بيىل قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋدىڭ 2024-2029 جىلدار تۇجىرىمداماسى ازىرلەندى. قۇجات اقپان ايىندا اشىق نقا-دا جاريالاندى. سونىمەن قاتار، مەملەكەت ەلدەگى جاساندى ينتەللەكتتى رەتتەۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن ازىرلەۋدە. قازاقستاندا نەيروجەلىلەر قالاي داميدى، ولار قايدا قولدانىلادى جانە بىزگە وسىنداي جاڭا تەحنولوگيالىق پروگرەستە شەكارالار قاجەت پە، جوق پا؟ Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى. 

جاساندى ينتەللەكتتى ەنگىزۋگە دايىندىق بويىنشا قازاقستاننىڭ رەيتينگى

العاش رەت قازاقستان كولەمىندەگى جاساندى ينتەللەكت "سيفرلىق قازاقستان" باعدارلاماسىندا اتالعان. سونداي-اق، ول ق ر - نىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى ۇلتتىق دامۋ جوسپارى جانە سيفرلىق ترانسفورماسيا، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالار مەن كيبەرقاۋىپسىزدىك سالاسىن دامىتۋدىڭ 2023-2029 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى سياقتى ستراتەگيالىق قۇجاتتاردا كەزدەسەدى.

Oxford Insights جۇرگىزگەن ۇكىمەتتىڭ 2023 جىلعا ارنالعان جاساندى ينتەللەكتكە دايىندىق يندەكسىنە سايكەس، قازاقستان 193 ەلدىڭ اراسىندا 72-ورىندا، سونداي-اق ءۇندىستان مەن تۇركيادان كەيىن وڭتۇستىك جانە ورتالىق ازيا بويىنشا وڭىرلىك رەيتينگتە 3-ورىندا تۇر.

كەيبىر حالىقارالىق باعالاۋلار بويىنشا، 2030 جىلعا قاراي جاساندى ينتەللەكت الەمدىك ءجىو-نىڭ 7% -. قامتاماسىز ەتەدى. ال 2027 جىلعا قاراي جاھاندىق جاساندى ينتەللەكت نارىعىن كاپيتالداندىرۋ 400 ميلليارد دوللاردان اسادى.

الداعى 5 جىلعا ارنالعان دامۋ تۇجىرىمداماسى

تۇجىرىمداما قۇجاتىندا قازاقستان ۇكىمەتى ادامي فاكتورسىز سيفرلىق فورماتتا دەرەكتەردى باسقارۋدا اۋىسۋعا باعىت العانى ايتىلعان. بۇل دەگەنىمىز، مەملەكەتتىك اقپاراتتىق رەسۋرستار جۇمىسىنىڭ ءبىر بولىگى مۇمكىندىگىنشە اۆتوماتتاندىرىلىپ، جاساندى ينتەللەكتتىڭ وسى جۇمىستى ورىنداۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. جوسپارعا سايكەس، 2029 جىلعا قاراي جەلىسىز جەلىلەردىڭ قاتىسۋىمەن كورسەتىلەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ ۇلەسى 20%  قۇراۋى ءتيىس.

جاساندى ينتەللەكتتى ەنگىزۋ ءۇشىن ەكونوميكانىڭ باسىم سالالارى – مەملەكەتتىك باسقارۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ، قارجى، لوگيستيكا، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ونەركاسىپ بولادى.

تۇجىرىمدامانىڭ نەگىزگى كەزەڭدەرىنە كەلەسى قادامدار كىرەدى:

• 2024 جىلى – "Smart Data Ukimet" ارقىلى مەملەكەتتىك دەرەكتەرگە قول جەتكىزۋ (بيزنەس ءۇشىن)، ال جەلتوقساندا "ۇات" اق ءوزىنىڭ دەرەكتەر بازاسىندا اي-پلاتفورمانىڭ ەسەپتەۋ قۋاتىن ورنالاستىرۋى ءتيىس. ۇلتتىق LLM ازىرلەۋ جانە اي-تەحنولوگيالاردى رەتتەۋ ءۇشىن سيفرلىق كودەكس جوباسىن جاساۋ جوسپارلانعان؛
• 2025 جىلى – دەرەكتەر ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسى جانە سۋپەركومپيۋتەر قۇرۋ. "كومپيۋتەرلىك كورۋ"، "ماشينالىق وقىتۋ" جانە "تابيعي ءتىلدى وڭدەۋ"باعىتتارى بويىنشا باكالاۆريات جانە ماگيستراتۋرا باعدارلامالارىمەن اي جوعارى مەكتەبىن اشۋ جوسپارلانۋدا؛
• 2026 جىلدان 2028 جىلعا دەيىن – ەتيكالىق قاعيدالاردى بەكىتۋ، ستاندارتتاردى ازىرلەۋ جانە اي رەتتەۋ جونىندەگى كوميسسيا قۇرۋ؛
• 2029 جىلى – نەيروجەلىلەردىڭ قاتىسۋىمەن كورسەتىلگەن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ ۇلەسى 20% -. قۇراۋى ءتيىس.

سوندىقتان 2025 جىلعا قاراي قازاقستان كەم دەگەندە 100 مىڭ جوعارى بىلىكتى IT-ماماندار دايارلاۋعا نيەتتى. وسى باعدارلاما شەڭبەرىندە ماشينالىق وقىتۋ، گەنەراتيۆتى نەيروندىق جەلىلەر، دەرەكتەر تۋرالى عىلىم، ai ينتەگراتور، web3، بلوكچەين، تابيعي ءتىلدى وڭدەۋ، كومپيۋتەرلىك كورۋ، كۇنى تالداۋ سياقتى پاندەرگە ەڭ ۇلكەن بەيىمدىلىك جاسالادى.

– جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى ادامي كاپيتالدى دامىتۋ ءۇشىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرىنىڭ بازاسىندا پراكتيكالىق دايارلىققا بەيىمدىلىكپەن اي جوعارى مەكتەبىن اشۋ قاجەت. جاساندى ينتەللەكت جوعارى مەكتەبى كەم دەگەندە كەلەسى پاندەرگە ماماندانۋى كەرەك: "كومپيۋتەرلىك كورۋ"، "ماشينالىق وقىتۋ" جانە "تابيعي ءتىلدى وڭدەۋ". پروفەسسور-وقىتۋشىلار قۇرامىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكت سالاسىندا "PhD" دارەجەسى بار حالىقارالىق مامانداردى تارتقان ءجون، - دەلىنگەن جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا.

ق ر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا قازىرگى ۋاقىتتا 24 جوو مەن عىلىمي ورتالىق جاساندى ينتەللەكت سالاسىندا قانداي دا ءبىر زەرتتەۋلەرمەن نەمەسە ازىرلەمەلەرمەن اينالىسادى.

دەرەكتەردىڭ قولجەتىمدىلىگى، سيفرلىق الەۋەت جانە قۇقىقتىق بازانىڭ سيفرلىق بيزنەس-مودەلدەرگە بەيىمدەلۋى قازاقستاننىڭ كۇشتى جاقتارى بولىپ تابىلادى.

پو داننىم مينيستەرستۆا ناۋكي ي ۆىسشەگو وبرازوۆانيا رك، ۆ ناستوياششەە ۆرەميا 24 ۆۋزا ي ناۋچنىە سەنترى زانيمايۋتسيا كاكيمي-ليبو يسسلەدوۆانيامي يلي رازرابوتكامي ۆ وبلاستي يسكۋسستۆەننوگو ينتەللەكتا.

سيلنىمي ستورونامي كازاحستانا ياۆليايۋتسيا دوستۋپنوست داننىح، سيفروۆوي پوتەنسيال ي اداپتاسيا پراۆوۆوي بازى ك سيفروۆىم بيزنەس-مودەليام.

TechnoWomen كوممەرسيالىق ەمەس ۇيىمىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى ازيزا شۋجەيەۆانىڭ ايتۋىنشا، كەڭ تارالۋ كوپتەگەن ماماندىقتاردى، مىسالى، رەنتگەنولوگتى وزگەرتەدى.

- عالىمدار سياقتى جوعارى ينتەللەكتۋالدى جۇمىس بار، ولار دا ساقتالادى. ءبىراق ارالىق بايلانىس، وپەراتور، كونتروللەر، ديكتور سياقتى ماماندىقتار ءقازىردىڭ وزىندە وزگەرەدى. رەنتگەنولوگ، رەنتگەن دەرەكتەرىن قاراپ، دياگنوز قوياتىن دارىگەر ماماندىعى تۋرالى ايتاتىن بولساق تا، بۇگىندە دياگنوزدى جاقسىراق جاسايتىن AI-مەن جوبالار بار. ءبىراق ءالى دە نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازا مەن زاڭناما بۇل جوبالاردى ەنگىزۋگە دايىن ەمەس. ءبىز سيفرلىق زاڭنامانى دامىتىپ، ناۋقاستاردى ەمدەۋ حاتتامالارىنا ەنگىزە باستاعاندا، رەنتگەنولوگ ماماندىعى وزگەرەدى. بۇل ءقازىردىڭ وزىندە اي-مەن جۇمىس ىستەيتىن دارىگەر بولادى، - دەيدى ول.

جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ 21% - ى ايەلدەر ەكەندىگى تاڭقالارلىق. بۇل تۋرالى فورۋمدا بۇۇ جانىنداعى حالىقارالىق تەلەكوممۋنيكاسيا وداعىنىڭ باس حاتشىسى دورين بوگدان-مارتين مالىمدەدى.

اي دامىتۋ تۇجىرىمداماسىنداعى ماڭىزدى مىندەت نەيروندىق جەلىلەر نەگىزىندە ۇلتتىق ءتىل مودەلىن ازىرلەۋ جانە ەنگىزۋ بولىپ انىقتالدى. بۇل قازاق ءتىلىن جاساندى ينتەللەكت بويىنشا ءتۇرلى جوبالاردا قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، شەتەلدىك سەرۆيستەرگە تاۋەلدىلىكتى ازايتادى جانە سيفرلىق ورتادا ءوزىنىڭ مادەنيەتى مەن قۇندىلىقتارىن ساقتاۋعا ىقپال ەتەدى، سونداي-اق ءبىر تىلدىك توپقا كىرەتىن تىلدىك مودەلدەردى دامىتۋعا سەرپىن بەرەدى. مەملەكەت باسشىسى اتاپ وتكەندەي، سەگىز عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كونسورسيۋمى بازاسىندا قازاق ءتىلىنىڭ مودەلى ازىرلەنۋدە. بۇل قازاقستاننىڭ سيفرلىق ەگەمەندىگى ءۇشىن زور ماڭىزعا يە بولادى.

قازىرگى ۋاقىتتا قانداي جۇمىستار ىسكە اسىرىلدى؟

قازىرگى ۋاقىتتا الەمدى جاساندى ينتەللەكتسىز ەلەستەتۋ قيىن. بىرنەشە جىل ىشىندە جاساندى ينتەللەكت بىرنەشە كۇن ىشىندە بۇكىل اقپاراتتىق كەڭىستىكتى تولتىرىپ، كوپتەگەن كومپانيالاردى ارەكەتكە يتەرمەلەدى. مىسالى، ايگىلى ChatGPT اقىلسىز جەتىستىككە جەتتى. UBS ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، ول الەمدەگى ەڭ تانىمال قىزمەت رەتىندە تانىلدى. سونىمەن، ChatGPT ايىنا 100 ميلليون بەلسەندى پايدالانۋشىعا جەتتى. ءبىر كەزدەرى TikTok الەۋمەتتىك مەدياسى وسىنداي ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن 9 ايعا سوزىلدى. سالىستىرۋ ءۇشىن، Instagram ءوز ۋاقىتىندا وسىنداي كورسەتكىشتەرگە جەتكەنگە دەيىن ەكى جارىم جىل جۇمىس ىستەدى. جاساندى ينتەللەكتتى قولدانۋدىڭ پايدالى مىسالدارى جەتكىلىكتى.

Documedica.ai. ai دارىگەردىڭ كومەكشىسى مەديسينالىق پەرسونالدىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسىن اۆتوماتتاندىرادى. داۋىستىق كوماندالاردى تىركەيدى، قۇرىلىمدايدى جانە قىسقاشا سيپاتتاماعا تۇرلەندىرەدى، سودان كەيىن قۇجاتتامانى تولتىرادى. Reart.ai ماركەتولوگتارعا، رەجيسسەرلەرگە، كوميكس-مەيكەرلەرگە جانە كونتەنت-مەيكەرلەرگە جاساندى ينتەللەكتكە نەگىزدەلگەن كەيىپكەرلەر تىزبەگىن قولدايتىن باسقارىلاتىن كەسكىندەردى جاساۋعا كومەكتەسەدى.

قازاقستاندىق نارىقتا جوعارىدا اتالعان سالالارعا اي ينتەگراسيالاۋمەن اينالىساتىن ستارتاپتار مەن كومپانيالار جۇمىس ىستەيدى-بۇل Cerebra، ForUS.دەرەكتەر، GoatChat.AI، Higgsfield AI، AI Labs، Sergek Group جانە ت. ب.

ءساتتى جاعدايلاردىڭ ءبىرى-ينسۋلتتىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان دياگنوستيكاسىن جەدەلدەتىلگەن رەجيمدە جۇزەگە اسىراتىن وتاندىق cerebra پلاتفورماسى. قازاقستاندا ءساتتى سىناقتان وتكەننەن كەيىن جوبا وزبەكستان نارىعىنا شىقتى. Higgsfield ai عالىمدار مەن ينجەنەرلەرگە كۇردەلى كومپيۋتەرلىك مودەلدەردى ۇيرەتۋگە كومەكتەسەتىن جەتىلدىرىلگەن جۇيەنى قۇرا وتىرىپ، AI-دە ايتارلىقتاي سەرپىلىس جاسادى.

ق ر سيفرلىق دامۋ، يننوۆاسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى ۆيسە-مينيسترى اسقار جامباقين ستوماتولوگياداعى ident ستارتاپىن اتادى، ول تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن ءومىر ساپاسىن جاقسارتادى جانە جۇيە جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرادى. نەيروندىق جەلىلەردى ەنگىزۋدىڭ باسقا مىسالدارىنىڭ قاتارىندا "وتباسى" ساندىق كارتاسى بار، ول سيفرلىق ينكليۋزيا بويىنشا الەمدەگى ەڭ جاقسى جوباعا اينالدى. بۇل حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىنا، زەينەتكەرلەرگە جانە باسقا توپتارعا 40-تان استام قىزمەت كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا 2024 جىلدىڭ اياعى مەن 2025 جىلدىڭ باسىندا جاڭا دەرەكتەر ورتالىعىنىڭ بازاسىندا سوڭعى تەحنولوگيالارمەن جانە چيپتەرمەن جابدىقتالعان جوعارى ءونىمدى سۋپەركومپيۋتەر ىسكە قوسىلادى. سۋپەركومپيۋتەر جاساندى ينتەللەكت مودەلدەرىن جاساۋعا قىزمەت ەتەدى جانە عىلىمي، اكادەميالىق ورتاعا، سونداي-اق جاساندى ينتەللەكت ونىمدەرىن جاساۋدا كوممەرسيالىق ماقساتتا قول جەتىمدى بولادى، بۇل جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى ەسەپتەۋ رەسۋرستارىنا سۇرانىستىڭ ارتۋىن قاناعاتتاندىرادى.

زاڭ نە ءۇشىن قاجەت؟

2024 جىلدىڭ ناۋرىزىندا ەۋروپالىق پارلامەنت جاساندى ينتەللەكتتى رەتتەۋ تۋرالى زاڭدى ماقۇلدادى. بۇل جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانۋدىڭ قولايسىز تاسىلدەرىنە تىيىم سالاتىن الەمدەگى العاشقى قۇجات. ونى قابىلداۋعا 523 ادام داۋىس بەردى. زاڭدا قوعامدى قورعاۋدىڭ ءارتۇرلى شارالارى جازىلادى: ادامنىڭ تىكەلەي قاتىسۋىنسىز نەيروندىق جەلىلەر جاساعان كەسكىندەردى تاڭبالاۋدان باستاپ، كەيبىر مازمۇنعا تولىق تىيىم سالۋعا دەيىن. اتاپ ايتقاندا، ادامداردى انىقتاۋ نەمەسە ولاردىڭ ەموسيالارىن تانۋ ءۇشىن جەكە، ەتنيكالىق نەمەسە ءدىني سيپاتتامالاردى قولدانۋ قاتاڭ شەكتەلەدى. تەحنيكالىق جانە ساياسي تۇرعىدان زاڭ وسى جىلدىڭ مامىر ايىندا ماقۇلدانۋدى جوسپارلاپ وتىر. قاراشا ايىندا زاڭدا كوزدەلگەن تىيىمدار كۇشىنە ەنەدى، ال 2027 جىلعا قاراي جاساندى ينتەللەكت تۋرالى زاڭ تولىعىمەن كۇشىنە ەنەدى.

پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى سدياوم-مەن بىرلەسىپ، جاساندى ينتەللەكت بويىنشا جاساندى ينتەللەكت قۇرۋ، دامىتۋ جانە پايدالانۋ كەزىندە قازاقستان اۋماعىندا مەملەكەتتىك ورگاندار، جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار اراسىندا تۋىندايتىن اي سالاسىنداعى قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەۋگە باعىتتالعان زاڭ جوباسىن ازىرلەيدى.

- جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى مەملەكەتتىك رەتتەۋدىڭ ماقساتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ەكونوميكالىق دامۋ جانە باسەكەگە قابىلەتتىلىك ءۇشىن جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىنىڭ (جۇيەلەرىنىڭ) قىزمەتىن دامىتۋ بولىپ تابىلادى، - دەپ ءتۇسىندىردى مينيسترلىكتە.

جاڭا زاڭدا اي تەحنولوگيالارىن قولدانۋ، جۇيەلەردىڭ ءقاۋىپسىز جۇمىس ىستەۋى جونىندەگى نورمالار، ەتيكا قاعيداتتارى، سونداي-اق نەيروجەلىلەردى پايدالانۋ سالاسىندا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ كوزدەلەتىن بولادى.

قانداي تاۋەكەلگە بارادى؟

جاساندى ينتەللەكت دەپ اتالاتىن قۇرال رەتىندە قىزمەت ەتەدى. عىلىمي جانە سيفرلىق سالاداعى پروگرەسسيۆتى شەشىمدەردەن باسقا، ونىڭ مۇمكىندىكتەرى قازاقستاندىقتاردىڭ جەكە دەرەكتەرىن وسال ەتەدى. MSSP Global اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى كومپانيانىڭ دامۋ جونىندەگى ديرەكتورى باتىرجان شاكمانوۆتىڭ پىكىرىنشە، ءبىر جاعىنان اي اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماماندارىنا ينسيدەنتتەردى اۆتوماتتى تۇردە تالداۋعا جانە ولارعا جاۋاپ بەرۋگە كومەكتەسەدى، سونداي-اق اي حاكەرلەرگە جابىرلەنۋشىنىڭ ينفراقۇرىلىمىن اۆتوماتتى تۇردە سكانەرلەۋگە كومەكتەسەدى.

–كيبەرشابۋىلدار كومبيناسياسىنىڭ ىقتيمالدىعى سيفرلاندىرۋدىڭ دامۋىنا تىكەلەي پروپورسيونالدى. ياعني، دەرەكتەر نەعۇرلىم كوپ سيفرلاندىرىلسا، سوعۇرلىم بۇل دەرەكتەردى ۇرلاۋ ءۇشىن كومبيناسيالار پايدا بولادى. مىسالى، جاقىندا تانىمال سپورتشىلاردىڭ، ءتىپتى ەل پرەزيدەنتىنىڭ تەرەڭ فەيكتەرى بار الاياقتىق سحەمالار تانىمال بولدى. سونداي - اق، داۋىستىق فيشينگ جابىرلەنۋشىنى تەلەفون ارقىلى قۇندى جەكە اقپاراتتى اشۋعا نەمەسە جاقىن ادامىنىڭ داۋىسىن پايدالانىپ اقشا جىبەرۋگە كوندىرۋگە تىرىسقاندا ءجيى قولدانىلادى، دەپ اتاپ ءوتتى كيبەرقاۋىپسىزدىك ساراپشىسى.

ءارتۇرلى سالالاردا جاساندى ينتەللەكت قۇرالدارىن كەڭىنەن قولدانۋ كەزىندە ونى پايدالانۋ نورمالارى مەن ەرەجەلەرى قاراستىرىلۋى كەرەك، ەتيكالىق نورمالار بۇزىلماۋى كەرەك. سوندىقتان پرەزيدەنت جاقىندا جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ەتيكالىق ستاندارتتاردى بەلگىلەۋگە، دەرەكتەردى قورعاۋعا جانە وسى سالاداعى كيبەرقاۋىپتەردىڭ الدىن الۋعا ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك.

وسىلايشا، جاساندى ينتەللەكت سالاسىندا ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن ساقتاۋدى، اي ساپاسىز شەشىمدەرىنىڭ سالدارىنان كەمسىتۋشىلىكتىڭ بارلىق تۇرلەرىنە جول بەرمەۋدى، قازاقستاندىقتاردىڭ ادامگەرشىلىك، رۋحاني جانە مادەني قۇندىلىقتارىنا سايكەستىگىن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەيتىن ادەپ قاعيدالارى قابىلدانۋعا ءتيىس. بۇدان باسقا، ەل جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى عىلىمي ازىرلەمەلەر مەن زەرتتەۋلەردى ىنتالاندىرۋى قاجەت. قازاقستان مەديسينا، اۋىل شارۋاشىلىعى، يادرولىق قاۋىپسىزدىك، مەملەكەتتىك باسقارۋ، جاساندى ينتەللەكت كومەگىمەن اقىلدى قالالار سياقتى سالالاردا لايىقتى ورىنعا يە بولا الادى.