قازاقستان قوعامىن وسى اپتادا شۋلاتقان وقيعانىڭ ءبىرى "ايكا ءتىزىمى" نەمەسە VIP جەڭگەتايدىڭ كليەنتتەرى بولدى. جاپ-جاس، قىزمەتى قىمبات قىزدارعا بارعىشتار اراسىندا جەكە باس مالىمەتتەرىمەن قوسا ءىرى شەنەۋنىكتەر، تانىمال كاسىپكەرلەر، انشىلەر، سپورتشىلار، جوو، قارجى جانە وزگە دە سالا قىزمەتكەرلەرى ءورىپ ءجۇر. ۇزىن-قىسقاسى 100-دەن استام ادام.
بۇل "ايكا دەگەن كىم، بۇل ءتىزىم قايدان شىقتى" دەگەنگە قاتىستى قوعامدا ەكى ءتۇرلى تۇسپال بار:
ءبىرىنشىسى – ءتىزىمدى بوپسالاۋ ماقساتىندا جاريالاعان. بۇل نۇسقاعا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى سۇيەنەدى. ءتىزىم جاريالانعاندا ەڭ ءبىرىنشى بولىپ وسى قۇزىرلى سالاعا كۇدىك كەلتىرىلگەن. ويتكەنى بيىل جازدا پوليسيا اقىسى قىمبات جەڭىلتەك بيكەشتەردىڭ قىزمەتىن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ۇسىناتىن بلوگەر قىزدى ۇستاعانىن سۇيىنشىلەپ، اقپارات تاراتقان بولاتىن.
100 مىڭنان اسا جازىلۋشىسى بار بلوگەردىڭ پاتەرىن ءتىنتۋ كەزىندە "بيزنەس كىتاپشا" تاركىلەنگەنى ايتىلعان ەدى. سوندىقتان كەيبىرەۋلەر "ايكا ءتىزىمى" دەگەنىمىز پوليسيا بازاسىنان الىنعان" دەپ وزىنشە توپشىلايدى. الايدا، بۇل رەتتە پوليسيا وزىنە شاڭ جۋىتار ەمەس. "ايكا ءىسى" دەگەن اتىمەن جوق" دەپ ازار دا بەزەر...
ەكىنشىدەن، بۇل ءتىزىم – ەلدىڭ كوڭىلىن باسقا ارناعا بۇرۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان شوۋ، قياڭقى ساياسي تەحنولوگيا.
ساياساتكەر سانجار بوقايەۆ باسىندا بۇل تىزىمدە 300 ادام بولعانىن ايتادى:
"اقپارات اگەنتتىگى اقپاراتتى ەڭ ءبىرىنشى وسىلاي بەردى. ال جالپىعا جاريالانعان تىزىمدەگىلەر 100-دەن اسادى. دەمەك، ءتىزىمدى ءىشىنارا تازارتقان. ودان مينيسترلەر، دەپۋتاتتار، اكىم-قارا سىندى ءىرى شەندىلەر "وشىرىلگەن". ەندى ايتىڭىزدار، بىرەۋ جەزوكشەنى پايدالانعان ەكەن، ونى بۇكىل ەلگە جاريا ەتۋدىڭ نە قاجەتى بار؟ حالىققا بىرەۋدىڭ جەكە ءومىرىنىڭ كەرەگى بار ما؟ مىسالى، مەن ءۇشىن جەكە ومىرىنەن گورى سول شەنەۋنىكتەردىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەيتىن-ىستەمەيتىندىگى ماڭىزدى. بۇل ارادا ماقسات قانداي؟ جۇرت ساۋساعىن شوشايتىپ كۇلسىڭ، بىر-بىرىنە وسەك ايتسىن، ءسويتىپ قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەردى نازاردان تىس قالدىرسىن دەي مە، سوندا؟".
بوقايەۆ بۇل وسىنداي شوۋدىڭ ءبىر ءتۇرى ەكەنىنە سەنىمدى.
"وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ قوعام سونداي "قارماققا" ءجيى ءتۇسىپ قالادى. ونىڭ ورنىنا حالىق جەمقورلاردىڭ ءتىزىمىن جاريالاۋدى تالاپ ەتسە عوي. بار عوي، ونداي ءتىزىم بىزدە. جاريالاسىن، بار ونەرلەرى ەتەك استىنداعى جاعدايعا جەتە مە؟ مۇنىسى نە مازاق؟ جىلىنا ەمەس، توقسان سايىن جاريالاسىن. سوندا شەنەۋنىكتەرىمىز اياقتارىن تارتاتىن بولادى، جەمقورلار تىزىمىنە ءىلىنىپ، بالا-شاعاسىن ەل الدىندا ۇياتتى قىلماۋعا تىرىسادى"، دەيدى ول.
راس، "ايكا ءتىزىمى" الماتىدا ايدىڭ امانىندا، كۇننىڭ جارىعىندا حوستەلدەگى 13 ادامنىڭ ولىمىنە قاتىستى اقپاراتتار تولقىنىن "تىزگەندەي" قويدى. جۋرناليست گۇلنار باجكەنوۆا Facebook-تەگى پاراقشاسىندا وسىلاي دەپ جازدى.
"مۇنىسى ادامدىققا جاتپايدى، ارينە. ءبىراق بۇل ساياسي تەحنولوگيا عوي. ال ساياسي تەحنولوگياعا ادامگەرشىلىك دەگەن جات. ەڭ باستىسى، ماقسات پەن مۇددە"، دەلىنگەن جازبادا.
بۇلاي دەۋگە نەگىز بار. 46 كەنشىنىڭ ءومىرى قيىلعان قاراعاندىداعى قايعىلى جاعدايدان كەيىن الپاۋىت ينۆەستوردى ورنىنان جۇلىپ الدى. باتپانداي بيزنەستىڭ قوجايىنى وزگەردى. ۇكىمەتتىك كوميسسيا دامىلسىز جۇمىس ىستەدى. قارالى كۇن جاريالاندى.
ال الماتىداعى تراگەديادا نەگە مۇنىڭ ءبىر دە بىرەۋى جوق؟ ءبىر ەمەس، بۇل ارادا دا كوپ ادام كەتىپ وتىر عوي. الدە مارقۇمداردىڭ ايىبى زاڭسىز حوستەلدە كوز جۇمعانى ما؟
ءيا، قالانىڭ ورتاسىندا داڭعاراداي عيماراتتىڭ زاڭسىز جۇمىس ىستەپ كەلگەنىن اكىمنىڭ ءوزى مويىندادى. تجم "ءبىزدىڭ بازامىزدا بولماعان، سودان تەكسەرۋگە بارمادىق" دەپ اقتالدى. بۇل ارادا ءبىلىم سالاسى دا "ءىلىنىپ" كەتىپ تۇر. ويتكەنى جان تاپسىرعاندار اراسىندا جاتاقحانامەن قامتىلماعان سوڭ حوستەل جاعالاۋعا ءماجبۇر ءبىر-بىر ءۇيدىڭ ايالى ستۋدەنت بالالارى دا بار.
ستۋدەنتتەر ولىمىنە قاتىستى بۇرىن ءبىلىم سالاسىندا باسشى بولعان ءماجىلىس دەپۋتاتى مۇرات ابەنوۆ تە ءۇنسىز قالا المادى.
ول قازاقستانداعى جوو-لار قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى الشان راحمانوۆ جاريالاعان سۇمدىق ستاتيستيكانى العا تارتتى. سويتسەك، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىر ستۋدەنتكە 240 مىڭ دوللار بولىنەدى ەكەن. ال الەمنىڭ كەرەمەت دەيتىن ءبىلىم ورداسى گارۆاردتا بۇل سان نەبارى 40 مىڭ دوللاردى قۇرايدى. وسىنداي سيفرلاردى جاريالاعان عالىم "بۇل قالاي بولعانى؟ ناتيجە قايدا؟"، دەپ ۇستەل توقپاقتاپ قالعان.
"سۇراق وتە دۇرىس قويىلىپ وتىر. ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بيۋدجەتى قازاقستانداعى قالعان بارلىق جوو-نى قارجىلاندىرۋعا جۇمسالاتىن سومادان اسىپ تۇسەدى. كوردىڭىزدەر مە؟ بىلە بىلسەڭىزدەر، جەكەمەنشىك نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى ءوزىنىڭ جەكە تابىسى ەمەس، بارلىق ەل ازاماتتارىنىڭ سالىعى ەسەبىنەن قامسىزداندىرىلادى. سوندا الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك دەگەن قايدا قالادى؟ الماتىداعى تراگەديانى الىپ قاراڭىزدار، ستۋدەنتتەر كۇماندى حوستەلدە تۇرۋعا ءماجبۇر، ويتكەنى مەملەكەت جاتاقحانا سالىپ بەرمەي وتىر، ونىڭ ورنىنا بار اقشانى ءبىر ۋنيۆەرسيتەتكە ۇيىپ-توگىپ بەرە سالادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، دويگە بارىن، قالدىعى قالعانىنا دەگەندەي"، دەپ جازىپتى ابەنوۆ.
پىكىر قالدىرۋ