الايدا سودان بەرى ءمامس داۋدان ارىلماي كەلەدى.

«اكەم تالاي جىلدان بەرى اۋىرىپ ءجۇر. كۇننەن كۇنگە سابىن سياقتى ەرىپ بارادى كوز الدىمىزدا. رەسمي تۇردە جۇمىس ىستەمەيدى. قاراعاندىداعى مەملەكەتتىك ەمحاناعا دياگنوزىن بىلۋگە بارساق، دارىگەرلەر تەكسەرىس جاساۋدان باس تارتتى. قابىلدامايدى. سەبەبى، مەدساقتاندىرۋى جوق. جەكەمەنشىك ەمحانالارعا بارىپ قارالايىق دەسەك، راسىمەن الەۋمەتتىك تۇرعىدان جاعدايىمىز جوق. بۇل مەنىڭ عانا ەمەس، تاعى دا جاعدايى جەتپەيتىن ءار قازاقستاندىقتىڭ پروبلەماسى. ءمامس-تىڭ ءوزى 3،5 ميلليون ادامنىڭ ساقتاندىرۋى جوق دەيدى. دەمەك، ولارعا ولە قال دەگەنى. مەدساقتاندىرۋى بولماسا، ادام ءولۋى كەرەك پە؟ ەڭ بولماسا، مەنىڭ ساقتاندىرۋىم اكەمە نەگە جارامايدى؟ پرەزيدەنتتىڭ دەنى ساۋ ۇلت دەگەن باعدارلاماسى قايدا؟» دەيدى ديانا ساپار قىزى ەسىمدى ايەل.

ەلىمىزدە مەدساقتاندىرۋدىڭ سالدارىنان ەم الا الماي، اۋرە-سارساڭعا ءتۇسىپ جۇرگەندەردىڭ قاراسى شىنىمەن كوپ. جۇمىسسىزدار تۇگىلى، جۇمىس ىستەپ جۇرگەندەردىڭ ءوزى مامس-تەن كومەك الا الماي كەلەدى. مەديسينا جۇمىسى جۇيەگە دۇرىس قويىلماعان، ەمدەلۋگە بارساڭ، دارىگەردى ورنىنان تاپپاي قالاسىڭ. قىسقاسى، حالىقتىڭ ايلىعىنان ەكى پايىزىن قىرقىپ وتىراتىن جۇيەمەن ەمدەلۋ وڭايعا سوعىپ تۇرعان جوق.

Qamshy.kz مسق الماتى قالالىق فيليالى ديرەكتورى تىلەۋحان ابىلدايەۆقا جۇگىندى. ونىڭ سوزىنشە، «جۇمىسسىز ازاماتتار تەك «رەسمي جۇمىسسىز» رەتىندە تىركەلگەن جاعدايدا عانا ءمامس ارقىلى تەگىن ەم الا الادى.

– شىن مانىندە، بۇل ءبىر ءوڭىر دەڭگەيىندە ەمەس، رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە شەشۋدى قاجەت ەتەتىن ۇلكەن الەۋمەتتىك ماسەلە. ادام بولعان سوڭ باس اۋىرىپ، بالتىر سىزداماي تۇرمايدى. سوندىقتان ازاماتتاردى ءمامس جۇيەسىمەن قامتۋ ماسەلەسىنىڭ ماڭىزى وتە زور. ساقتاندىرۋدىڭ تولىققاندى ەنگىزىلگەنىنە بيىل ءتورتىنشى جىل. سوعان قاراماستان، بۇگىنگى كۇنى ەلىمىز بويىنشا 3،3 ميلليون ادام جۇيەدەن تىس قالىپ وتىر. ونىڭ 400 مىڭى – الماتىلىقتار. ولاردىڭ اراسىندا اتىنا ۋاقتىلى جارنا اۋدارىلماعان جۇمىسكەرلەر، جەكە كاسىپكەرلەر، ءبىرىڭعاي جيىنتىق تولەم تولەۋشىلەر، ازاماتتىق-قۇقىقتىق كەلىسىمشارت بويىنشا جۇمىس ىستەيتىندەر بار. ساقتاندىرىلماعانداردىڭ باسىم بولىگى – ءمامس جۇيەسىنە ءبىر دە ءبىر رەت جارنا اۋدارماعاندار. مىسالى، 297 مىڭى 18 بەن 45 جاس ارالىعىنداعى ەڭبەككە جارامدى ازاماتتار. ولاردى قالا ەكونوميكاسىنا تارتۋ قاجەت. ولار ەش جەردە جۇمىس ىستەمەيدى، ياعني، الەۋمەتتىك جاعىنان قورعالماعان دەگەن ءسوز. 

ءدال وسى ساناتپەن جۇمىس ىستەۋ قاجەت. جۇمىسقا ورنالاستىرىپ، قايتا وقۋ كۋرستارىمەن قامتىپ دەگەندەي. مىسالى، بىزدە ءارتۇرلى مەملەكەتتىك ەڭبەكپەن قامتۋ باعدارلامالارى بار، سولارعا تارتۋ قاجەت جاستاردى. 

ساقتاندىرىلماعاندار تىزىمىندە 29 جاسقا تولماعان 100 مىڭنان استام ادام بار. ولاردى دا جاستارعا ارنالعان ەڭبەكپەن قامتۋ باعدارلامالارىنا تارتساق، جاقسى بولار ەدى.

بىرەۋ جۇمىس تاپپاي جۇمىسسىز جۇرەدى، بىرەۋ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى جۇمىس ىستەي المايدى. جۇمىسقا جارامايتىن، ءبىراق مۇگەدەكتىك الا الماي جۇرگەندەر بار. ولاردى ەڭبەكپەن قامتۋ ورتالىقتارى ارقىلى رەسمي تىركەۋگە قويسا، ولار ءۇشىن جارنانى مەملەكەت اۋدارار ەدى، – دەيدى تىلەۋحان ابىلدايەۆ.

تالونمەن كەزەككە تۇرۋدىڭ تيىمسىزدىگى

حالىق اي سايىن جاپپاي اقشا اۋدارعانىمەن، ءمامس-تىڭ كومەگىنە جۇگىنبەيتىندەر دە بار.  بەرمەيدى. «وسى ۋاقىتقا دەيىن ءمامس-تىڭ ەش پايداسىن كورمەي كەلەمىن. نە ءۇشىن، نەگە ۇستاپ جاتقانىن تۇسىنگەنىممەن، ءبارىبىر اقىلى ەمدەلىپ ءجۇرمىز ەمەس پە؟» دەيدى تاڭعالعان كەيىپپەن ازات ەلەمەسوۆ ەسىمدى وقىرمانىمىز.

ءمامس ارقىلى تەگىن ەمدەلۋ ءۇشىن كۆوتا قاجەت. ال كۆوتانى الۋ ءۇشىن 2-3 ايداي كۇتۋگە تۋرا كەلەدى. پورتال ارقىلى مەديسينالىق مەكەمەلەردە تەگىن ەمدەلۋ دە وڭايعا سوقپايدى. مەملەكەتتىك ەمحانالاردا ەمدەلۋ ءۇشىن دە ءبىر اي بۇرىن كەزەككە جازىلىپ، تالون الۋ كەرەك. ءبىراق ەشكىم دارىگەرگە كورىنۋ ءۇشىن تالون الۋىم كەرەك دەپ كۇتىپ وتىرمايدى. تالونمەن كەزەك كۇتكەننىڭ وزىندە دارىگەرلەردىڭ «بازاعا تىركەۋ، بازادان ىزدەۋ» سەكىلدى جۇمىستارى كوپ ۋاقىتتى الادى. سول سەبەپتى، امالسىزدان اقىلى ەمنىڭ كومەگىنە جۇگىنۋگە ءماجبۇرمىز. اقىلى ەمنىڭ قۇنى دا، دارىلەردىڭ باعاسى دا اسپانداپ تۇر.

كۇندە جۇمىستا جۇرەتىن، قولى بوساي بەرمەيتىندەردىڭ تالونمەن كەزەككە جازىلىپ ەمدەلۋگە ۋاقىتى جوق. ەمحانادان ەمىڭدى الىپ، قارالۋ ءۇشىن جۇمىستان قايتا-قايتا سۇرانۋىڭ كەرەك. مەديسينالىق ساقتاندىرۋى بولا تۇرا، ونىڭ پايداسىن كورە الماعانداردىڭ قارجىسى قايدا كەتەدى؟ ءمامس جۇيەسى ناۋقاستىڭ ءتيىمدى كەزەك الۋىنا جاعداي جاساۋعا قۇلىقسىز، «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن» دەگەننىڭ كەرى سەكىلدى. بۇل نە ءوزى، سالىق پا، بيزنەس پە، دەگەن ويعا سالادى. ءتۇپتىڭ تۇبىندە مەديسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنىڭ قارجىسى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتپەي مە دەگەن كۇدىك تە جوق ەمەس.