Ulttyq múddeni qorǵaýda belsendilik tanytyp, nátıjeli jumystardy ret-retimen atqaryp kele jatqan «Uly Dala Qyrandary» respýblıkalyq qoǵamdyq mádenı-áleýmettik qozǵalysynyń «Jas Qyrandar» jastar qanatynyń kezekti bas qosýynda bolashaq urpaqtyń rýhanı-adamgershilik tárbıesi máseleleri talqylandy. Ásirese, qozǵalys lıderleriniń biri Sádibek Túgeldiń tanymal «Qamshy» saıtyndaǵy «Ar daǵdarysy» jáne basqa áleýmettik jelilerde jarıalanǵan «Baqytsyz qazaq qyzdary. Olar kimder?» atty maqalasy jastardyń qyzý pikir talasyn týdyrdy. Sol maqalanyń sońyndaǵy myna tómendegi: -Ne isteý kerek? Arsyzdyqpen kúresti odan ári tegeýrindi túrde jalǵastyra berý kerek. Bir sátke toqtamaý kerek.Toqtasaq qurımyz. Ideologıalyq jumystardyń nasharlyǵynan jastarymyzdyń rýhanı azǵyndaýy sharyqtaý shegine jetip tur. Dál eki myń jyldyq tarıhy bar, qazaq elinde búgingideı tánin satyp qarabet bolý bolǵan emes. Ol bizge jıyrmasynshy ǵasyrdyń sońynda kapıtalızmmen birge keldi. Qazaq qyzdarynyń jezóksheligi ultqa qara tańba boldy. Bir mıllıard halqy bar úndi eliniń eń tanymal blogeri Shahkar Abıdı atty jýrnalısi álemdik seks - ındýstrıanyń otany - Qazaqstan, al astanasy-Almaty qalasy dep jar saldy. Ol Amerıka Qurama shtattary dıpmıssıasynyń 2012 jyldyń qorytyndysyna arnalǵan esebindegi Qazaqstan Respýblıkasyn áıelder jáne jasóspirim qyzdardyń seks- trafıginiń bastaýshysy jáne tranzıttik ortalyǵy retinde kórsetti dep jazdy. Budan artyq qandaı kleımo kerek bizge. Dál osy jaǵdaıda baılyq nege kerek, barlyq nege kerek. Ashyǵyn aıtsam osy qalyptasqan jaǵdaı bizdi alańdatyp otyr. Osy azǵyndaýdy toqtatpasaq kúlkimizdi jıa almaı qalamyz. Logıkaǵa salsaq seks-týrızm, jezókshelik, adamdardyń azǵyndaýy ekonomıkasy óte nashar, namysy taptalǵan, ar-uıaty az elde ǵana oryn alady emes pe? Bizdiń memlekettik án-uranymyzda. «Namysyn bermegen qazaǵym myqty ǵoı» degen qanatty sózder jazylǵan. Sózsiz qazaq áıelderi men qyzdarynyń ar-uıatty aıaqqa taptap, arsyzdyqtyń batpaǵyna batýlary ulttyq qazaqı namysymyzǵa aýyr soqqy bolyp tur. Ne isteý kerek deısiń?
Birinshiden: Barlyq qazaq qyzdary tegin bilim alýlary kerek. Joǵarǵy oqý oryndaryndaǵy aqyly oqytýdy toqtatý qajet.
Ekinshiden: «seksqana» jáne «bordel» bolyp ketken sansyz «saýna», «haýyz», «hamamdardy» «túngi jyn-oınaqtardy» , «geı, geısha klýbtardy», «qonaq úılerdi» jabý kerek.
Úshinshiden: qazaqtyń qyzdary tek qazaqtyń jigitterine turmysqa shyǵýlary kerek.
Tórtinshiden: las týrızmdi elimizge kirgizbeý kerek.
Besinshiden: Ideologıaǵa jáne jastar tárbıesine jete kóńil bólý.
Altynshydan: ıdeologıa salasynda televıdenıa, radıo, ınternet salalaryn qatty qadaǵalap, ulttyq rýhymyzǵa zıan tıdirmeıtin ónimderdi ǵana kórsetý kerek.
Jetinshiden: Osy jumystarǵa arnalǵan «Uly Dala Qyrandary» respýblıkalyq qoǵamdyq mádenı- áleýmettik qozǵalysy daıyndaǵan «25» -atty mańyzdy Baǵdarlamany Úkimettik deńgeıde qabyldap, ulttyń «AR-OJDAN» máselesin basty nazarda ustaý qajet dep esepteımin. Bul meniń azamattyq ustanymym bolyp sanalady.
Segizinshiden: bul sharalar ult bolyp uıysyp, jurt bolyp jumylyp atqarylatyn jumystar bolǵandyqtan, birigýimiz kerek, tize qosyp, birlese kúressek qana ultymyzdy «Ar daǵdarysynan» alyp shyǵamyz, jastardy , qazaqtyń qyzdaryn azǵyndaýdan saqtaımyz.»- degen usynystar men tujyrymdarǵa baılanysty qoldaýlar aıtylynyp, kóptegen suraqtar qoıyldy.
Osyǵan oraı «Uly Dala Qyrandary» respýblıkalyq qoǵamdyq mádenı-áleýmettik qozǵalysynyń teń tóraǵasy, QR eńbek sińirgen qaıratkeri, jazýshy Sádibek Túgelmen bolǵan suhbatty nazarlaryńyzǵa usynamyz.
-Aǵa, jas qyrandaryńyzdyń qoldaýlary men taqyrypqa oraı aıtqan saýaldaryn jetkizip turmyn.
-Rahmet.
-Birinshi suraǵym. Bizderdiń «Qarjy, ekonomıka, saıası daǵdarys degenderden habarymyz bar. Al, Siz aıtqan «Ar daǵdarysy» týraly bilmeıdi ekenbiz. Sony ashyp aıtyp berseńiz?».
- Qoıǵan saýalyńyzǵa rahmet. Jaýap bereıin.
-Ar daǵdarysy - ar-namys, uıat daǵdarysy. Atynda tur emespe. Bizdiń babalarymyz AR-dy, Rýhty saqtaýdy bárinen joǵary ustaǵan. Oǵan ult tarıhy kýá. Bizdiń atalarymyz: «Malym janymnyń sadaǵasy, janym-ARYMNYŃ sadaǵasy. Malsyz bolsań da arsyz bolma; árli bolǵansha – arly bol; aryńdy jeme, baryńdy je; ar jazasy bar jazadan aýyr; er jigit eliniń uly, namysynyń quly» - dep ómir súrgen, ólmes ósıet qaldyrǵan. Sondyqtan da, bizdiń memlekettik án-uranymyzǵa «Namysyn bermegen qazaǵym myqty ǵoı» -degen qanatty sózder jazylǵan shyǵar dep oılaımyn. Al, onyń qazirgi kezeńdegi is-júzinde júzege asýy men saqtalýy Siz ben bizdi osy jerde kezdestirip tur. Bul turǵyda qoǵamda sheginerge jer joq. Áreket jasamasaq qurımyz.
Jalpy alǵanda: «Ar-ujdan — moraldyq sana-sezim uǵymy ári etıka kategorıasy: jeke adamnyń óziniń qoǵamdaǵy mańyzyn sezinýin jáne qoǵamnyń osy mańyzdylyqty taný sátterin qamtıdy. Óziniń mazmuny jáne ózińde kórinis tabatyn moraldyq kózqarastyń tabıǵaty jóninen Ar-ujdan uǵymy "namys" uǵymymen teńdes delingen»- Ýıkıpıdıada.
Ókpesi kúıip, kózi shyǵyp turǵan Ar-Ojdan máselesi bir jınalys ne bir kúngi bas qosýmen sheshile salatyn ońaı dúnıe emes. Sizder ony ony jaqsy túsinińizder. Ol jan-jaqty talqylaýdy, úlken zertteýdi, ǵylymı-áleýmettik saraptaýdy jáne memlekettik, qoǵamdyq, ulttyq turǵyda arnaıy baǵdarlama qabyldap, ońtaıly sharalardy tegeýrindi túrde júzege asyrǵanda jáne ult bolyp uıysyp, jurt bolyp jumylǵanda ǵana keledi. Biz Ardy saqtaý jumysyn qozǵaý barysynda jańa bir Amerıka ashyp turǵanymyz joq. Qaıta, qoǵamnyń, Úkimettiń, jańadan saılanǵan Parlamenttiń, halyqtyń kóńilin osy qazaqtyń namysyn taptaıtyn, ult rýhanıaty salasyndaǵy nómir birinshi problemaǵa kóńil aýdarý, qoǵamdyq pikir qalyptastyrý, Úkimetti jáne Parlamentti osy máselemen jete aınalasýǵa májbúrleý bolyp tabylady.
- Jańa Siz, bizdiń atalarymyz AR máselesin bárinen joǵary saqtaǵan dep aıttyńyz. Ol qaıda jáne qaı zamanda bolǵan?
- Ol Uly Dalada bolǵan. Qazaq jaratylǵannan myna kapıtalızm kelgenshe bolǵan.
«Uly Dala» týǵan halqymyzdyń qany men teri sińgen qut qonǵan, uıaly mekeni, qadir-qasıeti, bolmysy men mádenıeti, tarıhy men ómiri, abyroıy men aıbyny. Uly Dalanyń arqasynda qazaǵym qor bolmaǵan, namysyn taptattyrmaǵan. Bul rette aıtarymyz, Uly Dala Eli týraly Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń erekshe usynystary men tamasha bastamasyn tolyǵymen qoldaımyz jáne quptaımyz. Aıtarymyz, Elbasy Uly Dalanyń mańyzdylyǵyna jete kóńil bólip, bıik beleske kóterip otyr.
- Suraq. Uly Dalanyń eldiń «Ar-Namysyn» berik saqtaýdaǵy qaǵıdattary men alǵy sharttary qandaı boldy?
- Óte durys suraq. Eń aldymen «Uly Dalada» ádilettilik bolǵan. Sottar ádil sheshim shyǵarǵan. Qazirgi, keıbir sottardaı kóp aqsha berseń «Azaptap óltirilgen, ólgen adamnyń ózin jazyqty jasap qoıý» bolmaǵan. Olar «Týra bıde týǵan joq» dep ómir súrgen. Ádil dala demokratıasy bolǵan. «Bas kespek bar bolsa da, til kespek joq» dep shyryldaǵan shyndyq jaǵynda bolǵan. «Uly dalalyqtar» qaı kezeńde, qaı ǵasyrda bolmasyn jemqorlyqpen aıaýsyz kúres júrgizip, ury-qarylardyń kózin qurtyp, olardan jerimizdi tazartyp otyrǵan. Atalarymyz, óltirmegenderdi atqa teris mingizip, teris bata berip, úrim-butaǵymen barsa kelmeske jer aýdarǵan. Olaı bolmaǵanda , ultqa qaýip jemqorlyqtan dep sanaǵan.
Qazirgi tańdy alsaq, halqymyzdyń turmys-tirshiliginiń jaqsarýyna, elimizdiń kórkeıip gúldenýine, otanymyzdyń jedel qarqynmen damyp, órkenıetti elderdiń qatarynan oıyp turyp, oryn alýyna zor kedergi bolyp otyrǵan bir kesel bar. Onyń aty - JEMQORLYQ. Korrýpsıa memleketimizdiń barlyq salasynda oryn alyp otyr. Para alý, para berý, búdjettiń qarjysyn qymqyrý, tenderlerden otkat alý, jaýapty memlekettik qyzmetterdi aqshaǵa satý beleń alýda. Sonyń kesirinen, keıbir ákimder men mınıstrler, jaýapty jumysta bolǵan memlekettik sheneýnikter, birinen keıin, biri sottalyp, ósip kele jatqan jas urpaqqa óte jaǵymsyz úlgi kórsetip otyr. Olar baqshadaǵy aram shópteı qaptap ketti. Solardyń ishinde, burynǵy Úkimet basshysy bar degende jaǵańdy ustaısyń. Korrýpsıamen aıaýsyz kúres týraly san ret zańdar qabyldandy, biraq jemqorlyq jyldan -jylǵa meńdep keledi. Qazir jemqorlyq qarapaıym eńbekkerlerdiń moıyndaryna taltaıyp minip alyp, eki ókpesin qysyp, tynysyn taryltyp barady. Beıne bir «Jeti basty, Aıdahar ispetti», qylǵytyp jep, qazyna baılyǵyn aıamaı jutyp keledi. Ásirese, memlekettik qyzmetkerler tarapynan, búdjettiń aqshasyn jeý údep barady. Bul úlken qylmys.
Elimizdegi jemqorlyqtyń (korrýpsıanyń) ábden meńdep, sińip ketkeni sondaı, adamdar arasynda «jemqorlyqty joıý múmkin emes» degen óte zıandy, ári qate pikir qalyptasyp, qarapaıym halyq onymen keliskendeı syńaı baıqatýda.
Bul jerde bizdiń pozısıamyz anyq. Elbasynyń jemqorlyqqa qarsy júrgizip jatqan syndarly saıasatyn, baǵdarlamalaryn qoldaımyz. Qoǵamymyzdy jaýlap alǵan jemqorlyqqa toıtarys berýge, kúresýge bolady. Dúnıe júzinde korrýpsıadan ada bolǵan, tazarǵan ondaǵan memleketter bar. Bizde, solardyń tájirıbesin engizýimiz kerek. Týrasyn aıtsaq, memlekettiń qaltasyna qol salǵan sheneýnikter men olıgarhtar ádil jazasyn alyp, ólim jazalaryna kesilýi shart. Ol úshin, eń aldymen zańdy qataıtý kerek.
Ekinshiden, «Uly Dalanyń» birligi men erligi aıtqanymyz durys bolar edi. Osy qazaqtyń birligi men erligi bolmasa álemde toǵyzynshy oryn alatyn jerdi saqtap, ustap tura almaǵan bolar edik. Babalarymyz «Tórteý túgel bolsa, tóbedegi keledi, altaý ala bolsa aýyzdaǵy ketedi, birlik bar jerde tirlik bar » dep ómir súrgen. Ia, bizde «Uly Dalada» qaıtpas-qaısar erlikte bolǵan, keremet birlikte bolǵan. Atalarymyz batyr bolǵan. Oǵan eshqandaı daý da joq, talas ta joq. Bir mysal. Shyǵystan shyqqan Erasyl- Qabanbaı Qojaǵululy hıýalyqtardan, basqa da jaýlardan ońtústik óńirdi úsh márte óz aıaǵymen kelip azat etken. Men shyǵystanmyn dep jatyp almaǵan. Sondaı barlyq qazaq batyrlary birlikpen, erlikpen qazaqtyń búkil jerin birge júrip jaýlardan tazartqan.
3. Úshinshi qundylyǵymyz: «Uly Dalanyń» rýhynyń bıiktigi men AR- Namysty, ulttyq Ojdandy bárinen joǵary ustaýlary. Yqshamdap aıtqanda: «Ult Rýhanıatyn» Tý etip ustaǵan bizdiń batyr da ádil ata –babalarymyz.
- Suraq: Aǵa, Sizdiń osy taqyryptarǵa barynsha keńirek toqtalyp ótýińizdi durys dep sanap turmyn.
- AR uǵymy bárin qamtıdy. AR bolǵan jerde jeńiste bolady, jetistik te bolady.Onda ult mańdaıyn kóterip júredi. Al, arsyzdyq basqan jerde ult baqytsyz bolady. Arsyzdyq beleń alǵan eldiń namysy taptalady, saǵy synyp, eńsesi túsedi, bıshara bolady. Mine, arsyzdyq nege ákeledi? Shyryldaǵan shyndyqty jetkizer bolsaq, bizdiń qalalardy arsyzdyq basyp aldy. Qazir, ultymyzdyń bolmysyna, mádenıetine, namysyna, turmysyna óte jat myna qubylystar: jezókshelik, geıler, bir jynystylar mahabbaty, jalańashtaný, jyn-oınaqtar, saýna-bordelder, qonaqúı- bordelder úlken-kishi shaharlarǵa tolyp ketti. Prostıtýsıa kúnnen kúnge ósýde. Toqtaý joq. Mysalǵa tek, Shymkent qalasynda bir keshte 2000-2500 qyzdar jezókshelikpen aınalysady.Almaty, Astana, Taraz, Qaraǵandy, Qyzyldorda, Atyraý, Oral jáne taǵy basqa qalalarda prostıtýsıa men ardy satý órship tur. Sumdyq.
Arsyzdyqtyń shekten shyǵýy kógildirlilerdiń basynǵany sondaı halqymyzdyń uly tulǵasy Qurmanǵazy atamyzdy qorlady. Judyryqtyń ústine judyryq osy 25 jyldyń ishinde qazaqtyń qarakóz qyzdary shet jurtqa jappaı turmysqa shyǵýda. Olardyń sany kún sanap kóbeıýde. Qazaq qyzdarynyń basqa ulttarǵa, shet eldikterge turmysqa shyǵýy 10 paıyzdan asty. Bul degeniń ne sumdyq? Qazaq ulty qaıda barady? Dál qazir elimizde 18 jastan 35 jas aralyǵyndaǵy 700 myńdaı qyzdarymyz turmys qurmaǵan. 300 myńǵa taıaý qandas baýyrlarymyz súr boıdaq bolyp súrpiıip júr. Bunyń ústine ajyrasýdy qossaq. Qazir árbir 10 nekeniń 4-eýi ajyrasyp otyr. Taǵy bir sumdyq qazaqtyń jastaryn belsizdik kesepaty jaılap barady. Mamandardyń aıtýynsha, olardyń sany 30 paıyzdan asyp jyǵylady.
Osynyń bárin oılap, zerdeden ótkizsek, tóbe shashymyz tik turady. Júregimiz aýyryp, namysymyz qaınaıdy. Biz qaıda baramyz? Nege osyndaı kúıge jettik? Osy arsyzdyqtarǵa, ultymyzǵa múldem jat qubylystarǵa keleńsiz jáıtterge tosqaýyldy qashan qoıamyz? Aıtarym, osylaı júre bersek ult retinde qurımyz. Joǵaryda aıtyp óttim jel bolmasa shóptiń basy qımyldamaıdy.
Orystarda mynadaı qanatty sóz bar:-«IMIJ vse, ostalnoe nıchto!». Ultymyzdyń bolmysyna óte jat, las týrızmderdiń, las prostıtýsıanyń,las geılerdiń, las bordel saýnalardyń, las jyn-oınaqtardyń arqasynda bizdiń elimizge óte jaman las ataý tańylyp otyr. Buny estigennen, kórgennen ólgen artyq dep sanaımyn. Biz baı elmiz dep jar salamyz. Búkil álem mazaqtap seks týrızmniń otany Qazaqstan, al seks týrızmniń astanasy – Almaty qalasy dese namysy bar qazaq ólmegende ne isteý kerek. Ádilin ózderińiz aıtyńyz, biz nege osyndaı kúıge jettik?...Dál osy jaǵdaıda baılyq nege kerek, barlyq nege kerek? Kapıtalızasıa, prıvatızasıa, transformasıa, naryq ekonomıkasy, baıý, baıý jáne de baıý kerek dep júrip kúlkimizdi jınap ala almaı qalyp júrmeıik. Sóz joq, baıý kerek. Oǵan daý da joq, talasta joq. Astanada qar kúregish mashınalar bar. Solar jaýǵan qardy burqyratyp kúrep júredi. Bizdiń ekonomıkamyzda sol qarkúregish mashınalar sıaqty burqyrap, damýy kerek. Oǵan biz bórkimizdi aspanǵa laqtyryp turyp qýanýymyz kerek. Qýanbaǵanda she, osylaı damı bersek, 30 eldiń emes (álemde jer kólemi boıynsha 9-shy orynda alamyz ǵoı, soǵan sáıkes), 9 memlekettiń ishinen qara kórsetýimiz ábden múmkin. Oǵan barlyq jaǵdaı bar. Munaı, gaz, ýran, altyn, qorǵasyn, myrysh, tantal, alúmını jáne taǵy da basqa jer resýrstarynyń baılyǵynan álemde altynshy oryndamyz. Kemeńger, strateg kóshbasshymyz Nazarbaev Nursultan Ábishulyndaı dúnıejúzi moıyndaǵan Prezıdentimiz bar.
Ashyǵyn aıtaıyq osy jaǵdaı qoǵamdy qatty alańdatyp otyr. Logıkaǵa salsaq seks-týrızm ekonomıkasy nashar, namysy taptalǵan, ar-uıaty az elde ǵana oryn alady emes pe? Bizde ultqa, jastarǵa joǵary adamgershilik rýhta tálim-tárbıe beretin ulttyq ıdeologıa joq. Biz osyndaı sumdyq jaǵdaıǵa qalaı qol jetkizdik jáne oǵan neler sebepker boldy degen suraqtarǵa jaýap izdep kórý kerek. Birinshiden, joǵaryda aıtqanymdaı bizde ıdeologıa, jastardyń ulttyq tálim-tárbıesi kemshin soǵýda. Ony baıý, baıý eshe raz baıý degen uǵymdar basyp qalǵan.
Bul degenińiz- aldymen ekonomıka sosyn ıdeologıa degenniń saldary dep esepteımin. Meniń pikirimshe ekonomıka men ıdeologıa qyran qustyń qanatyndaı teń bolý kerek. Birge júrýi, birge máńgi bolýy kerek.
Tek sondaı jaǵdaıda ǵana ult rýhanıaty joǵary deńgeıde bolady dep esepteımin. Osyndaı adam jany shoshıtyn jat qubylysqa biz qalaı jettik? Jaýap:- «qoǵamdaǵy qalyptasqan ólsem de urlasam da mal tapsam boldy, ar-uıaty sypyryp tastap, qaıtsem de kóp aqsha taýyp, baıysam boldy degen qaǵıdadan shyǵyp otyr» emespe .
Onyń kesirinen, rýhanıatymyzdyń ósýi kesheýildep, ulttyq tálim-tárbıemiz, ar-ojdan máseleleri umyt qaldy. Jastardy jaman, kir, las joldarǵa salatyn keshender boı kóterip, ar-uıatty joǵaltty. Sonyń naǵyz dálelderiniń biri de biregeıi bizdiń elimizdiń «eń saýnasy» kóp elge aınalýy der edim. Al, ol keshender shyntaýytyn aıtqanda, bıznemenderdiń, kásipkerlerdiń, keıbir quqyq qorǵaýshylardyń kúrep las aqsha tabatyn, bordel-seksqanalaryna, jyn-oınaq saýnalaryna aınalyp ketti. Bul ne degen sumdyq? Bul ne degen bıznes?
Osy saýnalardyń kóbi rýhanı azǵyndyq, jeńil júristilerdiń mekenine aınalǵan. Mine osy qubylysty, bezobrazıany sheteldikter sheber baıqap otyr.
Buny bir problema dep qoıyńyz. Ekinshi problema elimizde ulttyq rýhtaǵy úgit-nasıhat, rýhtyq tálim-tárbıe, jastardy, balalardy jaman jat qubylystardan jırkendiretin júıelik jumystar, úgit, nasıhat, tárbıelik máni bar ister aqsap tur. Bul máselelerde buqaralyq aqparat quraldarynyń, onyń ishinde televıdenıanyń alatyn orny erekshe zor. Men, azamat retinde Qazaqstanda telekompanıalar sanynyń kóp bolýyn qoldaǵandardyń birimin. Áli de, telearnalardyń sanynyń kóbeıýin durys dep sanaımyn.
Biraq, ókinishke oraı, telearnalar ulttyq tálim-tárbıe turǵysynan kórinbeı otyr. Ulttyq rýh, otanshyldyq, ardy joǵary ustaıtyn baǵdarlamalar joqtyń qasy. Onyń ornyn bir bitpeıtin «gakký, gakký», qyjyrtpa áńgimeler men jeńil ázilder, jeńil-jelpi án salý úrdisi basyp alǵan. Biz dýmandy elmiz deımiz. Dýman sóziniń bir túsiniktemesi- «svıstopláska». Qaı arnany baspasań adamdy mezi ǵylyp jiberetin qaıtalanba ánder men bos sózder.
Osy jerde keıbir ázilkesh, ázil-qaljyń qazaq teatrlaryna aıtar eskertpelerimiz ben renishterimiz bar.
Aıtyńyzdarshy, nege osy ázil-ysqaq qazaq teatrynyń jigitteri áıelderdiń rólin oınaýǵa qushtar? Qaı teatrdy almasań da, áıel bolyp oınap júrgen qazaqtyń jigitteri. Jıirkenesiń olardan. Óz basym, bıyl qysta, Ońtústik Qazaqstannyń Arys aýdanynda bolǵanymda «Nysana» teatrynyń ártis jigitterine, sosyn, bir merekede kezdesip qalǵanymda, «Shymkent shoý», «Kentaý shoý» teatrynyń basshysy Myrzabekke de renishimdi aıttym. Odan qorytyndy bola ma, álde joq pa ony ázirge bilmeımin. Nurtas Adambaev degen kópkórim azamat bar. Sonyń teatryndaǵy jigitter de ,áıelderdiń rolin oınaýǵa qushtar. Sol Sabına kelindi qyz aktrısa oınasa bolmaı ma edi? Qazir qazaqtyń kip-kishkentaı qara domalaq uldary Sabınka bolyp oınaıdy. Kimdi tárbıelep jatyrmyz? Aınalaıyn, qazaq teatrynyń azamattary jaman qatyndardyń rolin oınaýdy doǵaryńdar!? Bul úrdis qazaqqa jaraspaıdy!
Bul jerde aıtaıyn degenim, analarymyzdy, áıelderdi, qarakóz qyzdarymyzdy áıel bolyp oınamaı, azamat, jigit bolyp bolyp alaqanymyzǵa salyp qurmetteıik, qasterleıik, qoldaıyq, qolpashtaıyq, ómirdiń bar jaqsylyǵyn syılaıyq der edim.
Analarymyzǵa qatysty taǵy bir másele bar, bárimiz bolyp sheshetin jáne búgingi taqyrypqa tikeleı qatysy bar. Ol- qasıetti analarymyzǵa til tıgizbeý. «Óı shesheńdi........ bálen eteıin», «Anańdy............ bálen eteıin» degen bylapyt, turpaıy jıirkenishti, namysqa keletin boqtyqty aıtpaý. Bir mysal: 1998 jyldyń qarasha aıy, Astana qalasy, «Sharoban» bılárd klýby. Osyndaı namysqa tıetin bylapyt sózi úshin bildeı bir joǵary oqý ornynyń prorektory soqqyǵa ońbaı jyǵyldy, sál ólmeı qaldy. Ózimiz kýá boldyq.
Kelesi mańyzdy másele-atadan-balaǵa, urpaqtan-urpaqqa jalǵasyn taýyp kele jatqan ulttyq salt-dástúrimizdi,ulttyq tárbıeni kúndelikti ómirde keńinen qoldaný bolyp tabylady. Salt-dástúr bizge eń kerek ,eń myqty akademıa, ınstıtýt bolyp tabylady. Mysaly: ul men qyzdy bala kezden atastyrý salty. Sonda sheteldikterge ketpeıdi.Qazaq «Qyz-yrys» deıdi. Yrysymyzdan aıyrylmaıyq!
Qazirgi tańdaǵy ultqa qajetti-óreli saltymyz osy. Qoldanýymyz kerek. Áıtpese, qyzdarymyz qyrym-qytaıǵa, negrlerge, araptarǵa, túrikterge, eýropalyqtar men amerıkalyqtarǵa jáne de basqa ulttardyń ókilderine turmysqa shyǵyp, elden birjolata ketýde
Suraq: «Siz, meniń pikirimshe ekonomıka men ıdeologıa qyran qustyń qanatyndaı teń bolý kerek. Birge júrýi, birge máńgi bolýy kerek»-dedińiz. Ómirde tek solaı bolý úshin ne isteý kerek?
-Jeke bastyń múddesin, Otannyń múdesinen joǵary qoımaý kerek. Aldymen, Otandy, eldi, jerdi, halyqty, qoǵamdy oıla sosyn ǵana otbasynyń jaǵdaıyn jasa. Bizde, aldymen jappaı urlaý, sosyn zarlaý bolyp tur. Qaıda barsań qorqyttyń kóri. Urlyq jasaýdy, jemqorlyqty bilmeseń qyzmetke jolatpaıdy. Óıtkeni , bastyqsymaqtarymyz shetinen ury bolyp keledi. Olar, tek korrýpsıalyq jolmen qazynany tonaýdy, alýdy ǵana biledi. Mine, sorymyz qaıda?
Asqat Asylǵazın
«Uly Dala Qyrandary» respýblıkalyq qoǵamdyq mádenı-áleýmettik qozǵalysynyń «Jas Qyrandar» jastar qanatynyń jetekshisi.
