ميتتال كەلگەلى قاراعاندىدا جىلدا جارىلىس، جىلدا قازا. كوكس نارىعىنداعى مونوپوليا، سوتتاردى ساتىپ الۋ، سالىقتان جالتارۋ سەكىلدى بىلىقتاردىڭ بارلىعى  «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋدا» اشىقتان اشىق جۇرگىزىلىپ كەلدى. كەشە تاعى ءبىر جارىلىس بولىپ، قانشاما ادام قىرىلىپ قالدى.

وسى ۋاقىتقا دەيىن ميتتالعا ەشكىمنىڭ ءداتى جەتپەگەن ەكەن. تىرەۋىشى نازاربايەۆ بولعان.

«بۇرىنعى پرەزيدەنت لاكشمي ميتتالدى نە ىستەسە دە قولدايتىن. ميتتالعا ەشكىم ەشتەڭە دەي المايتىن. ونىڭ ەركەلىكتەرىنە ءبارى كوز جۇمىپ، وعان ەشقانداي جازا قولدانىلماي كەلدى»، دەپ اعىنان جارىلىپتى قازاقستاننىڭ بۇرىڭعى پرەمەرى سەرىك احمەتوۆ.

لاكشمي ميتتال دەگەن كىم؟ قازاقستانعا قالاي كەلدى؟

ءۇندىستاننىڭ تۋماسى، بۇگىنگى لوندون تۇرعىنى لاكشمي الەمدەگى الپاۋىت، Mittal Steel Company N.V مەتاللۋرگيالىق كومپانياسىنىڭ يەسى.

1995 جىلى ول تەمىرتاۋداعى «قارمەتكومبيناتتى»، قۇنى 2 ملرد دوللاردان باستالاتىن كاسىپورىندى بىلايشا ايتقاندا سۋ تەگىنگە، ءتورت جىلعا ءبولىپ تولەيمىن دەپ نەبارى 225 ملن دوللارعا ساتىپ العان. مارقۇم راحات الييەۆتىڭ تۇسپالىنشا، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ميتتالدان وسى ءۇشىن اكسيالاردىڭ جارتىسى مەن 50 ملن دوللار العان-مىس.

«قارمەتكومبيناتتى» 2 اپتا باسقارعان بولات ءابىلوۆ بىلاي دەيدى:

– ميتتال مىرزا قازاقستانعا ماشكيەۆيچتىڭ ارقاسىندا 1995 جىلى كۇزدە كەلدى. نازاربايەۆ سول جىلى مۇحتار جاكىشيەۆ ەكەۋمىزدى اۋستريالىق Voestalpine («فەست الپينە») كومپانياسىمەن بىرگە «قارمەتكومبيناتتان» قۋىپ شىقتى. سوسىن «قارمەتكومبيناتتى» كىم باسقارا الادى دەگەن سۇراق تۋىندادى. بيلىكتەگىلەر اۋەلى اقشا سالىپ، كەيىن جەكەشەلەندىرىپ الۋعا ىڭعايلى ادام ىزدەدى. قىلىشىن سۇيرەتىپ قىس كەلە جاتقان. مۇنداي الىپ كومبيناتتى قىسقا دايىنداماسا، تاعى بولمايدى. كەنەت، سول ساتتە ميتتال پايدا بولدى. ونى قازاقستانعا الەكساندر ماشكيەۆيچ ەرتىپ كەلىپ، جوعارىداعىلارمەن جەكە تانىستىرعانى تۋرالى ايتىلىپ جاتتى، – دەيدى ول.

راس، لاكشمي ميتتال ۆۆس-گە بەرگەن ءبىر سۇحباتىندا قازاقستانعا قالاي تاپ بولعانىن تاپتىشتەي كەلە، ءوزىن ماشكيەۆيچ شاقىرعانىن مويىنداعان. «قازاقستانعا «كىرۋ» ءۇشىن اقشا بەردىڭىز بە؟» دەگەن تىكەلەي ساۋالعا ميتتال «ءيا، «كوميسسيالىق» نەگىزدە 100 ملن دوللار بەرىپ جىبەردىم» دەپ جاۋاپ بەرىپتى. جوعارىدا ايتىلعانداي، «قارمەتكومبيناتتىڭ قۇنى كەمى 2 ملرد دوللارعا باعالانعانىمەن، ميتتال ونى بار-جوعى 225 ملن دوللارعا ساتىپ الدى. سالىستىرۋ ءۇشىن، 2005 جىلى ميتتال ۋكرايناداعى ءدال وسىنداي كومبيناتتى 5 ملرد دوللارعا جۋىق باعاعا ساتىپ الدى.

ميتتالدىڭ قازاقستانعا كەلگەنىنە 17 جىل بولدى. بۇل 17 جىلدا قاراعاندى كەنىشىندە 100-دەن اسا كىسى ءولىمى تىركەلدى. جىلداعى اپاتتار جۇمىسشىلاردى ابدەن قاجىتتى. قايعى جامىلعاندار بۇرىنعىداي كومەك پەن سىياقىعا الدانبايدى. كەنشىلەر تراگەدياسى كوبەيگەن سايىن كومپانيا تاراپىنان وتەيتىن كومەكتەر دە كوبەيىپ، شىعىندار ەسەلەندى.
ەندى كاسىپورىننىڭ ارى قاراي جاعدايى قالاي بولماق؟ پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ميتتال كاسىپورىندى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارادى دەگەن مالىمدەمە جاساپ ۇلگەردى.

– "ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ" ءوزىن اقتايتىن كاسىپورىن. بۇرىن دا اقتايتىن. تەك ونداعى پروسەستەردى وزدەرى ۇيىمداستىرۋى كەرەك. ياعني، ونى ۇلتتىق كومپانياعا اينالدىرۋعا بولادى. ماسەلەن، «قازمەتاللستال» دەپ وزگەرتسەك، ول دا «سامۇرىق-قازىنا»، «قازاتومپروم»، «قازمۇنايگاز» سەكىلدى ۇلتتىق كومپانيا بولادى. ودان كەيىن ءار ۇيىمعا قاراپ، ۇلتتىق قوردان، زەينەتاقى قورىنان ينۆەستيسيا الۋىنا دا بولادى. ءبىراق ءوزىنىڭ قايتارىمىن بەرىپ، كەيىن اكسيالارىن حالىققا ساتاتىنداي IPO-عا بەرسە، كاسىپورىن ءبىر جاعىنان حالىققا دا، مەملەكەتكە دە ورتاق كومپانيا بولىپ شىعا كەلەدى. Cول ارقىلى جاقسى جۇمىس ىستەپ كەتۋگە بولادى. جالپى، ءوز ورنىن الىپ كەتۋگە تولىق مۇمكىندىك بار. ءبارىبىر نارىقتا ۇلكەن سترەماسيا بولمايدى. مەتالل ءبارىبىر دە كەرەك. سوندىقتان تەمىرتاۋ مەتاللۋرگياسىن دامىتۋىمىز قاجەت، – دەدى Qamshy.kz-كە ەكونوميست ايبار ولجاي.

قورىتا ايتقاندا، ەلىمىزدەگى بارلىق ءىرى كومپانيالار شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قولىندا. ەلدەگى مۇناي زاۋىتتارى، اليۋمينيي، فەرروقورىتپا، كومىر ءوندىرىسى دە شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ يەلەگىندە. شەتەلدىكتەردىڭ پايداسىنان زيانى اسىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. «تەمىردى قىزعان كەزدە باس» دەمەكشى، ءدال قازىرگى كەزدە تەمىرتاۋداعى مەتاللۋرگيالىق كومبينات پەن ونىڭ كەن ورىندارىن ءوز پايدامىزعا جاراتقانىمىز دۇرىس شىعار.