Qazaqtyń eskishe esebi boıynsha, 13 naýryzda «qys toqsany» aıaqtalady. Muny «toqsan shyqty» dep esepteıdi, ıaǵnı alty aı qystyń eń qıyn toqsan kúni bitip, qys mezgili múldem ketedi degen uǵym. Qarapaıym sózdermen aıtsaq, sharýany, turmys-tirshiliktegi túrli qareketterdi, amal-áreketterdi «qysyp tastaǵan» toqsan kúndik qatty qys mezgili bitip, aıaq-qol keńeıetin, jaıdarly jaz mezgili – qaıta jańarý kezeńi jer betine aıaq basady. Alty aı qysta uıqyda, ıaǵnı óliara kezeńde bolǵan tabıǵat qaıta tirilip, jańa tirshiligin bastaıdy. Tirshiligi tabıǵatpen etene baılanysty bolǵan ata-babalarymyz jer anadaǵy jańarýdy aıryqsha qýanyshpen qarsy alǵan. Halyqtyń turmys-tirshiliginde, dúnıetanymynda aıryqsha orny bar atalmysh dástúr astarynda tereń tanymy bar rásimder týyndaýyna sebepker bolǵan. Sonyń biri – kórisý.
Óliara mezgilden aman-esen shyqqan halyqtyń qýanyshy – kórisý (amandasý, qaýyshý) ǵurpymen aıshyqtalady. Kórisý – ótkendi, ıaǵnı eskini artqa tastap, jańamen janasýdyń, amandyqpen qaýyshýdyń, qaıta tabysýdyń ári túzý kóńildiń, adal tilektiń rámizi. Kórisý 14 naýryzdan bastalady.
Ótken iske qaıta oralmaı «ótkenge – salaýat», aldaǵy kúnderden úmit kútip «bolashaqqa - amanat» dep beldi bekem baılaý - kórisýdiń basty tanymdyq fılosofıasy. Sol tanymnyń arnasynda qalyptasqan ata-babalar rýhyna duǵa baǵyshtaý, kórshi-kólemin, aǵaıyn-týǵanyn aman kórip, olarǵa syı-syıapat jasaý, tartý-taralǵy berip qurmet etý, Alla-taǵala bergen jastyń bir jylǵa uzaryp kelgenine shúkirshilik etý – kórisýdiń basty amaldary.
Tabıǵattaı jańarýdy ishki jan-dúnıesinen bastaıtyn adamzat balasynyń rýhanı túleýinde kórisý yrymynyń mán-mańyzy zor. Bul tusta sanamyzǵa mynadaı uǵymdardy ornatqan jón sekildi: qaıta túlegen, jańǵyrǵan rýh jańany, jaqsylyqty, tabysty, dostyqty, mahabatty, qýanyshty kóńildiń sheńberine qabyldaı alady. Sol arqyly adamzat balasy tylsym Jaratylystan ózine baǵyttalǵan syıǵa da, sybaǵaǵa da, saýapqa da, yryzdyqqa da jol ashatyny sózsiz.
Ata-babalarymyz erteden dástúr etken «kórisýdiń» basty amaldaryn jańa zamannyń turmys-tirshiligine, adamdar arasyndaǵy qarym-qatynastyń úılesimdiligin qamtamasyz etýge, tipti, qoǵamnyń túrli toptary el-jurttyń ózine nazar aýdarýyna sep bolatyn saıası tehnologıalarǵa da paıdalanýǵa bolady. Qazirgi tańda QR Májilisine, jergilikti maslıhatqa depýtat saılaýdyń úgit-nasıhattyq naýqany júrip jatyr. Kórisý ǵurpyn qaıta jańǵyrtý - úgitshiler úshin utymdy ádis.
Byltyr Astanadaǵy Túrik akademıasynyń ujymy 14 naýryz kúni kórisý ǵurpyn jasady. Azattyq radıosy kezinde ol vıdeony jarıalady. Jasy bar, jasamysy bar qazaq zıalylary bir-birimen amandasyp, tós qaǵystyryp, shúıirkelesip jatty. Kóz súısindiretin kórinis boldy! Osyndaı úlgiler arqyly kóne ǵurypty zamanaýı sıpatta jańǵyrtyp, ony jańa mazmunmen, tyń órnekpen baıytý – ulttyq dástúrge degen adaldyqty bildiretin azamattyq paryz.
Almas ÁBSADYQ,
Qostanaı
