بۇگىندە اۋىلدان قالاعا اعىلعان قازاقتاردىڭ باسىم بولىگى پاتەر جالداپ، ولمەستىڭ كۇنىن كەشىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. ويتكەنى قاراشا حالىق تاپقان تابىسىنىڭ تەڭ جارتىسىنان استامىن جامباساقى تولەۋگە جۇمساپ، جان باعۋدا. ال، ءومىر بويى بىرەۋگە كىرىپتار بولعىسى كەلمەگەن ازاماتتار قولىنداعى بار اقشاسىن «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە» جيناپ جاتىر. مىنە وسى سالىمشىلاردىڭ سالى سۋعا كەتكەندەي، دەل-سال بولىپ تۇر. سەبەبى، ۇكىمەتتىڭ قاراۋىنداعى اتالعان بانك جەكەمەنشىككە ساتىلۋى مۇمكىن.

جۋىردا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باقىتجان ساعىنتايەۆ جەكەشەلەندىرۋ ناۋقانىنىڭ ەكىنشى كەزەڭىن باستاعانىن مالىمدەدى. مينيسترلەر كابينەتىنىڭ مۇنداي شەشىم قابىلداۋىنا قارجىلىق قيىنشىلىقتار سەبەپ بولعان كورىنەدى. ويتكەنى، ۇكىمەت جەكەشەلەندىرۋگە بەكىتىلگەن نىساندارعا قوسىمشا تاعى دا 60 كاسىپورىندى قوسىپ وتىر. وكىنىشكە قاراي، جەكەمەنشىك ساتىلىمعا قازاق رۋحانياتىنىڭ قارا شاڭىراعى سانالاتىن شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى دا شىعارىلىپ وتىر ەكەن. ايتسە دە، اتالعان كينوستۋديانى ساتىپ الۋعا ازىرگە ەشبىر كاسىپكەر نيەت تانىتىپ جاتقان جوق. سەبەبى، ۇكىمەتكە كەرەك بولماعان «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىن جەكە كاسىپكەر نە قىلسىن؟

شىنى كەرەك بىلايعى جۇرتتى كينوستۋديانىڭ تاعدىرىنان گورى «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» جەكەمەنشىككە بەرىلەتىنى الاڭداتىپ وتىر. ويتكەنى، ق ر ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى ەربولات دوسايەۆ اتالعان بانكتىڭ ساتىلىمعا شىعاتىنىن مالىمدەدى. ونىڭ ايتۋىنشا بانك ساتىلعاننان كەيىن ونىڭ باستاپقى جارناسىنىڭ پايىزى تومەندەۋى  مۇمكىن كورىنەدى. الايدا بۇعان بىلايعى جۇرت «بارەكەلدى» دەپ قۋانىپ وتىرعان جوق. سەبەبى، قاراپايىم حالىق تاپقان-تايانعان اقشاسىن اتالعان بانككە سالىپ، «پاتەر الامىن» دەپ سەنىم ارتىپ وتىر. ال «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» ۇكىمەتتىڭ قۇزىرىنان جەكەمەنشىككە ساتىلسا، وندا سالىمشىلاردىڭ قارجىسىنا كىم باقىلاۋ جاسايدى؟ ءدال وسى ماسەلەگە استانالىق ەلميرا راحىمجانوۆا سىندى مىڭداعان سالىمشى الاڭداپ وتىر.

– كۇيەۋىم ەكەۋمىز 3 جىلدان بەرى ىشپەي-جەمەي  «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە» سەنىم ارتىپ اقشا جيناپ جاتىرمىز. الايدا اتالعان بانكتە جيناعان اقشامىز ۇكىمەتتىڭ باقىلاۋىنان جەكەمەنشىككە وتسە، ەرتەڭ كۇنى اقشامىزدى كىمنەن سۇرايمىز؟ ويتكەنى، جەكەمەنشىككە وتكەننەن كەيىن بانك ءوزىم بىلەمدىككە سالىپ، اقشامىزدى تالان-تاراجعا سالۋى ابدەن مۇمكىن. ماسەلەن، ءقازىر زەينەتاقى قورىنداعى اقشامىزدىڭ قايدا قالعانىن بىلمەي دە قالدىق قوي. سول سياقتى «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىدە» اقشامىزدى قۇردىمعا كەتىرەدى. سوندىقتان دا اتالعان بانكتىڭ جەكەمەنشىككە ساتىلۋىنا قارسىمىن. ەگەر دە جەكەمەنشىككە ساتىلاتىن بولسا، اقشامىزدى بانكتەن قايتارىپ الىپ باسقا امال جاسايمىز. جالعىز مەن عانا ەمەس كوپتەگەن سالىمشىلار بانكتەن اقشاسىن قايتارىپ الادى. ويتكەنى جەكەمەنشىك بانككە سەنىم جوق، – دەيدى ەلميرا راحىمجانوۆا.

ەلميرا راحىمجانوۆانىڭ ءدال بۇلاي الاڭداۋىنا نەگىز جوق ەمەس. ويتكەنى، بۇعان دەيىن قۇرىلىس بانكىنە قاتىستى بىرنەشە رەت زاڭسىزدىقتار انىقتالىپ، اشكەرەلەندى. ءتىپتى، اتالعان ماسەلەگە انشا-مۇنشاعا سەلت ەتە قويمايتىن دەپۋتاتتاردىڭ وزدەرى ءمان بەرگەن بولاتىن. مىسالى، ءماجىلىس دەپۋتاتى تۇرسىنبەك ءومىرزاقوۆتىڭ ايتۋىنشا «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» وزگە كوممەرسيالىق بانكتەردەن ەش ايىرماشىلىعى جوق. ويتكەنى، اتالعان بانك قاراپايىم حالىقتان پاتەر قۇنىنىڭ  50 پايىزىن تالاپ ەتەدى. دەپۋتاتتىڭ ويىنشا پاتەر قۇنىنىڭ 50 پايىزىن جيناپ بىتكەنشە سالىمشىلار قارتايىپ، نە بولماسا ءولىپ كەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا ول وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي پاتەردىڭ 10 پايىزىن جيناپ باسپاناعا يە بولۋ كەرەك دەگەن پىكىردە.

سونداي-اق، «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە» قاتىستى تاعى ءبىر بىلىققا مەملەكەت باسشىسى نۇسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءوزى ارالاسقانى بەلگىلى. ناقتىراق ايتساق، ءبىر توپ دەپۋتاتتار پرەمەر-مينيستر مەن باس پروكۋروردىڭ اتىنا ساۋال جولداپ، قۇزىرلى ورگاننان بانكتىڭ الماتى وبلىستىق فيليالىنىڭ جەتەكشىلىگىنە قاتىستى جەمقورلىقتى تەكسەرۋدى سۇراعان بولاتىن. تەكسەرۋ بارىسىندا بانك قىزمەتكەرلەرىنىڭ "قولجەتىمدى باسپانا" باعدارلاماسى بويىنشا الماتىداعى "ايگەرىم" تۇرعىن ءۇي كەشەنىنەن پاتەر العانى انىقتالدى. مىنە وسىدان كەيىن پرەزيدەنت بانك باسشىلارىنىڭ "ايگەرىم" كەشەنىنەن العان پاتەرلەرىن قايتارۋدى قاتاڭ تاپسىرعان بولاتىن. الايدا اتالعان بانكت باسشىلارى ماۋلەن وتەعۇلوۆ پەن ماميلا مۇسابەكوۆا پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا پىسقىرىپ تا قاراماستان، سوتتاسۋعا دەيىن باردى. ناتيجەسىندە "قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى" اق الماتى وبلىستىق فيليالىنىڭ جەتەكشىسى ماميلا مۇسابەكوۆا سوتتا جەڭىپ شىقتى. وسى رەتتە ماميلا مۇسابەكوۆانىڭ كۇنى الەۋمەتتىك پاتەرگە قاراپ قالدى ما دەگەن ورىندى ساۋال تۋىندايدى. سەبەبى، بىلدەي ءبىر باسشىنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇي-كۇيسىز جۇرگەنىنە ەشكىم دە سەنبەيدى. الايدا ءبىزدىڭ ەلدىڭ شەنەۋنىكتەرى قولىنان كەلسە قونىشىنان باسۋدى ادەتكە اينالدىرىپ الدى ەمەس پە؟

سونىمەن نە كەرەك پرەزيدەنتتەن باستاپ، دەپۋتاتتاردىڭ نازارىندا بولعان اتىشۋلى ماسەلە بانك قىزمەتكەرلەرىنىڭ پايداسىنا شەشىلدى. ال ۇكىمەتتىڭ قاراۋىنان جەكەمەنشىككە ساتىلعاننان كەيىن «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» سۋ جاڭا باسشىلارى بەلدەن باسىپ، زاڭسىزدىقتى زاڭدىلىققا اينالدىرمايدى دەگەنگە كىم سەنەدى. الايدا، ماجىلىسمەن جامبىل احمەتبەكوۆ بولسا بانك ساتىلعاننان كەيىن ۇكىمەت تاراپىنان مىندەتتى تۇردە باقىلاۋدا بولادى دەيدى. دەگەنمەن ول جەكەمەنشىككە وتكەن سوڭ دۇرىس مەنەدجەمەنت جاسالماسا، وندا اتالعان بانك بانكروتقا ۇشىراۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى. سول سەبەپتى دەپۋتات بانكتىڭ ۇكىمەت قۇزىرىنان جەكەمەنشىككە وتكەنىنە قارسى ەكەنىن مالىمدەدى.

ءيا، «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» جەكەمەنشىككە بەرىلگەنى قۇپتارلىق دۇنيە ەمەس. سەبەبى، اتالعان بانك ۇكىمەتتىڭ باقىلاۋىندا بولعان كەزدىڭ وزىندە ونىڭ باسىنان داۋ-داماي ارىلماي قويعان بولاتىن. سوندىقتان دا جەكەمەنشىككە وتكەننەن كەيىن بانكتىڭ قىزمەتى ءمىنسىز بولادى دەپ ەشكىم دە كەسىپ ايتا المايدى. ونىڭ ۇستىنە بۇعان دەيىنگى دوللاردىڭ قىمباتتاۋىنان اقشاسى قۇنسىزدانعان سالىمشىلاردىڭ ساعى سىنىپ، سالى سۋعا كەتتى. ال بانك باسشىلارىنىڭ «سالىمشىلاردىڭ قۇنسىزدانعان اقشاسىنا وتەماقى تولەيمىز» دەگەن ۋادەسى ءالى ورىندالعان جوق. مىنە وسىنداي شىرعالاڭعا تاپ بولعان سالىمشىلارعا «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» جەكەمەنشىككە بەرىلەتىنى جىعىلعانعا جۇدىرىق بولىپ وتىر.

P.S. حالىقارالىق قارجىلىق داعدارىسى ۇكىمەتتىڭ ونداعان مەملەكەتتىك كومپانيانى ساتۋعا ءماجبۇر ەتىپ وتىر. وسى رەتتە «بۇعان دەيىن جەتىستىكتەن كوز اشپاعان ۇكىمەتتىڭ اياق استىنان قارجىلىق قيىنشىلىققا تاپ بولعانى قالاي؟» دەگەن ورىندى ساۋال تۋىندايدى. ويتكەنى، كارىم ءماسىموۆتى ۇكىمەت باسشىسى ەتىپ تاڭداعاندا پرەزيدەنت «قارجىلىق داعدارىستان قينالماي شىعامىز» دەپ جۇرتتى سەندىردى ەمەس پە؟ الايدا، «سۋپەرمەنەدجەردىڭ» قولىنان تەڭگەنى قۇنسىزداندىرىپ، مەملەكەتتىك نىسانداردى ساتۋدان باسقا تۇك تە كەلەر ەمەس. دەمەك، ەكس-پرەمەر سەرىك احمەتوۆكە قارسى جاسالعان «ۇكىمەت قايدا قاراپ وتىر؟» دەگەن اكسيانى كارىم ماسىموۆكە قولدانعان ءجون-اۋ وسى. الايدا ءبىر ساتتە باتىر بولعان مەملەكەتتىك تەلەارنالاردىڭ شاماسى اتالعان اكسيانى باستاپ جىبەرۋگە جەتەر مە ەكەن؟ ءاي، قايدام؟

سەرىك جولداسباي