"الماتى وبلىسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى" مم "وبلىستىق پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعى" شجق مكك ديرەكتورى جاننا رافحات قىزى حۋداير ەلىمىزدەگى پسيحيكالىق اۋرۋعا شالدىققاندارعا قاتىستى ءجۋرناليستىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەردى.
- پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعىنىڭ ماقساتى نەدە؟
- الماتى وبلىسىنىڭ تۇرعىندارىنا ساپالى، مامانداندىرىلعان پسيحياتريالىق جانە ناركولوگيالىق كومەك كورسەتۋ.
- قانداي پسيحيكالىق اۋرۋلارى بار ادامداردى ەمدەۋ قيىن؟
- بۇگىنگى تاڭدا عىلىم ءبىر ورىندا تۇرمايدى، دارىلىك پرەپاراتتاردىڭ سپەكترى ۇلعايدى، پاسيەنتتەردىڭ ەموسيونالدىق جاعدايىن تۇزەتەتىن جانە ولارعا تولىققاندى ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن پسيحوتەراپيا سالاسىندا كوپتەگەن ادىستەمەلىك ازىرلەمەلەر بار. ءبىراق، وكىنىشكە وراي، بارلىق بۇزىلۋلار، اۋرۋلاردى پسيحوتەراپيا مەن دارى-دارمەكتەرمەن ەمدەۋگە بولمايدى. مىسالى، دارى-دارمەكپەن ەمدەۋدىڭ قاجەتى جوق بۇزىلۋلار، اۋرۋلار بار، مىسالى، جەكە باسىنىڭ بۇزىلۋى، جەڭىل مازاسىزدىق-دەپرەسسيالىق جاعدايلار. ەكسپوزيسيانىڭ پسيحوتەراپيالىق ادىستەرىن قولدانۋ جەتكىلىكتى. ءبىراق پاسيەنتتىڭ كوڭىل-كۇيىن، موتيۆاسياسىن ەسكەرۋ قاجەت. ناۋقاستاردا گالليۋسيناتورلىق-ساندىراقتىق سيمپتوماتولوگيا بولعان كەزدە اۋىر كلينيكالىق جاعدايلار دا بار. مۇنداي پسيحيكالىق جاعدايلاردى ەمدەۋ وتە قيىن، ويتكەنى بيولوگيالىق پروسەستەر قاتىسادى. بۇل جاعدايدا ماماندار اۋىر كورىنىستەردىڭ قارقىندىلىعىن تومەندەتە الادى. دارىگەردىڭ مىندەتى-پاسيەنتتىڭ قورشاعان ورتاعا، قوعامعا بەيىمدەلۋىنە كومەكتەسۋ.
- بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردە دەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىقتىڭ پايدا بولۋىنا نە سەبەپ بولۋى مۇمكىن؟
- دەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىق، ەڭ الدىمەن، نورما ەمەس. بۇل جالپى قابىلدانعان نورمالارعا قايشى كەلەتىن مىنەز-قۇلىق ءتۇرى. مۇنداي بالالار، جاسوسپىرىمدەر، ۇلدار، قىزدار كوبىنەسە قۇرداستارىنىڭ ۇجىمىندا بەيىمدەلۋ پروبلەمالارىنان زارداپ شەگەدى، وزدەرىن دۇرىس جۇزەگە اسىرا المايدى، وڭاي وسال، ۇسىنىلعان، ءبىلىمدى، سوندىقتان ولار سىرتتان وڭاي اسەر ەتەدى. ناتيجەسىندە پاتولوگيالىق تاۋەلدىلىكتەر تەز قالىپتاسادى.
- بۇل جاعدايدا دەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىقتى بولدىرماۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
- ءبىرىنشى كەزەكتە اتا-انالار بالالارىنا مۇقيات بولۋ كەرەك. ءوز بالاسىنىڭ ومىرىنە قاتىسۋ-ول ءۇشىن ۇلكەن پليۋس. بالالارمەن سويلەسۋ كەرەك ەكەندىگى تۋرالى قانشا اڭگىمە، پىكىرتالاس بولدى. ءبىراق كوپتەگەن ادامدار قاتىسۋ جانە نازار اۋدارۋ سياقتى ۇعىمداردى دۇرىس قابىلدامايدى، بالالارعا سىيلىقتار، گادجەتتەر بەرەدى. مۇنىڭ ءبارى ولارمەن كوبىرەك قارىم-قاتىناس جاساۋدىڭ جانە ولاردىڭ ماسەلەلەرىنە ارالاسۋدىڭ جانە كومەكتەسۋدىڭ ورنىنا. بالالارمەن سويلەسۋ كەرەك، ولاردى تىڭداۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ پروبلەمالارىنا تەرەڭ ءۇڭىلۋ كەرەك.
ازىرگە ءبىز جاسوسپىرىمدەردىڭ ەڭ جاقىن دوسى ينتەرنەت، ۆيرتۋالدى دوستار، "تالىمگەرلەر" جانە "پۇتتار"ەكەنىن كورەمىز.
بۇل تۋرالى كوپتەگەن اقپارات بار. مەن ءبىر كەزدەرى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر پسيحياترىن باستادىم، سوندىقتان بۇل تاقىرىپ ماعان بەلگىلى جانە جاقىن.
بالالاردىڭ پسيحولوگيالىق پروبلەمالارى كوبىنەسە ەموسيونالدى جەتىسپەۋشىلىكتەن، باسقاشا ايتقاندا، نازاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن باستالادى. ەگەر بالا تۋىستارىنىڭ، جاقىندارىنىڭ، اتا-انالارىنىڭ نازارىن اۋدارماسا، ول ونى جاقتان ىزدەي باستايدى. بالالار جەلىدە وسىنداي، كوبىنەسە جالعان قولداۋ كوزدەرىن تابادى. بۇل ءارتۇرلى جاعدايلارعا قاتىستى كەڭەستەر، ۇسىنىستار بولۋى مۇمكىن. كوبىنەسە مۇنداي اقپارات جارامسىز جانە دۇرىس ەمەس. ويتكەنى، ينتەرنەت ءارقاشان دۇرىس اقپاراتتى قامتىمايدى.
مۇندا ەڭ باستىسى ءتۇسىنۋ كەرەك: بايلانىس ورناتىڭىز جانە ورناتىڭىز، بالانىڭ پروبلەماسىن تۇسىنۋگە جانە سەزىنۋگە تىرىسىڭىز. ەگەر ماسەلەنى شەشۋ مۇمكىن بولماسا، وندا ءسىز مامانعا جۇگىنە الاسىز.
وبلىستىق پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعىندا 2023 جىلى سۋيسيدولوگيالىق قىزمەت قۇرىلدى. وندا جوعارى بىلىكتى ماماندار – جوعارى بىلىكتىلىك ساناتى بار دارىگەر-سۋيسيدولوگ، پسيحولوگ جۇمىس ىستەيدى. بۇل قىزمەت دەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىققا بايلانىستى بارلىق جاعدايلاردى پىسىقتايدى. ارينە، ءبىز مۇنداي جاعدايلاردىڭ مۇلدەم بولماۋىن قامتاماسىز ەتەمىز. ازىرگە مۇنداي دەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىق جاعدايلارى ورىن الادى.
بۇگىنگى تاڭدا بىزدە سەنىم تەلەفونى جۇمىس ىستەيدى، وندا پسيحولوگ، پسيحولوگيا عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى جۇمىس ىستەيدى. سەنىم تەلەفونى بويىنشا كومەك ءانونيمدى رەجيمدە كورسەتىلەدى. كەز كەلگەن ادام قوڭىراۋ شالىپ، تەگىن كەڭەس، ۇسىنىستار الا الادى. ەگەر ناۋقاستىڭ قالاۋى نەمەسە كورسەتكىشتەرى بولسا، اۋرۋحانادا كومەك الۋ مۇمكىندىگى بار. ءبىز ادامدارعا تولىققاندى قولداۋ، پسيحولوگيالىق، پسيحوتەراپيالىق، مەديسينالىق كومەك الۋ ءۇشىن قاي باعىتتا ءجۇرۋ كەرەكتىگىن جانە نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ۇسىنامىز.
ياعني، ادامدار وزدەرى، ءوز باستاماسى بويىنشا بىزگە جۇگىنە الادى، ءبىزدىڭ مەكەمەگە تىكەلەي كەلىپ، سونداي-اق اۋداندىق ماماننىڭ كومەگىن الا الادى. الماتى وبلىسىندا 10 اۋدان بار، ولاردىڭ ءارقايسىسىندا پسيحياترلار، ناركولوگتار، پسيحولوگتار بار.
ء-سىزدىڭ تاجىريبەڭىزدە مانياكالدى-دەپرەسسيالىق بۇزىلۋلارى بار ناۋقاستار كەزدەستى مە؟
- ءيا، ارينە. ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل اۋرۋ سوزىلمالى اعىمى بار اففەكتيۆتى بۇزىلۋلاردىڭ قاتارىنا جاتادى. بۇل بۇزىلىس ءومىر ساپاسىنا اسەر ەتەدى، سوندىقتان ەمدەۋدە بايىپتى ءتاسىلدى قاجەت ەتەدى. بۇل اۋرۋمەن ەرلەر دە، ايەلدەر دە بىردەي اۋىرادى. ايەلدەردە گورمونالدى فوننىڭ بۇزىلۋى، ەتەككىر سيكلىنىڭ بۇزىلۋى، بوسانۋ، مەنوپاۋزا بولۋى مۇمكىن. بۇل بۇزىلىس دەپرەسسيالىق جانە مانيكالدى فازالاردا كورىنەدى. دۇرىس تاڭدالعان تەراپيامەن رەميسسيا كۇيلەرى ۇزاق ۋاقىتقا، بىرنەشە جىلعا دەيىن سوزىلۋى مۇمكىن. قولداۋ تەراپياسىن قابىلداۋ جانە ونى مامانداندىرىلعان مامان باقىلاۋى وتە ماڭىزدى.
- كوشەدە مۇنداي پسيحيكالىق پروبلەمالى بالادان وسكەن، اينالىسپاعان جەتكىلىكسىز جانە ءقاۋىپتى ادامدى انىقتاۋعا بولا ما؟
- ءيا، اتا-انالار پسيحولوگتاردىڭ، مۇعالىمدەردىڭ كەڭەستەرىن ەلەمەي، جاي عانا بەي-جاي قارامايتىن ادامدار ونى جاساعىسى كەلمەيتىن جاعدايلار كوپ. كەيىننەن جاعداي ناشارلادى، تۋىستارىنا: اتا-انالارىنا، باۋىرلارىنا جانە ءتىپتى ءۇي جانۋارلارىنا قاتىستى اگرەسسيا پايدا بولدى.
كوبىسى تۋىستارى نەمەسە كورشىلەرى بۇل تۋرالى نە ايتادى دەپ قورقادى. ويتكەنى، ولار بالاسىن ەڭ اقىلدى، ەڭ ادەمى جانە ساۋ دەپ سانايدى". ەگەر ولار اۋىتقۋلاردى بايقاسا دا، ولار ەشكىمگە ەشتەڭە ايتپاستان، ءوز پروبلەمالارىن باستان كەشىرەدى. ويتكەنى ولار ۋاقىت وتە كەلە "بۇل قانداي دا ءبىر جولمەن وتەدى"دەپ ۇمىتتەنەدى. جوق، ول وتپەيدى، ءبىراق مامانداندىرىلعان كومەك قاجەت بولعان كەزدە اۋىر پسيحيكالىق بۇزىلۋلارعا اكەلەدى. مۇنداي جاعدايلاردا اتا-انالار ءقازىردىڭ وزىندە "جەدەل جاردەم" شاقىرۋعا ءماجبۇر، ويتكەنى ولار بالاسىمەن كۇرەسە المايدى. مامانداندىرىلعان پسيحياتريالىق بريگادا كەلگەننەن كەيىن تۋىستارىنا تەكسەرۋ جۇرگىزۋ، تەراپيانى تاڭداۋ ءۇشىن اۋرۋحاناعا جاتقىزۋ ۇسىنىلادى. سونىمەن بىرگە تۋىستارى بۇل قاجەتتىلىك ەكەنىن تۇسىنبەيدى جانە ءدال ءقازىر پاسيەنتتەن بۇل جاعدايدى جويۋدى جانە ۇيدە ەمدەلۋدى تالاپ ەتەدى. مۇنداي تۋىستار كوپ جاعدايدا اۋرۋحاناعا جاتقىزۋعا كەدەرگى كەلتىرەدى، بۇل پاسيەنتتىڭ ودان ءارى پسيحيكالىق جاعدايىنا اسەر ەتەدى.
- ياعني، تۋىستارىنىڭ وزدەرى كاسىبي كومەككە ءجيى كەدەرگى جاسايدى ما؟
- ءيا، وكىنىشكە وراي، مۇنداي جاعدايلار دا بار. كوپ جاعدايدا ادامدار بارابار جاۋاپ بەرەدى، ارنايى ادەبيەتتەردى وقيدى جانە الەۋمەتتىك بەلسەندى ادامداردىڭ وزدەرى. ولار جاقىن ادامىنا بىلىكتى ماماننىڭ بىلىكتى كومەگى قاجەت ەكەنىن تۇسىنەدى.
- ال مەديسينالىق كومەك قالاي كورسەتىلەدى؟
- مەديسينالىق كومەك، ادەتتە، اۋىر جاعدايلاردا تەك ستاسيونار جاعدايىندا كورسەتىلەدى. امبۋلاتوريالىق جاعدايدا بەلسەندى ەمدەۋ كورسەتىلمەيدى. سەبەبى پاسيەنتتى ەمدەۋدىڭ ودان ءارى بارىسى ءۇشىن الدىمەن باعالاۋ قاجەت. پسيحياتريالىق تاجىريبەدە العاشقى ءۇش اپتادا دارى-دارمەك تەراپياسى تاڭدالادى، بىلايشا ايتقاندا، وسى تەراپياعا بەيىمدەلۋ. وسى كەزەڭدە تاڭداۋ پرەپاراتى تاڭدالادى، ونى قولدانعان كەزدە پاسيەنتتىڭ جاعدايى ودان ءارى تۇراقتاندىرۋمەن جاقسارادى.
پىكىر قالدىرۋ