«Jaıylymdar týraly» zań jobasy ázirlendi

Parlamentte Jer máselesine tikeleı qatysy bar «Jaıylymdar týraly» Zań jobasy usynylyp jatqan kórinedi, - dep habarlaıdy Qamshy.kz Abai.kz – ke silteme jasap.

Ázirge joba kúıindegi qujatqa qatysty árkimniń pikir bildirip, oı qosýǵa quqyǵy bar dep bilgendikten sol zań jobasyn nazarlaryńyzǵa usynyp otyrmyz.

Joba

QAZAQSTAN RESPÝBLIKASYNYŃ ZAŃY

"Jaıylymdar týraly"

Osy Zań jaıylymdardy utymdy paıdalanýǵa baılanysty qoǵamdyq qatynastardy retteıdi jáne jaıylymdyq ınfraqurylym obektileriniń jaı-kúıin jaqsartýǵa, jaıylymdardyń tozý prosesteriniń aldyn alýǵa baǵyttalǵan.

1-bap. Osy Zańda paıdalanylatyn negizgi uǵymdar

Osy Zańda mynadaı negizgi uǵymdar paıdalanylady:

1) jaıylym – aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn jyl boıy nemese maýsymdyq jaıý úshin paıdalanylatyn, aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdiń quramyndaǵy jer ýchaskeleri. Buǵan qosa, osy Zańnyń maqsattary úshin mal jaıýǵa bolatyn, basqa sanattaǵy jerlerdiń quramyndaǵy jer ýchaskeleri jaıylymdar dep tanylady;

2) maýsymdyq jaıylymdar – aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn qolaıly tabıǵı-klımattyq jaǵdaılarda jaıý úshin kóktemde, jazda, kúzde, qysta paıdalanylatyn jaıylym;

3) jaıylymdy paıdalanýshy – osy Zańǵa jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasyna sáıkes jaıylymdardy paıdalaný quqyǵy bar jeke nemese zańdy tulǵa;

4) shalǵaıdaǵy jaıylymdar – shalǵaıdaǵy mal sharýashylyǵy úshin paıdalanylatyn jáne aýyl sharýashylyǵy janýarlary eldi mekenderden alys jerlerdegi aýmaqtarda ustalatyn jaıylym;

5) jaıylymdardy paıdalaný týraly kelisim – aýdandyq mańyzy bar qala, kent, aýyl, aýyldyq okrýg ákimi jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi josparlarǵa sáıkes, jer ýchaskeleriniń menshik ıelerimen nemese jer paıdalanýshylarmen jáne jaıylym paıdalanýshylardyń ókilderimen jasasatyn kelisim;

6) jaıylymdyq ınfraqurylym obektileri – qurylystar, kópirler, joldar, sýlandyrý qurylystary (uńǵymalar, qubyrly jáne shahta qudyqtary, apandar), mal aıdaıtyn trassalar, maldy aıaldatýǵa jáne sýarýǵa arnalǵan alańdar, qoılardy toǵytýǵa arnalǵan baktar, aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn jaıý qajettilikterine arnalǵan qoralar men qorshalǵan jerler, baqtashylardyń maýsymdyq turýyna arnalǵan tıisti qurylystar jáne jaıylymdardy ustaý jáne paıdalaný úshin qajetti ózge de jyljymaıtyn múlik;

7) jaıylymdardy basqarý jáne paıdalaný jónindegi ýákiletti organ (budan ári – ýákiletti organ) – jaıylymdardy basqarý jáne paıdalaný salasyndaǵy retteýdi júzege asyratyn memlekettik organ;

8) jaıylymdardyń jalpy alańyna júktemeniń shekti ruqsat etilgen normalary – jaıylymdyq pishenniń botanıkalyq quramy men onyń shyǵymdylyǵyna zalal keltirmeı maldy jaıý júzege asyrylatyn, óńirler bólinisinde jaıylymdardyń jalpy alańyna aýyl sharýashylyǵy janýarlarynyń túrleri boıynsha túsetin júktemeniń saralanǵan normalary;

9) aýyspaly jaıylym – belgili bir kezeńdilikpen (jyl saıyn, maýsym saıyn nemese birneshe jyl saıyn) paıdalaný merzimderi aýystyrylatyn jáne paıdalanylatyn jaıylymdardy deıektilikpen aýystyrý (jaıý, shóp shabý jáne tynyqtyrý) qoldanylatyn jaıylymdardy paıdalaný jáne olardy shyǵymdylyǵy joǵary jaı-kúıde ustap turý úshin olarǵa kútim jasaý júıesi jáne jaıylymdarǵa kútim jasaý jáne olardy jaqsartý jónindegi is-sharalardy júrgizý;

10) jaıylymdardy geobotanıkalyq zerttep-qaraý – jaıylymdardyń shyǵymdylyǵyn, pishenniń qurylymy men quramyn, onyń ósip-óngen jerin, maldyń ár túrin jaıýǵa arnalǵan jaıylymdardy paıdalaný múmkindigin, jaıylymdardaǵy shópti jáne aǵashty-butaly ósimdikterdiń sapasyn jáne onyń qorlaryn aıqyndaý, sondaı-aq sý kózderiniń, mal aıdaıtyn trassalardyń jáne jaıylymdardy kezeńdik paıdalaný múmkindiginiń bolýyna qatysty jaıylymdardy paıdalaný sıpatyn aıqyndaý maqsatynda júrgiziletin zerttep-qaraý.

2-bap. Qazaqstan Respýblıkasynyń jaıylymdar týraly zańnamasy

1. Qazaqstan Respýblıkasynyń jaıylymdar týraly zańnamasy Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasyna negizdeledi jáne osy Zań men Qazaqstan Respýblıkasynyń ózge de normatıvtik quqyqtyq aktilerinen turady.

2. Eger Qazaqstan Respýblıkasy ratıfıkasıalaǵan halyqaralyq shartta osy Zańda kózdelgennen ózgeshe qaǵıdalar belgilenetin bolsa, onda halyqaralyq sharttyń qaǵıdalary qoldanylady.

3-bap. Jaıylymdardyń quqyqtyq rejımi

Jaıylymdardyń quqyqtyq rejımi Qazaqstan Respýblıkasynyń jer, orman, sý zańnamasyna, Qazaqstan Respýblıkasynyń erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtar salasyndaǵy zańnamasyna sáıkes belgilenetin, olardyń belgili bir jer sanatyna tıesili ekenine jáne ony paıdalaný tártibine negizdele otyryp aıqyndalady.

4-bap. Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń quzyreti

Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti:

1) jaıylymdardy paıdalaný jáne qorǵaý salasyndaǵy memlekettik saıasattyń negizgi baǵyttaryn ázirleıdi;

2) ýákiletti organdy aıqyndaıdy;

3) ózine Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıamen, osy Zańmen, Qazaqstan Respýblıkasynyń ózge de zańdarymen jáne Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń aktilerimen júktelgen ózge de fýnksıalardy oryndaıdy.

5-bap. Ýákiletti organnyń quzyreti

Ýákiletti organ:

1) jaıylymdardy paıdalaný jáne qorǵaý salasynda memlekettik saıasatty iske asyrady;

2) jaıylymdarǵa monıtorıń júrgizýdi uıymdastyrýdy júzege asyrady;

3) jaıylymdardy utymdy paıdalaný qaǵıdalaryn ázirleıdi jáne bekitedi;

4) jaıylymdardy geobotanıkalyq zerttep-qaraýdy eskere otyryp, aýyspaly jaıylym sqemasyn ázirleıdi jáne bekitedi;

5) keshendi ekojúıelik zertteýler negizinde naqty óńirler úshin jaıylymdardyń tozýymen jáne shólge aınalýymen kúresý jónindegi is-sharalardy baǵalaý ádistemesin ázirleıdi jáne bekitedi;

6) Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimetine bir oblystyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalanyń, astananyń aýmaǵyndaǵy shalǵaıdaǵy jaıylymdardy basqa oblystyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalanyń, astananyń uzaq merzimdik paıdalanýyna berý týraly usynys engizedi;

7) jaıylymdardyń jaı-kúıi, sapasy jáne ótkizý qabileti, jaıylymdyq ınfraqurylym obektileriniń jaı-kúıi týraly derekterdi jınaýdy júzege asyrady;

8) jaıylymdardy paıdalaný jáne qorǵaý salasyndaǵy halyqaralyq yntymaqtastyqty júzege asyrady;

9) ósimdik jabynyn jaqsartý úshin ınovasıalar negizinde jasyl tehnologıalardy qoldaný jolymen jaıylymdardy qalpyna keltirý, saqtaý jáne tıimdi paıdalaný úshin ǵylymı-zertteý, izdestirý, jobalaý jumystaryn uıymdastyrady;

10) osy Zańda, Qazaqstan Respýblıkasynyń ózge de zańdarynda, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń jáne Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń aktilerinde kózdelgen ózge de ókilettikterdi júzege asyrady.

6-bap. Aýdannyń (oblystyq mańyzy bar qalanyń) jergilikti ókildi organynyń quzyreti

Aýdannyń (oblystyq mańyzy bar qalanyń) jergilikti ókildi organynyń quzyretine:

1) jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi jospardy bekitý;

2) tıisti ákimshilik-aýmaqtyq birliktiń jergilikti ózin-ózi basqarý ókilderiniń qatysýymen, jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi jospardy iske asyrý qorytyndylary týraly aýdannyń (oblystyq mańyzy bar qalanyń) jergilikti atqarýshy organynyń esebin tyńdaý;

3) Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasyna sáıkes azamattardyń quqyqtary men zańdy múddelerin qamtamasyz etý boıynsha ózge de ókilettikterdi júzege asyrý jatady.

7-bap. Aýdannyń (oblystyq mańyzy bar qalanyń) jergilikti atqarýshy organynyń jáne aýdandyq mańyzy bar qala, kent, aýyl, aýyldyq okrýg ákiminiń quzyreti

1. Aýdannyń (oblystyq mańyzy bar qalanyń) jergilikti atqarýshy organynyń quzyretine:

1) jergilikti ózin-ózi basqarý organymen kelisý boıynsha jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi jospardy ázirleý jáne ony aýdannyń (oblystyq mańyzy bar qalanyń) jergilikti ókildi organyna bekitýge engizý;

2) aýdannyń (oblystyq mańyzy bar qalanyń) jergilikti ókildi organyna jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi jospardy iske asyrý qorytyndylarý týraly esepti usyný;

3) basqa aýdannyń (oblystyq mańyzy bar qalanyń) aýmaǵyndaǵy jaıylymdardy uzaq merzimdiń paıdalanýǵa berý bóliginde oblystyń jergilikti atqarýshy organyna usynystar engizý;

4) jergilikti memlekettik basqarý múddelerinde Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasymen jergilikti atqarýshy organdarǵa júkteletin ózge de ókilettikterdi júzege asyrý jatady.

2. Aýdandyq mańyzy bar qala, kent, aýyl, aýyldyq okrýg ákimi:

1) jergilikti qoǵamdastyq jıynyna tıisti aýmaqtardaǵy jaıylymdardy bólý jáne paıdalaný bóliginde jergilikti ózin-ózi basqarý fýnksıalaryn júzege asyrý máseleleri boıynsha esepti usynady;

2) Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasymen óziniń qaraýyna jatqyzylǵan ózge de máselelerdi sheshedi.

8-bap. Jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynyń qaraýyna jatqyzylǵan máseleler

Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasyna sáıkes jergilikti ózin-ózi basqarý organdary:

1) tıisti aýmaqtardaǵy jaıylymdardy bólý jáne paıdalaný bóliginde, onyń ishinde jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi josparlardy ázirleýge qatysý bóliginde jergilikti ózin-ózi basqarý fýnksıalaryn júzege asyrý máseleleri boıynsha aýdandyq mańyzy bar qala, kent, aýyl, aýyldyq okrýg ákimderiniń esepterin tyńdaıdy jáne talqylaıdy;

2) tıisti aýmaqtarda jaıylymdardy paıdalaný bóliginde jaıylym paıdalanýshylar birlestikteri basshylarynyń aqparatyn tyńdaıdy jáne talqylaıdy;

3) halyqtyń malyn jaıý úshin aýdandyq mańyzy bar qalalardyń, kentterdiń, aýyldardyń, aýyldyq okrýgterdiń aýmaqtary sheginde ornalasqan jaıylymdardy anyqtaý jáne aıqyndaý jónindegi jumystardy uıymdastyrady;

4) jaıylym paıdalanýshylar arasynda jaıylymdardy bólý boıynsha aýdandyq mańyzy bar qala, kent, aýyl, aýyldyq okrýg ákimine usynystar engizedi;

5) aýdandyq mańyzy bar qalalar, kentter, aýyldar, aýyldyq okrýgter aýmaqtary sheginde jaıylym paıdalanýshylar birlestikteriniń qyzmetin uıymdastyrýǵa qatysady.

9-bap. Jaıylym paıdalanýshylardyń quqyqtary men mindetteri

1. Jaıylym paıdalanýshy:

1) jaıylym paıdalanýshylar birlestigin qurý maqsatynda birlesken qyzmet týraly shart jasasýǵa;

2) jaıylymdardy paıdalaný týraly kelisim jasasýǵa;

3) jaıylymdardy berý sharttaryna sáıkes aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn jaıý maqsatynda jaıylymdy paıdalanýǵa;

4) jaıylymdardy paıdalaný máseleleri boıynsha jergilikti qoǵamdastyń jınalysyna qatysýǵa;

5) jaıylymdyq ınfraqurylym obektilerin salý jónindegi jumysty belgilengen tártippen oryndaýǵa;

6) osy Zańda jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń ózge de zańdarynda kózdelgen ózge de quqyqtardy júzege asyrýǵa quqyly.

2. Jaıylym paıdalanýshy:

1) jaıylymdardy berý sharttaryna jáne jaıylymdardy paıdalaný týraly kelisimniń erejelerine sáıkes jaıylymdy tıimdi paıdalanýǵa;

2) jaıylym aınalymyn saqtaýǵa;

3) jaıylymdarda zoogıgıenalyq jáne veterınarıalyq (veterınarıalyq-sanıtarıalyq) talaptardy jáne órt qaýipsizdigi qaǵıdalaryn saqtaýǵa;

4) basqa jaıylym paıdalanýshylardyń quqyqtaryn buzbaýǵa;

5) jaıylymdardy paıdalaný kezinde osy Zańda jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasynda kózdelgen ózge de talaptardy saqtaýǵa mindetti.

10-bap. Jaıylym paıdalanýshylar birlestigi

1. Jaıylymdardy paıdalaný kezinde birlesken qyzmetti júrgizý úshin jaıylym paıdalanýshylar Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyq zańnamasyna sáıkes jasalatyn, birlesken qyzmet (qarapaıym seriktestik) týraly shart negizinde jaıylym paıdalanýshylar birlestigin qura alady.

2. Jaıylym paıdalanýshylar birlestigi ózara kelisý boıynsha ortaq isterdi basqarý men júrgizýdi jaıylym paıdalanýshylardyń bireýine tapsyra alady.

3. Jaıylym paıdalanýshylar birlestigi jaıylymdardy paıdalaný máseleleri boıynsha jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynyń aldynda esep beredi.

4. Jaıylym paıdalanýshylar birlestiginiń qyzmetin uıymdastyrýdyń ózge de máseleleri Qazaqstan Respýblıkasynyń Azamattyq kodeksimen aıqyndalady.

11-bap. Jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný

1. Jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi bekitilgen josparǵa sáıkes jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný júzege asyrylady.

Jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi
jospar – aýyl sharýashylyǵy janýarlarynyń jemshóp qajettilikterin turaqty qamtamasyz etý jáne jaıylymdardyń tozý prosesteriniń aldyn alý úshin qysqa merzimdik jáne (nemese) uzaq merzimdik kezeńderge bekitiletin normatıvtik quqyqtyq akt bolyp tabylady.

Jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi josparlardy ázirleý kezinde tıisti aýmaqtarda mal jaıý dástúri eskeriledi.

2. Jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi josparlar:

1) quqyq belgileıtin qujattar negizinde jer ýchaskeleriniń menshik ıeleri men jer paıdalanýshylar bólinisinde ákimshilik-aýmaqtyq birlik aýmaǵynda jaıylymdardyń ornalasý sqemasyn;

2) jaıylymdardy geobotanıkalyq zerttep-qaraý jaı-kúıi týraly málimetterdi;

3) maýsymdyq jaıylymdardy paıdalaný kezinde ósimdik jabynynyń jaı-kúıin saqtaý úshin aýyspaly jaıylymdardyń qolaıly sqemalaryn;

4) ıelerin – jaıylym paıdalanýshylardy kórsete otyryp, mal basynyń sany týraly derekterdi;

5) jaıylymdardy paıdalaný sharttary retinde jaıylym paıdalanýshylar saqtaýǵa tıisti, aýyl sharýashylyǵy janýarlarynyń saýlaǵyna qatysty sharalar (vaksınasıalaý, toǵytý) tizbesin;

6) jaıylymdardyń, alańdardyń syrtqy jáne negizgi ishki shekaralary, jaıylymdyq ınfraqurylym obektileri jáne jaıylymdardyń sapalyq jaı-kúıi belgilengen kartany;

7) maldy jaıatyn jáne olardy aıdap ótetin maýsymdyq marshrýttardy belgileıtin, jaıylymdardy paıdalaný jónindegi kúntizbelik grafıkti;

8) maldy aıdaý kezindegi servıtýttar týraly málimetterdi;

9) tıisti ákimshilik-aýmaqtyq birlikke tán basqa da málimetterdi qamtýǵa tıis.

3. Osy baptyń 2-tarmaǵynyń 4) jáne 5) tarmaqshalarynda kózdelgen málimetterdi Qazaqstan Respýblıkasynyń veterınarıa salasyndaǵy zańnamasyna sáıkes, aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn birdeılendirý jónindegi derekqordy júrgizýdi júzege asyratyn jergilikti atqarýshy organdar qurǵan memlekettik veterınarıalyq uıymdar beredi.

4. Jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi josparlardy bekitkennen keıin aýyspaly jaıylym eskeriletin jáne jaıylymdar men jaıylymdyq ınfraqurylym obektilerin berý men olardy utymdy paıdalanýdyń negizgi sharttary qamtylatyn, jaıylymdardy ýaqytsha óteýsiz paıdalaný týraly kelisim ázirlenedi jáne jasalady.

5. Jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi josparlarǵa sáıkes jaıylymdarda aýyl sharýashyly óndirisin júrgizý úshin beriletin jer ýchaskelerin aıqyndaý kezinde jaıylym paıdalanýshylar mynadaı sharttardy:

1) mal basynyń sanyn;

2) jaıylymdyq ınfraqurylym obektileriniń bolýyn jáne olardyń jaı-kúıin;

3) jer ýchaskesindegi jemshóp shúıgindiligin eskeredi.

6. Jaıý úshin aýyl sharýashylyǵy janýarlary bolmaǵan ne jaıylymdardyń jalpy alańyna júktemeniń shekti ruqsat etilgen normasynyń jıyrmadan az paıyzyn quraıtyn mólsherde bolǵan jáne (nemese) eki jyl boıy jemshóp daıyndaý maqsatynda shóp shabylmaǵan jaǵdaıda, jaıylymdarda aýyl sharýashylyǵy óndirisin júrgizýge berilgen jer ýchaskeleri Qazaqstan Respýblıkasynyń jer zańnamasynda kózdelgen tártippen alyp qoıýǵa jatady.

7. Jaıylym alańynyń birligine ońtaıly júktemeni esepteý kezinde basqa aýyl sharýashylyǵy alqaptarynyń ishindegi alańy 20 gektarǵa deıingi shaǵyn kontýrly (sebilgen) jaıylym eskerilmeıdi.

12-bap. Jaıylymdardy berý tártibi

1. Jaıylym jeke jáne zańdy tulǵalarǵa jeke aýlasyn ustaý, sharýa nemese fermer qojalyǵyn júrgizý, sondaı-aq taýarlyq aýyl sharýashylyq óndirisin júrgizý úshin osy Zańǵa jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasyna sáıkes beriledi.

2. Kentterdiń jáne aýyldyq eldi mekenderdiń janynda ornalasqan, memlekettik menshiktegi jaıylymdar analyq (saýyn) mal basyn ustaý boıynsha jergilikti halyqtyń muqtajyn qanaǵattandyrý úshin beriledi.

3. Jaıylymdardyń jalpy alańyna júktemeniń shekti ruqsat etilgen normalary saqtalǵan kezde ǵana osy baptyń 2-tarmaǵynda kórsetilgen jaıylymdarda basqa aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn jaıýǵa ruqsat etiledi.

Aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn jaıý kezinde jaıylymdardyń jalpy alańyna júktemeniń shekti ruqsat etilgen normalary asyp ketken kezde jaıylym jaıylymdardy basqarý jáne olardy paıdalaný jónindegi bekitilgen josparlarǵa sáıkes ákimshilik-aýmaqtyq birlik (aýyldyq okrýg) sheginde beriledi.

4. Aýyldyq eldi mekender sheginde jeke aýlany ustaý úshin jaıylymdardy berý aýdandyq mańyzy bar qala, kent, aýyl, aýyldyq okrýg ákiminiń, al ákimshilik-aýmaqtyq birlik (aýyldyq okrýg) sheginde – aýdannyń (oblystyq mańyzy bar qalanyń) jergilikti atqarýshy organynyń sheshimimen júzege asyrylady jáne jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynyń usynymdary eskerile otyryp júzege asyrylady.

5. Ákimshilik-aýmaqtyq birlik (aýyldyq okrýg) sheginde ornalaspaǵan jeke jáne (nemese) zańdy tulǵalardyń mal basy jergilikti ózin-ózi basqarý organymen kelisý boıynsha shalǵaıdaǵy jaıylymdarǵa ornalastyrylady.

13-bap. Shalǵaıdaǵy jaıylymdardy berý jáne paıdalaný tártibi

1. Shalǵaıdaǵy jaıylymdar memleket menshiginde bolady.

2. Bir oblystyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalanyń, astananyń aýmaǵyndaǵy shalǵaıdaǵy jaıylymdardy basqa oblystyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalanyń, astananyń uzaq merzimdik paıdalanýyna berýdi ýákiletti organnyń usynysy boıynsha Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti júzege asyrady.

3. Bir aýdannyń, oblystyq mańyzy bar qalanyń aýmaǵyndaǵy shalǵaıdaǵy jaıylymdardy basqa aýdannyń, oblystyq mańyzy bar qalanyń uzaq merzimdik paıdalanýyna berýdi oblystyń jergilikti atqarýshy organy júzege asyrady.

4. Shalǵaıdaǵy jaıylymdy berýde jaıylymdardy basqarý jáne paıdalaný jónindegi jospar negizinde shalǵaıdaǵy jaıylym ýchaskelerine tikeleı jaqyn ornalasqan eldi meken aýmaǵynda turaqty turatyn jaıylym paıdalanýshylar men osy Zańnyń 12-babynyń 5-tarmaǵyna sáıkes aýyldyq okrýg aýmaǵynyń sheginen tys mal basyn ustaý usynylǵan jaıylym paıdalanýshylardyń artyqshylyqty quqyǵy bar.

5. Mal basy shalǵaıdaǵy jaıylymdarda ustalatyn jaıylym paıdalanýshylardyń búdjet qarajaty esebinen shalǵaıdaǵy ýchaskelerde salynǵan, maldy sýarýǵa arnalǵan sýlandyrý qurylysy men tabıǵı sý aıdyndaryna qol jetkizýde basym quqyǵy bolady.

14-bap. Qazaqstan Respýblıkasynyń jaıylymdar týraly zańnamasyn buzǵany úshin jaýaptylyq

Qazaqstan Respýblıkasynyń jaıylymdar týraly zańnamasyn buzý Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdaryna sáıkes jaýaptylyqqa ákep soǵady.

15-bap. Osy Zańdy qoldanysqa engizý tártibi

Osy Zań alǵashqy resmı jarıalanǵan kúninen keıin kúntizbelik on kún ótken soń qoldanysqa engiziledi.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev

«Jaıylymdar týraly»

Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń jobasyna

TÚSİNDİRME JAZBA

Joǵaryda atalǵan zań jobasy otandyq mal sharýashylyǵyn dástúrli túrde júrgizý úshin jańa ǵylymı, tehnologıalyq, basqarýshylyq jetistikterdi eskere otyryp, shalǵaıdaǵy mal sharýashylyǵyn damytý jáne qaıta jandandyrý qajettigi kórsetilgen, Memleket basshysynyń 2012 jylǵy 14 jeltoqsandaǵy

«Qazaqstan – 2050» Strategıasy: qalyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty» atty Qazaqstan halqyna Joldaýyn, sondaı-aq Memleket basshysy N.Á. Nazarbaevtyń «100 naqty qadam» atty Strategıalyq ult josparynda kórsetilgen 35-shi jáne 97-shi qadamdardy iske asyrýǵa baǵyttalǵan.

Respýblıkada shamamen 188 mln. gektar jaıylymdar bar, olardyń 80 mln. gektary ǵana paıdalanylady, bul nebári 43 %-dy quraıdy. Bul rette, osy mólsherdiń ishindegi 27 mln. gektar jaıylym tozǵan jáne olardyń basym bóligi eldi mekenderge jaqyn ornalasqan jerlerge tıesili. BUU-nyń halyqaralyq sarapshylarynyń derekteri boıynsha budan keletin shyǵyn jylyna 1 mlrd. dollardy quraıdy.

Eldi mekender mańyndaǵy jaıylymdyq jerlerde mal sanynyń tym kóp bolýy olardyń tozýyna sebep bolady. Jemshóp teńgeriminiń nasharlaýy saldarynan aýyldyq óndirýshilerde, bir jaǵynan, mal basyn kóbeıtý, ekinshi jaǵynan, qolda bar mal basynyń ónimdilik deńgeıin arttyrý múmkindigi joq. Respýblıka boıynsha tutastaı mal sharýashylyǵynyń rentabeldiligi men shyǵyndylyǵynyń tómen bolýy osydan týyndaıdy.

Ekinshi sebep – ınfraqurylymnyń bolmaýyna, birinshi kezekte alys jerlerdegi jaıylymdarda sýlandyrýdyń bolmaýyna baılanysty, shalǵaıdaǵy mal sharýashylyǵynyń tıimsiz paıdalanylýy, bul olardy mal jaıý úshin paıdalanýǵa qıyndyq týǵyzady. Barlyq aýyl sharýashylyǵy janýarlary mal basynyń
80 %-dan astamy jeke aýlalarda ustalady, olardyń qojaıyndary ekonomıkalyq faktorlarǵa baılanysty maldaryn turatyn jerinen
5-7 km radıýsta jaıady.

Osy turǵyda, respýblıkada turaqty jemshóp bazasyn qurý úshin jáne ekologıalyq taza ári arzan mal sharýashylyǵy ónimderin alý úshin jetkilikti dárejede paıdalanylmaı jatqan tabıǵı jaıylymdyq alqaptar áleýetiniń zor ekeni kórinedi.

Kóbinese mundaı jaǵdaı jaıylymdardy paıdalaný salasyndaǵy qoǵamdyq qatynastardy naqty zańnamalyq retteýdiń bolmaýyna baılanysty. Jaıylymdardy utymdy paıdalaný jónindegi ýákiletti organ áli kúnge deıin zańnamalyq deńgeıde aıqyndalmaǵan.

Ulybrıtanıada «Jaıylymdar týraly» Zańmen olardy paıdalaný, mal jaıýdy uıymdastyrý jáne zıandy ósimdiktermen kúresý máseleleri retteledi. Mundaı akt Mońǵolıada da bar. Oǵan sáıkes jaıylymdardy melıorasıalaý jáne sýlandyrý jónindegi sharalar júzege asyrylady. Bul eldiń Úkimeti jaıylymdardy damytý jónindegi is-sharalardy qarjylandyrýǵa jyl saıyn 2 – 2,8 mıllıon dollar bóledi.

Osyǵan uqsas zańdar Reseıde, Qyrǵyzstanda, Tájikstan men Túrikmenstanda bar, al Qazaqstannyń jaıylymdyq jerleri jalpy jer alańynyń 70 %-yn nemese 188 mıllıon gektardy alyp jatsa da, búgingi kúnge deıin jaıylymdar týraly arnaıy zańy joq.

Aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy jer qatynastary negizinen Qazaqstan Respýblıkasynyń Jer kodeksimen jáne «Sharýa nemese fermer qojalyqtary týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańymen retteledi.

Joǵaryda atalǵan normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń normalarynda jaıylym resýrstaryn basqarý jáne utymdy paıdalaný salasynda týyndaıtyn máselelerdiń keń aýqymy jetkilikti dárejede reglamenttelmegen.

Osyǵan oraı, Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń depýtattary – «Nur Otan» Fraksıasynyń músheleri ázirlegen zań jobasy ýaqtyly ári asa ózekti bolyp tabylady jáne jaıylymdar ınfraqurylymynyń jaı-kúıin jaqsartýǵa, jaıylymdyq jerlerdiń tozý prosesteriniń aldyn alýǵa jáne qorshaǵan ortadaǵy jaıylymdyq ekojúıelerdiń ekologıalyq tutastyǵyn saqtaýǵa, sondaı-aq Qazaqstan et pen et-sút ónimderin óndirý salasynda jahandyq oıynshy bola alatyndaı, ekologıalyq taza mal sharýashylyǵy ónimderiniń óndirisin ulǵaıtýǵa baǵyttalǵan.

Ázirlengen zań jobasynda mynalar kózdeledi:

- ýákiletti organnyń jáne jergilikti ózin-ózi basqarý organynyń jaıylymdardy utymdy paıdalaný jónindegi quzyretin aıqyndaý;

- jaıylymdardy aýdandyq mańyzy bar qalalardyń, kenttiń, aýyldyq eldi mekenderdiń jáne shalǵaıdaǵy jaıylymnyń sheginde, sheginen tys berý jáne paıdalaný tártibi aıqyndaldy.

Sonymen qatar zań jobasynda jaıylymdardy utymdy paıdalanýdy memlekettik retteý sıaqty máseleler qamtylady.

Osy zań jobasyn iske asyrý qosymsha qarjy qarajatyn bólýge ákep soqpaıtynyn atap ótý qajet, óıtkeni jaıylymdyq jerlerdiń tıimdi paıdalanylýyn memlekettik qoldaý máseleleri Eldiń agroónerkásiptik keshendi damytý jónindegi 2013 – 2020 jyldarǵa arnalǵan «Agrobıznes – 2020» baǵdarlamasynyń sheńberinde iske asyrylatyn bolady.

Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń depýtattary

Z. Balıeva

A. Bazarbaev

S. Dáchenko

J. Dúısebaev

D. Qusdáýletov

«Jaıylymdar týraly»

Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń jobasyn qabyldaýdyń

yqtımal ekonomıkalyq, áleýmettik-ekonomıkalyq,

ekologıalyq saldarlarynyń

BOLJAMY

«Jaıylymdar týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń jobasy Memleket basshysynyń 2012 jylǵy 14 jeltoqsandaǵy

«Qazaqstan – 2050» Strategıasy: qalyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty» atty Qazaqstan halqyna Joldaýyn iske asyrý maqsatynda ázirlendi, onda otandyq mal sharýashylyǵyn dástúrli túrde júrgizý úshin jańa ǵylymı, tehnologıalyq, basqarýshylyq jetistikterdi eskere otyryp, shalǵaıdaǵy mal sharýashylyǵyn damytý jáne qaıta jańǵyrtý qajettigi kórsetilgen.

Zań jobasynda:

1) Úkimettiń jáne ýákiletti organnyń jaıylymdardy utymdy paıdalaný salasyndaǵy quzyreti;

2) ýákiletti organnyń jáne jergilikti ózin-ózi basqarý organynyń jaıylymdardy utymdy paıdalaný jónindegi quzyreti;

3) jaıylymdardy aýdandyq mańyzy bar qalalardyń, kenttiń, aýyldyq eldi mekenderdiń jáne shalǵaıdaǵy jaıylymnyń sheginde, sheginen tys berý jáne paıdalaný tártibi aıqyndalady.

Zań jobasyn qabyldaý birqatar oń áleýmettik, ekonomıkalyq jáne ekologıalyq saldarlarǵa ákeledi:

1) halyqty sapaly ári arzan mal sharýashylyǵy ónimderimen qamtamasyz etý úshin jaǵdaı jasaıdy;

2) shalǵaıdaǵy mal sharýashylyǵyn jáne tutastaı aýyl sharýashylyǵyn damytý úshin jaǵdaı jasaıdy;

3) mal basyn kóbeıtý jáne jemshóp qoryn qurý, sondaı-aq mal sharýashylyǵy ónimderiniń ózindik qunyn azaıtý jáne ettiń eksporttyq áleýetin ulǵaıtý.

Osy zań jobasyn iske asyrý úshin qosymsha qarjy qarajatyn bólýge qajettilik týyndamaıtynyn atap ótý qajet.

Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń depýtattary

Z. Balıeva

A. Bazarbaev

S. Dáchenko

J. Dúısebaev

D. Qusdáýletov