Jer máselesi qoǵamymyzda dúrkin-dúrkin shyǵyp turatyn turaqty daý bolyp otyr. Óıtkeni, bizdiń halqymyz beı-jaı emes, jerine jany qatty ashıdy.

Alaıda, halyqtyń kóbi jer degenge ózekteri ózeýrep, júrekteri sýyrylyp keteıin dep tursa da onyń máselesine tereń boılamaı, «qur aıǵaı baqyrǵan» baıbalamnyń shýymen órekpip júr. Jer máselesin aıyrý úshin aldymen onyń maqsattaryn bilý kerek. Bizde jer jeti túrli maqsatqa qoldanylady.  Olardy atap ótetin bolsaq:

1. Aýyl sharýashylyǵyna qoldanatyn jerler. Egis egetin, mal jaıatyn, pishen oratyn jerdiń bári osy;
2. Eldimekenderdiń jerleri; Oǵan qala, kent, aýyldyq eldi mekender turǵan aýdandar enedi, kartasy ókiletti organ men jergilikti ákimdikterde syzýly;
3. Ónerkásip, kólik, baılanys, ǵarysh, qorǵanys jáne t.b. aýylsharýashylyǵy úshin qoldanylmaıtyn jerler; Olardyń da birazynyń bıligi ortalyq atqarýshy organdar men ókiletti organdardyń quzyretinde;
4. Erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtardyń jeri;
5. Orman qorynyń jeri;
6. Sý qorynyń jeri;
7.  Zapastaǵy jerler;

Osylardyń báriniń kartasy bar, eger jerdi bir maqsattan ekinshi maqsatqa aýystyrý kerek bolsa, ony aýdandyq, oblystyq ákimdikter máslıhatpen kelisip, Úkimet óziniń arnaıy ókimimen óz quzyreti sheginde iske asyrady. Árkim jalǵa jer alsa, ony óz qalaýynsha kórsetilmegen maqsatqa qoldanýǵa zań ruqsat etpeıdi.      

Búgingi kúni de, buryn da bizde daý týǵyzyp turǵan aýylsharýashylyǵyna qoldanylatyn jerler. Onyń jalpy aýdany 272 mln. gektar bolǵanymen egistikke jaramdysy 94 mln. gektardaı ǵana. Qalǵany jaıylym men shabyndyqtar. Satý týraly áńgime osy jerlerdiń tóńireginde aıtylýda.

Ǵasyrlar boıy osy jerde týǵan, ata-babalarymyzdyń qany men teri sińgen, ózimizdiń de kindik qanymyz tamǵan jerler qazaq ómiriniń ajyramas bóligi, denesiniń bir bólshegi sıaqty. Ony jáı ǵana jer emes - Jer-ana dep ataımyz. Endi sol jerlerdi jat bireýler menshiktenip kete me dep halyqtyń oǵan alań bolyp júrgenine rıza bolý kerek. «Bul bolmasa kúl bolsyn» dep nemquraılylyq bildirse qaıter edik? Eń jamany sol ǵoı. Prezıdent N.Nazarbaev ta osyǵan rıza bolǵanyn Aqordadaǵy 5 mamyrda ótken keńeste atap ótti.

Alaıda jer satý máselesin syltaý qylyp, halyqty qaıtse de qozdandyryp, eldegi turaqtylyqty silkintýdi ańsap, ár baspanyń tusynda bas baǵyp júrgender de bar eken.  Aldymen Atyraý halqynyń kóterilgeni sonyń aıǵaǵy. Basqa aımaqtarǵa qaraǵanda egistik jerleri múlde joq osy óńirdiń aldymen órekpýleri sol, baspadan bas buǵyp, ańdyp júrgenderdiń aıdap salýynyń salqyny ekeni kórinip tur. «Nasıonalısty perestalı sýshestvovat v RK kak respektabelnaıa polıtıcheskaıa sıla dva goda nazad. Poetomý oppozısıı, kotoraıa mogla by brosıt vyzov vlastı, tam net», dep ókinish bildiripti A.Kostın degen Reseıdiń Ulttyq strategıa ınstıtýtynyń qyzmetkeri (365 info.kz) qazaqstandyqtardyń 21 mamyrda iri tolqý jasaı almaǵandyǵy týraly suhbatynda. Osyndaı «janashyr» sarapshylar, ekspertter, analıtıkter kóp. Ultshyldardyń namysyna tıip qoıatyn ondaılardyń bárine Qazaqstannyń kemesin tolqyn uryp, qatty shaıqalǵany qyzyq edi.

Naryq talaby boıynsha biz jerdi barynsha tıimdi paıdalanýymyz kerek. Áıtpese, jáı jatqan jerden nemese ónimdiligi óte tómen egisten ne paıda? «Shóp qoryǵan tóbet» degen sıaqty onyń paıdasyn ózimiz de kóre almaı, bireýdiń kúshimen de tıimdi qoldana almaı jatsaq, eń ókinishtisi sol. Búgingi kúni bizdiń aýylsharýashylyǵymyz İJÓ-niń 5-6 paıyzyn ǵana beredi. Akademık Kenjeǵalı Saǵadıev ony 15-16 paıyzǵa jetkizýge bolar edi deıdi.

Jerdi tıimdi paıdalaný isimen memleket táýelsizdik alǵan jyldardan beri aınalysyp keledi. Úlken daýmen, aıǵaı-shýmen 2003 jyly Jer kodeksi qabyldandy. Soǵan sáıkes jerdi paıdalaný quqy  satylatyn boldy. Saıyp kelgende bul jer satýǵa ruqsat boldy degen sóz edi.

Aýyldyń barlyq turǵyndaryna burynǵy keńshar taraǵanda oǵan qaraǵan egistik, jaıylymdyq jáne shabyndyq jerler aktymen («kók qaǵaz» atalyp ketken) bólinip berildi. Keıbir aýyl turǵyndary 5-6, keıbiri tipti 9-10 gektardan egistik jer úlesin alyp, máz bolyp qaldy. Otbasynda 6-7 adam bolsa 60-70 gektar jerimiz bar dep aýyzyn toltyra aıtyp júrgender sol kezde kóp bolyp edi. Jaıylym men shabyndyq ta solaı bólindi. Alaıda ózderiniń jeri naqty qaısy ekenin, qaı mańnan alǵanyn eshkim de bilmeıtin. Tek qoldarynda jeri bar degen qaǵaz ǵana bar. 

Sodan ári, Kodeks qabyldanǵan soń, jerdi naqtylaý prosesi bastaldy. Árkimniń qolyndaǵy aktysynyń negizinde jerin karta boıynsha naqtylap, qoldaryna 49 jyldyq «jerdi paıdalaný quqy» dep atalatyn jańa qosymsha qujat berildi. Endi aýyl adamdary ózderiniń jeri naqty qaı jazyqta ekenin bilip, en taǵyp, jip baılap júretin boldy. Biraq solaı bolǵanymen ol jerge egis salýǵa kúshi joq edi, sondyqtan ony astyq egetin kompanıalarǵa sata bastady.

Astyq kompanıalary baǵasyna kelisip, aýyl turǵyndaryna aqshasyn shytyrlatyp sanap bergen eken ǵoı dep oılasańyz qatty qatelesesiz. Aýyldyqtardyń ańqaýlyǵyn, zańǵa júırik emestigin paıdalanǵan olar jerdiń qunyn birneshe jylǵa (10-15) sozyp satyp alý týraly kelisim-shart usynǵan. Onda da turǵyndarǵa aqsha emes, egis ónimdiligine baılanysty paı dep atalatyn astyq úlesin berip otyrmaqshy bolǵan. Munyń ózi is júzinde jaldaý aqysy edi, biraq sony jerdiń aqysyna berip otyrǵan tólem dep aýyldaǵy ańqaý aǵaıynnyń aýyzyn ańqıtyp ketken. Sharýanyń jerlerine ekken astyqtan 15 jyl boıy shókimdeı úles berip otyrǵan jalǵanshy aqyrynda jerdi ıemdený quqyǵyna ıe bolyp shyǵa keletin bolǵan.

Osyndaıdy kózi ashyq adamdar kórsetken soń kóptegen aýyldarda daý týyp, sot arqyly álgi kelisimshartty buzǵyzyp, jer ıelený quqyǵyn qaıtarǵan eldimekender de boldy. Sondaıdyń birin osy joldardyń avtory bastap, týǵan aýylynyń jerin «Golden greın» degen alpaýyt astyq kompanıasynan sot arqyly tartyp ápergen edi. Bul týraly kezinde «Egemenge» jáne t.b. basylymdarǵa  birneshe ret jazylǵan.

Artynan aýyldastarymyz birshama ádilettikpen qabyldaǵan astyq kompanıalaryna báribir sol jerlerin qaıtadan berdi. Óıtkeni, ózderi egýge tehnıkalyq, qarjylyq jáne t.b. kúsh kerek, ondaı aýyl adamynda qaıdan bolsyn?

Osyndaı ádispen jer ıelený quqyn 49 jylǵa alǵan kompanıalar, fermerler, JSHS-lar birneshe jyl astyq egip keledi. Biraq kóbiniń ónimdiligi tómen. Óıtkeni, jańa tehnologıalar engize almaıdy, jerdi qunarlandyrý jumystaryn júrgizbeıdi. Ondaıǵa qulqy da joq, óıtkeni 49 jyldan keıin báribir tastap ketedi, óziniki emes. Kezinde ashkózdikpen kóp jerdi qamtyǵan keıbireýler qazirdiń ózinde kóp jerine ekpeı, qara qýraıǵa bastyryp, tastap ketip jatyr.

Máseleniń mánisi

Sońǵy kezde daý týdyryp, jer jekemenshikke satylsyn degen áńgimeni ony osyndaı paıdalanýshylar bastaǵan joq. Óıtkeni, 49 jyl boıy ózderin eshkim alańdatpaıtynyn biledi.

Jer telimin satýdy byltyrǵy qarasha aıynda Kodekske engizilgen ózgertýlerdiń bıylǵy shilde aıynda kúshine enýine oraı alǵashqy bolyp sheneýnikter kóterdi. Ulttyq qordy toltyrý kerek dep olarǵa da buıryq berilgen bolýy kerek áıteýir arendatorlarǵa jalǵa alynǵan jerlerdi satyp alyńdar dep áńgirtaıaq ornata bastaıdy. Qaı kúngideı bul istiń kórsetkishteri boıynsha da aýdandar men aýdandar, oblystar men oblystar arasynda jarys jasaýdy da qolǵa alǵan. Esimderin kórsetpeýdi ótingen birneshe iri arendatorlar osyny aıtty.

Ras, sheneýnikterdiń áreketin de túsinýge bolady. Keıbireýler arendaǵa alǵan jerin, joǵaryda aıtqanymyzdaı, durys paıdalanbaı, biraz bóligin aram shópke bastyrtyp, bos tastaǵan. Jerdi qunarlandyrý jumystary da júrgizilmeıdi, aýyspaly egis sıaqty burynnan kele jatqan tehnologıalyq ádister de qoldanylmaıdy. Al jer óziniki bolsa, bálkı janashyrlyq bildirer, onyń bolashaǵyna alańdaýshylyq jasar degen oı da jer resýrsyn basqarý qyzmetiniń bir búıirinde jatqan sekildi. Sondyqtan da olar álgindeı, arendatorlar ekpeı qaldyrǵan 1,7 mln gektar jerdi tizimdep, ony shilde aıynda aýksıonnan satpaqshy edi... Bul týraly alǵashqy bolyp sol kezde jer máselesi qaraıtyn Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń burynǵy basshysy E.Dosaev 30 naýryzda resmı málimdeme jasady. 

Osy kezde shý kóterildi. Alǵashqy bolyp ony Májilis depýtaty V.Kosarev kóterdi. Ol tizimdelgen jer ýchastoktaryn aýksıonnan satpas buryn jer alýshyǵa jasalatyn sharttardy anyqtaǵan zań qabyldap alaıyq dedi. Bul alýshyny jerdiń qunaryn túsirmeýge, hımıalyq ýly zattardy shekten tys qoldanbaýǵa jáne t.s.s. mindetterdi qarastyrǵan zań bolýy kerek, jerdi sosyn ǵana sataıyq degen usynys edi. Osyndaı durys usynysty jurttyń bári qoldap, onyń qolyn aldy.

Alaıda... Halyq arasynda jer satylaıyn dep jatyr eken, sonyń ishinde sheteldikterge satylǵaly jatyr eken degen daqpyrt qaýlap ketti. Ony úrlep jibergender, joǵaryda biz aıtqan, Qazaqstannyń tynyshtyǵy men turaqtylyǵyn shaıqaltýdy kózdep júrgender de sıaqty. Eshteńeni túsinýge, baıypty talqylaýǵa qulaq qoımaǵan bir tobyrlardyń shyqqanyn da kórdik... «Tereń oı, tereń ǵylym izdemeıdi, Ótirik pen ósekti júndeı sabap» dep Abaı aıtqandaı eshteńeniń baıybyna barmaı, baıbalam salatyndarǵa bul kókten izdegeni jerden tabylǵandaı boldy. Árıne, eldiń, jerdiń tutastyǵyn oılap, tún uıqysy tórt bólinetin patrıot aǵalarymyz ben apalarymyz, ini-qaryndastarymyzdyń da jandary shyryldap ketti. Olardyń qanyn qyzdyrǵan basty másele – jerdi Qytaı azamattarynyń satyp alý múmkindigi edi.

Aldymen aıtarymyz, Kodekstiń 24 babynyń 1 tarmaǵynda bylaı jazylǵan: Sheteldikter, azamattyǵy joq adamdar, sheteldik zańdy tulǵalar, sondaı-aq jarǵylyq kapıtalyndaǵy sheteldikterdiń, azamattyǵy joq adamdardyń, sheteldik zańdy tulǵalardyń úlesi elý paıyzdan asatyn zańdy tulǵalar aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jer ýchaskelerin jıyrma bes jylǵa deıingi merzimge jaldaý sharttarymen ýaqytsha jer paıdalaný quqyǵymen ǵana ıelene alady. Demek,  sheteldikterge jer satylmaıdy. Tek jaldaý merzimi 15 jyldan 25 jylǵa deıin uzartylady. Onyń sebebin mamandar bylaı túsindiredi: «Aýyl sharýashylyǵy bıznesi kóp qarjy salýdy talap etedi jáne ózin-ózi aqtaýyna uzaq merzim qajet etedi. Sondyqtan jobalarǵa salynǵan qarajattardyń ózin ózi aqtaýyna 13-15 jyl qajet. Investordyń salǵan qarjysyn óndirip, aldaǵy 10 jylda tabys tabýy úshin jalǵa berý merzimi uzartyldy», desedi. Buǵan qarsy ýáj aıtý qıyn. Infraqurylymy tómen, astyq nemese basqa daqyldar egý táýekeli óte zor eldiń aýylsharýashylyǵy bıznesine mıllıondaǵan dollar aqshasyn salǵan adamnyń tabys tapqany da durys.

Osy jerde kúrt qubylmaly aýa raıy óte jıi bolyp turatyn bizdiń astyq ósiretin soltústik aımaqtarymyzdaǵy sharýanyń kórgen kúnin ıtke bersin desek artyq emes ekenin aıta ketý kerek. Aldymen kóktem jaıly bola qoımaıdy, jıi jaǵdaıda ylǵaly óte mol  bolady, ondaıda egiske traktor kire almaıdy, ýaqyt bolsa qysyp bara jatady, 30 mamyrǵa deıin seýip bolý kerek. Ylǵal tipti joq bolatyn jyldar da bolyp turady, ondaıda ekken tuqym ónbeı qalmas pa eken dep tún uıqyń tórt bolady. Odan... jaz boıy aram shópke qarsy gerbısıd, pestısıd degenderdi sebesiń. Qazir onyń sapalysyn tabý da ońaı emes, túrli reseılik, qytaılyq alaıaqtar ondaıdyń jasandylaryn satyp, talaı sharýany otyrǵyzyp ketkenin de jıi estidik. Amal joq, báribir sebýiń kerek, olaı etpeseń aramshóp basyp, qara qýraı (býrán) qaptap ketedi. Osy jumystarǵa da aýa raıy jıi qolbaılaý jasaıdy. Aldymen jańbyr tileseń, artynan astyq pisý úshin kúnniń ystyq bolýyn tilep, áıteýir jaz boıy dıqan uıqy kórmeıdi ǵoı.

Odan, áýpirimmen kúzge jetesiń. Alladan kúnniń ashyq bolýyn kúndiz-túni tilep, oraqqa kirisedi. Jaıly kúz bolsa jaqsy ǵoı, jaýyny toqtamaı sebelep, keıde quıyp ketip, esh jumys istetpeı, oraqty qarashanyń qara sýyǵyna deıin sozatyn jyldar da jıi bolady. Ol ol ma, kózdiń jasy, mańdaıdyń terimen ekken astyqtyń qar astynda qalyp qoıýy da sońǵy jyldary jıi qaıtalanyp keledi.

Astyq egýdiń osyndaı sory baryn zerttegen (al zerttemeı olar kirispeıdi) sheteldikter bizdiń jerimizge sonshalyq qushtar da emes. Álemde astyq egýge jaıly júzdegen elderde jer ýchastoktary satylady, aqshasy bar adam solardan-aq satyp  almaı ma? Jýyrda jazýshy, aýylsharýashylyǵynyń bilgiri, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory Myrzageldi Kemeldiń «Egemende»  jazǵan maqalasynda alys shet elder túgil Reseı, Ýkraına, Armenıa, Latvıa, Lıtva, Estonıa sıaqty postkeńestik elderde de aýylsharýashylyǵy jerleri jekemenshikke beriletindigi aıtylǵan. («EQ», 13.05.2016 j). Demek, osylardyń bárinde jer satylady. Qytaıda jer memleket menshigi bolyp eseptelingenimen paıdalaný quqy saýdaǵa salynady. Ol jaqtan kelgen talaı oralman  aǵaıyndarymyz osy quqyqtaryn qytaılyqtarǵa satyp, qaltalaryn toltyryp kelgenderin de bilemiz.                    

Jerdiń satylýyn oılaǵanda halqymyzdy alańdatatyn eń basty másele, túptep kelgende, eldiń qaýipsizdigi. Jer satylyp, ony basqa memlekettiń azamattary ıelenip ketse, olar kóbeıip alyp, elimizdi basyp ala ma dep halyq qorqady. Óte zańdy, óte oryndy alańdaýshylyq. Endi osy alańdaýshylyqtarǵa óz bilgenimizshe jaýap berip kórelik. 

Aldymen Qazaqstan Respýblıkasynyń barlyq jeri tutastaı memlekettiki ekenin eskertkimiz keledi. Qazaqstan jeriniń tutastyǵyn, oǵan qol suǵylmaýshylyǵyn jáne bólinbeýshiligin memleket qamtamasyz etedi. Ony iske asyratyn áleýetti qurylymdary, qudaıǵa shúkir, jetkilikti. Bul týraly Konstıtýsıada jazylǵan. Aýyl sharýashylyǵy maqsatyna paıdalynatyn jeke telimder, ıaǵnı bólikter jeke azamattardyń menshigine satylsa, ol Qazaqstan memleketiniń tutas aýmaǵynan shyqpaı, sol jerge ıelik etip, el zańynyń sheńberinde eńbek etetinin de eskergenimiz jón. Tipti basqa eldiń azamaty, sonyń ishinde Qytaı azamaty satyp alsa da ol jerge Qytaıdyń týyn tigýge qaqysy joq. Olaı istese Qazaqstannyń tutastyǵyna qol suqqan bolyp tabylady.

Qazaqstan Respýblıkasynyń tutastyǵyn BUU tanyǵan, oǵan syrttan qol suǵylatyn bolsa osy uıym ony agresıa dep tanyp, oǵan qarsy halyqaralyq áreketter jasalady. Odan basqa aımaqtyq Ujymdyq qaýipsizdik shart uıymynyń músheleri (UQSHU) qataryndaǵy Armenıa, Belarýssıa, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Reseı, Tájikstan memleketteri syrttan agresıa bolsa birlesip qorǵanady. Osyny da keıbireýler bile bermeıtin sıaqty. Uıymnyń kúsheıýine, yqpalynyń artýyna Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaevtyń qosyp júrgen úlesi de óte zor ekenin aıta ketýimiz kerek.

Sondyqtan aýylsharýashylyǵy jer telimderiniń jeke azamattarymyz túgili alamyn degen sheteldikterge de satylýynan  qorqyp-úrkýdiń qajeti joq. Báribir, ózimizdiń azamattarǵa jekemenshikke satylǵan dúnıe túrli joldarmen, alǵysy kelse sheteldikterge satylary da sózsiz. Mysaly, ózimizdiń bir isker azamat JSHS ashyp, oǵan 1 mln. ga aýylsharýashylyǵy maqsatyna paıdalanylatyn jer alǵan eken deıik. Birshama ýaqyttan keıin sol JSHS-nyń 50 paıyz úlesin sheteldikke satsa, sonyń ishinde jeriniń 50 paıyzy da bolsa, oǵan kim qarsy turady? Óıtkeni, sheteldik jerdi memleketten emes, jeke adamnan satyp alyp jatyr ǵoı jáne mámilede jer satý dep emes, «JSHS-nyń 50 paıyzyn satý» dep kórsetedi ǵoı. Al jekemenshik ıesi kimge ne satqysy kelse de ózi biledi. Osyndaı qıturqy joldardyń myń túrlisin oılap tabýǵa bolady. Sóıtip, sheteldik azamattar men fırmalar alǵysy kelse – joldaryn tabady.  Biraq alǵysy kele me? Gáp sonda?

Joǵaryda 2003 jyldan beri jer satýǵa ruqsat berildi dedik. «Paıdalaný quqy» degenniń ózi sol – jer telimin satý degen sóz ǵoı. Sodan bergi 13 jylda 1,3 mln. ga ǵana jer satylypty. Bul egistik jer kóleminiń 1,3 paıyzy ǵana. Osynyń ishinde qanshasyn sheteldikter alypty degen derek te eshqaıda aıtylmaıdy. Demek, ondaılar joq.  

Sondyqtan jerden aırylyp qalamyz dep bosqa órekpýdiń qajeti joq, sabyrmen baıyptaıyq.

Alaıda... alaıda búgin jer alǵysy kelmese de erteń tehnologıasyn jetildirgen sheteldik emin-erkin satylatyn jer bolsa, qaptap kelýi ǵajap emes. Ásirese, jer jetpeı jatqan Qytaı azamattary kóp kelip qalýy múmkin. Mundaı alańdaýshylyqty qaperden shyǵarmaýymyz kerek. Al oǵan qarsy bizdiń negizgi áreketimiz – zańdarymyzdyń naqty jáne myqty bolýy. Máselen onda árbir aımaqtaǵy satylatyn aýylsharýashylyǵy jer teliminiń shegi naqtylanýy kerek. Ol teristikte kóbirek (2-3 myń ga), tústikte az bolýy shart. Bir aýdannyń aýmaǵynda tek 2 nemese 3 jer telimi ǵana satylsyn. Satylǵan jerde agrotehnıkalyq sharalardyń saqtalýy, hımıanyń shekten tys qoldanylmaýy, qunarynyń tómendemeýi, saýdaǵa túsken kezindegi bonıtettik balynyń tómendemeýi, jumysshylar arasyndaǵy sheteldik azamattar sanynyń shekti bolýy jáne t.b. naqty kórsetilýi kerek. Árıne sońǵy, syrttan keletin jumysshylar kvotasy bizdiń ózge zańdarda qarastyrylǵan, biraq naq aýylsharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerde jumys isteıtinder sany naqtylanbaǵan. Ondaılar 1 myń ga jer alǵanǵa osynsha, 3 myń ga jer alǵanǵa osynsha dep naqtylanýy kerek. Óıtkeni, mundaǵy jumystar maýsymdyq sıpatta bolǵandyqtan kúz ben kóktemde syrttan keletinder dereý qaptap ketýi múmkin... Kóshi-qon polısıasynyń jumysy da osy zańǵa sáıkes shıratyla túsýi shart.

Sóıtip, zańymyz ben zańdy qadaǵalaýshylarymyzdyń jumysyn barynsha shıratsaq, jer teliminiń tıimdiligin kóre túser edik. Aıta ketetin jaıt, bul zań adamzat qolymen qunarlanbaıtyn, eńbek sińirilmeıtin jaıylym men shabyndyq jerlerge eshqandaı qatysy bolmaýy kerek. Olardy satýdy búgingi tańda múlde qarastyrýǵa bolmaıdy. Óıtkeni, ony óz sharýalarymyz da tıimdi qoldana alady.

Qoryta aıtarymyz, óńeshtegenderdiń sózine órekpimeı, sanaǵa salyp salmaqtasaq, oń sheshilmeıtin másele joq ekenin umytpaıyq.

Jaqsybaı SAMRAT

jýrnalıs