەن جاستارعا ۇلگى عانا ەمەس، ناعىز موتيۆاسيا بولا الاتىن وسىنداي جازبالارىن دا كەزدەستىرۋگە بولادى.

تۋىندىداعى «ۇرىمجىدە جاسالعان كەلىسىم جانە كەيىن ۇلتتىق قاھارمان رەتىندە سيپاتتالعان ورىس پەن جۇڭگو جاقتاستى كىسىلەر»، «قاليبەك حاكىمنىڭ «ورىس ويىنشىعى ءۇش ايماق ۇكىمەتىنە» قارسىلىعى»، «وسپان باتىرعا موڭعوليا ارقىلى جاسالعان سوۆەتتىك قاستاندىقتار»، «قىتايلاردىڭ تاكىمان باتىردى تۇتقىنداۋى»، «شولگە جىبەرىلگەن شولعىنشىلار»، «دۇڭگەندەردىڭ زومبىلىعى»، «كوممۋنيست قىتايلاردىڭ سوڭعى شابۋىلى» سىندى اڭگىمەلەرىندە جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسى ساياساتىنىڭ بۇركەمەلى تۇستارى مەن كەلتىرگەن كەساپاتىن اشكەرەلەيدى. بۇل جازبالاردىڭ ءوزى شىعىس تۇركىستان جەرىن مەكەندەگەن قازاقتاردىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولىندا جازىلعان تاريحتىڭ قاندى بەتتەرى ەدى. «سۋ ورنىنا قان ءىشۋ» اتتى وقيعاسىندا كوش بارىسىندا مالدىڭ قانىنا قاتىستى ەرەكشە اقپاراتتارمەن ءبولىسىپ وتەدى. «لوپ-نور وزەنىنىڭ جاعاسىنان كوشىپ، تاكلاماكان شولىنە كىرگەنىمىزگە بەس كۇننەن اسقان ەدى. مال ايداعان جىگىتتەردىڭ كەيبىرەۋلەرى شولگە شىداماي، قويدى باۋىزداپ قانىن ءىشىپ جاتىر دەگەن ۇرەيلى حابار تارادى. ەندى بىرەۋلەرى مالدىڭ قارىنىنداعى جىنىن سىعىپ، سۋ شىعارىپ ءىشۋ ءۇشىن سونى سۇزۋدە دەستى. قان ىشكەندەر كەۋىپ قۇرعاعان كەڭىردەگىن العاشقىدا جىبىتكەنىمەن، كەيىن قاننىڭ ودان ءارى شولدەتكەنىن ايتىسىپ ءجۇردى» - دەيدى. تۋعان جەرىندە قىسپاققا ۇشىرىپ، بولاشاق ۇرپاعىنىڭ اماندىعى ءۇشىن جان ساۋعالاعان شەتتەگى قازاقتاردىڭ ومىرىندەگى ەڭ ازاپتى كۇندەر وسىلاي بولعان ەدى.

قازاقستانداعى بولعان ساياسي جاعدايلار مەن وسى جەردەگى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى تاريحشىلار مەن ساياساتتانۋشىلار تاراپىنان ءوز دەڭگەيىندە جازىلىپ جاتادى. ال شەتتەگى قازاقتاردىڭ باسىنان وتكەرگەن تاريحي دۇربەلەڭدەرى مەن وقيعالارى كوبىنەسە نەگىزگى تاريحتان سىرت قالىپ قوياتىنى بار. وسى تۇرعىدا ح. ورالتايدىڭ جارىققا شىعارعان وسى تۋىندىسى تالاي جىلدارعا ازىق بولاتىنى ءسوزسىز. اۆتور بۇل ەڭبەگىندە بيوگرافيالىق جانردى نەگىزگە الا وتىرىپ، شىعىس تۇركىستان قازاقتارىنىڭ 1930 جىلدان بەرگى ەلدەگى جانە شەتتەگى ۇلت-ازاتتىق كورىنىستەر، سونداي-اق، تاكلاماكان شولىندە، گيمالاي تاۋىندا جانە تۇركيا مەن گەرمانياداعى قازاقتارعا قاتىستى بولعان وقيعالاردى قاز-قالپىندا، ساياسي كوزقاراس تانىتا وتىرىپ، ادەبي جانردىڭ ءبىر پۇشپاعىن يلەي وتىرىپ جازىپ شىققان. ءبىر قاراعاندا جەكە ادامنىڭ باسىنان وتكەن وقيعالار تىزبەگى سياقتى كورىنگەنىمەن، باعدارلاي بىلگەن ادامعا ءبىرتۇتاس حالىقتىڭ تاعدىرى استارلانىپ جاتىر. كىتاپتىڭ تاعى ءبىر قۇندى پاراقتارى تاۋەلسىز قازاقستاندا بولعان وقيعالار تىزبەگى تۋرالى باياندالۋىندا. ەڭبەكتە ولار «قازاقشا بىلمەيتىن قازاق»، «1991 جىلى قازاقستانعا تۇڭعىش بارۋىم»، «ەگەمەن قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى ن.نازاربايدىڭ تۇركياعا كەلۋى»، «دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايى»، «قۇرىلتايعا مەن نەگە بارمادىم؟»، «قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنەن كەيىنگى جىلدارى ەستە قالعان قىسقا-قىسقا ەلەستەرى» سىندى تاقىرىپتارمەن بەرىلگەن. مۇنداعى ەرەكشەلىك – جانى، قانى قازاق بولعانىمەن كوزقاراسى وزگەشەلەۋ پىكىر بىلدىرە وتىرىپ جازىلۋىندا. سەبەبى تۋعان ەلىندە بولىپ جاتقان وقيعالارعا سىني كوزقاراسپەن قاراي وتىرىپ، ەلىمىز تەزىرەك وركەندەسە ەكەن دەگەن تىلەكپەن جازىلعان وقيعالاردان قۇرالعان بولاتىن. «ۇشاق ىشىندەگى داۋ» اڭگىمەسىندە ۇشاق ىشىندە اكادەميك ومىربەك جولداسبەكوۆ حاسان ورالتايدان: «قايدان قاڭعىپ جۇرگەن قازاقسىڭ؟» دەپ سۇرايدى. سوندا ول كىسى: «...كوممۋنيستەر «قاڭعىرتىپ» جىبەرگەن قازاقپىن» دەپ، قيتۇرقى سۇراعىنا قيتۇرقى تۇردە جاۋاپ بەرەدى. سوندا ءو. جولداسبەك: «كوممۋنيستەر ەشكىمدى قاڭعىرتقان جوق، ەلدى، جەردى تاستاپ وپاسىزدىق ەتىپ، قاشىپ، قاڭعىرىپ كەتكەن قازاقپىن دە»،- دەپ ودان ءارى ءتىلىن تيگىزەدى. وعان جاۋابى دايىن ح. ورالتاي: «كوممۋنيستتەر قاڭعىرتىپ، قىرعىنداماسا ءا. بوكەيحان، ا. بايتۇرسىن ۇلى، م. دۋلات، م. جۇماباي، م. تىنىشباي سياقتى قازاقتىڭ مىڭداعان زيالىلارى قايدا كەتتى؟ كوممۋنيستتەردىڭ جاساندى اشارشىلىعىنىڭ ناتيجەسىندە قىرىلماسا، بۇكىل قازاق حالقىنىڭ تەڭ جارىمىنان استامى 4 ميلليون قازاق قايدا كەتتى؟ ءسىز سولاردى قالاي بىلمەي ايتىپ وتىرسىز؟»،- دەپ ۇتىمدى جاۋاپ بەرەدى. جالپى ءو. جولداسبەكوۆ ايتقان سىن قازىرگى وتانىنا ورالعان قانداستاردىڭ بارلىعىنا قويىلىپ جاتادى. ايىپتايتىندارى دا جوق ەمەس. ءوز تاريحىن جەتە بىلەتىن ادامدا بۇل سۇراقتىڭ بولمايتىندىعى بەلگىلى، ال اكادەميك ءو. جولداسبەكوۆتىڭ جاعدايىندا ءوزى ماسكەۋدەن كەلە جاتقان ۇشاقتا وتىرىپ، سول كەزدەگى ساياساتتىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرگەن ادام رەتىندە، تاريحىن بىلە تۇرا سونداي سۇراق قويۋعا ساياسي تۇرعىدا ءماجبۇر بولعانداي كورىنەدى.

كىتاپتىڭ ءبىرىنشى باسىلىمى 1999 جىلى ىستامبۇلدا جاريالانعان بولاتىن. بۇل تۋرالى اۆتور: «بۇل – ەستەلىك كىتاپ. ەستىگەندەرىم مەن كورگەندەرىمنىڭ، ىستەگەندەرىمنىڭ ەستە قالعان جيىنتىعى. ءومىرىمنىڭ الپىستان اسىپ، جەتپىسكە تاياعان كەزىندەگى قاعاز بەتىنە تۇسىرگەندەرىم. باسقالارعا ۇناپ-ۇنامايتىنىنا قاراماستان، ەستە قالعانداردى بولعانىنداي كۇيدە جازدىم. ەلۋ جىلدان بەرى شەتەلدە ءومىر سۇرگەن ءبىر قازاقتىڭ قيىردا ءجۇرىپ جازىپ، سىرتتا باستىرعان عۇمىرناماسى» - دەگەن بولاتىن. كىتاپ 2005 جىلى ەكىنشى رەت قايتا باسىلىپ شىقتى. مۇنىڭ ءوزى ەڭبەكتىڭ قۇندىلىعىن ارتتىرا تۇسكەندەي. اۆتوردىڭ بەرگەن مالىمەتتەرى بويىنشا، كىتاپتى شىعارۋداعى قيىندىقتىڭ ءبىر پاراسى شەتەلدە ءجۇرىپ وقيعالاردى الدىمەن قاعازعا جازىپ، كەيىننەن كومپيۋتەردە تەرىپ، ونى قازاق ءتىلىن تۇسىنبەيتىن تيپوگرافيادا باسىپ شىعارۋدىڭ ماشاقاتى جەتپىسكە قارايلاعان شاعىندا وڭايعا سوقپاعان انىق. دەگەنمەن، بۇل كىتاپتى جارىققا شىعارۋداعى قيىندىقتاردىڭ تەك باسى عانا ەدى. سەبەبى ونى زارىعا جەتكەن ەلىندەگى تارالىمى ءتۇرلى تاراپتان قارسىلىققا ۇشىرادى. شىندىقتىڭ جاريالانىپ، وتىرىكتىڭ اشكەرەلەنۋى سول كىتاپتىڭ جارىققا شىعۋىنا ارقاۋ بولعان جەرگىلىكتى بيلىكتەگى كەي قازاقتار تاراپىنان قۇپتالمادى. نەگىزگى سەبەپ، كىتاپتا اتى اتالعان كەي تۇلعالاردىڭ قىزمەت بابىنداعى قاتەلىكتەرىنىڭ جاريالانىپ كەتۋىنەن قورقۋ بولاتىن. بۇل كىتاپتىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى عۇمىرنامالىق بولا تۇرا، ەشقانداي تۇلعانىڭ جەكە باسىنا تيىسۋشىلىك پەن نامىسىن تاپتاۋشىلىققا جول بەرىلمەگەن. اۆتور بىرنەشە جەردە ءوزىنىڭ نامىسىنا تيەتىن سوزدەر ەستي تۇرا، تۋىندى بارىسىندا ەشكىمنىڭ ار-نامىس اۋماعىنا كىرمەگەن. كىتاپتىڭ العاشقى 500 داناسى تۇركىستان جەرىندە تارالعانىمەن، الماتىداعى تارالىمى ءبىراز كەدەرگىلەرگە ۇشىرادى. ءتىپتى قازاقستانعا كىرگىزۋگە تيىم دا سالعان كەزدەرى بولدى. ءبىراق بيلىك كىتاپتىڭ نەگىزگى جارناماسىن جاريالاۋعا تيىم سالعانىمەن، انتي جارناما جاساپ وتىرعاندارىن وزدەرى تۇسىنبەدى. سەبەبى «تيىم سالىندى» دەگەن ءسوز حالىقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن ودان سايىن وياتىپ، وقىرمانداردى ودان سايىن ىنتىقتىرا ءتۇستى. ءبىر جاعىنان كىتاپتاعى وقيعالاردىڭ ادىلدىگىنە كوز جەتكىزگەن «ازات»، «حالىق»، «تىرشىلىك»، «جاس الاش»، «قازاق ادەبيەتى»، «الماتى اقشامى»، «التىن وردا»، «قازاق باتىرى» گازەتتەرى كىتاپتىڭ ۇزىندىلەرىن ءارتۇرلى كولەمدە جاريالاي باستادى. ودان بولەك، تۋىندى تۋرالى جازۋشىلار مەن عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىندە دە تىلگە تيەك ەتىلدى. مىسالى، اكادەميك رىمعالي نۇرعالييەۆ «قازاقتىڭ 100 رومانى» دەگەن كىتابىندا: بۇل كىتاپ تۋرالى، «1999 جىلى جارىق كورگەن 800 بەتكە جۋىق تۋىندى س.سەيفۋلليننىڭ «تار جول تايعاق كەشۋ»، س.مۇقانوۆتىڭ «ءومىر مەكتەبى» روماندارى سياقتى اۆتوردىڭ باسىنان كەشكەن ءومىر جولىنان مول ماعلۇمات بەرەدى. مۇنداي روماندار قازىرگى ادەبيەتىمىزدە دە بار - دەپ تالداپ ءوتتى. قازاق دراماتۋرگياسى مەن فيلولوگياسىندا وزىندىك ورنى بار ۇلكەن ماماننان مۇنداي پىكىر ەستۋدىڭ ءوزى روماننىڭ كاسىبي تۇرعىدا جوعارى تالعاممەن، بەلگىلى ءبىر تاسىلدە قوماقتى ميسسيانى اتقارا وتىرىپ جازىلعاندىعىنان حابار بەرەدى. سونداي-اق، جۋرناليست، جازۋشى باتىرحان دارىمبەتتىڭ «دەموكراتيا مەن اۆتوكراتيا» ەڭبەگىندە «ەلىم-ايلاپ وتكەن ءومىر» تۋىندىسىن تانىستىرا كەلىپ، كىتاپتىڭ قازاقستاندا تاراتىلۋىنا كەدەرگى بولعاندارعا توقتالعان. «بۇگىنگە دەيىن ەش قازاق باسىنان كەشپەگەن، كەشسە دە باتىلى مەن ءبىلىمى جەتپەگەن، تۋعان ەلدەن بوسقان تۋىستارىمىزدىڭ تاعدىرى مەن تاۋقىمەتىن شىنايى رەالدىققا سۋارا وتىرىپ، جازعان كەسەك تە كەرەمەت كىتاپ» - دەپ باعا بەرسە، جازۋشى جانات ءاحمادي ۇلى: «كىتاپ حاسان ورالتايدىڭ اكەسى، شىعىس تۇركىستان ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ قاھارمانى قاليبەك حاكىمنىڭ اتىن الەمگە پاش ەتكەن رۋدىڭ ەمەس ۇلتتىڭ نامىسى دەگەن ەدى. تۋعان جەرىنەن اۋا كوشىپ، شىلدەي توزىپ بوسقان قازاقتىڭ رۋحاني جەتىمدىگىنىڭ ەنسيكلوپەدياسى دەسە بولارلىق»،-دەپ كىتاپتىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى اقىن تالاپبەك تىنىسبەك ۇلى جازعان ەدى. عاسىر وتكەن سايىن قۇندىلىعى ارتا تۇسەتىن ەڭبەكتەر بولادى. كوبىنە وعان «ەلىم-ايلاپ وتكەن ءومىر» سىندى تاريحي تۋىندىلار جاتادى. قازاق حالقىنىڭ ازاتتىعى، قازاق ۇلتىنىڭ رۋحاني بوستاندىعى جولىندا ءومىرىن سارپ ەتكەن حاسان ورالتايدىڭ جيىرماعا جۋىق شىعارمالارىنىڭ كوپشىلىگى اعىلشىن، تۇرىك تىلىندە جارىق كوردى. كىتاپتارىنىڭ بىرنەشە تىلگە اۋدارىلۋى قازاق وركەنيەتى تەرەزەسىنىڭ شەتەلدەرمەن تەڭەسۋىنە جول اشاتىن التىن كوپىر بولماق.

قورىتىنداي كەلە، تۋعان ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا الىس شەتەلدەردە ءجۇرىپ تە قولىنان كەلگەن بار ەڭبەگىن ارناعان الاششىل اردا ازامات، ساياسي قايراتكەر، جالىندى جۋرناليست-جازۋشى حاسان ورالتاي ۇلىنىڭ ءبيىل تۋعانىنا 90 جىلدىعىن تۋعان ەلى مەن ونى بىلەتىن بارشا پروگرەسشىل جۇرتشىلىق اتاپ وتپەكشى. ەلىن، جەرىن سۇيگەن ايتۋلى تۇلعانىڭ ەسىمى ءيىسى قازاق حالقىمەن بىرگە جاساي بەرەرىنە كامىل سەنەمىز! وسىنداي عاسىر تۋدىرعان دانالاردىڭ ەرەن ەڭبەگى، وتان ءۇشىن قىزمەت ەتۋدىڭ ءمانى مەن قۇندىلىعى كەلەشەك ۇرپاق جادىندا ساقتالاتىنى ءسوزسىز.

ءادي باتيزا ونەرتانۋ ماگيسترى
ءا.قاستەيەۆ اتىنداعى ونەر مۇراجايىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى