Qazaqstan men Ózbekstan burynǵy postkeńestik Ortalyq Azıa memleketteri arasynda kósh bastap turǵan memleketter. Osy óńirdegi geosaıası jaǵdaılar mindetti túrde osy eki eldiń aralasýymen iske asady. Tarıhı turǵydan alyp qarasaq, bul eki eldi túp-tamyry bir týys halyqtar mekendeıdi. Qazaqtar men ózbekter ózara tatý bolsa, onda "Orta Azıa Odaǵy" qurylýy ábden múmkin. Biraq, ókinishke oraı, eki eldiń arasyndaǵy qarym-qatynastar bizdiń týystyq tamyrymyzǵa saı órbimeı otyr. Árıne, oǵan halyqty kinalaýǵa bolmas. Negizinen, halyqtyń kózqarasy eldegi ıdeologıalyq baǵytqa saı qalyptasady. Sodan bolar, eki el basshylarynyń arasyndaǵy salqyndyq qarapaıym adamdardyń da kózqarastarynda kórinis taýyp otyr. Muny anda-sanda aqparatttardan baıqap qalamyz. Mysaly, biz "ózbekter "Alpamys" jyryn ıemdenip ketti" dep renjımiz, al olar bolsa "Ál Farabı ózbektiń oıshyly" deıdi... Áıteýir bir úıdiń tete balalarynyń arasyndaǵydaı taýsylmaıtyn kıkiljiń... Munyń tarıhy tereńde jatyr. Qazaq handyǵy qurylǵannan keıin, olar kúsheıip, 10-15 jylda qazir biz "kóshpeli ózbekter" dep ataıtyn Ózbek hannyń urpaqtarynyń ulysyn aldy. Olar yǵysyp Horezm ketti de, sol jaqta Qazaq handyǵymen dárejeles bolatyn Ózbek handyǵyn qurdy. Ýaqyt óte kele burynǵy týys taıpalar biri - qazaq, biri - ózbek atalyp, ortaazıalyq eki ultty qurady. Biraq, ońtústikke ketip, parsy tektes mádenıetpen (mysaly, tájikter) aralasa bastaǵan kóshpeli ózbekter otyryqshy halyqqa aınalyp, ózbekter men qazaqtar arasyndaǵy dil men dástúr birtektiligi shaıyldy. Fızıologıalyq ózgerister de úzdiksiz júrip jatty. Biraq tarıhı jady ol halyqtardyń túbi bir ekenin únemi eske salyp otyrdy. Sondyqtan sheshýshi máselelerge kelgende qazaqtar "ózbek óz aǵam" degen toqtamǵa kelýshi edi... Biraq bılik pen saıasat degen saıqaldar bar ómirde. Solar aralasqan jerde ózbek pen qazaq arasy sýyp ta ketken kezder bolǵan. Oǵan Qoqan handyǵynyń zorlyq-zombylyǵy, Hıýa handarynyń Talas aımaǵyna joryqtary, qazirgi artefaktan - Hıýadaǵy qazaq batyrlaryn shynjyrlap ustaǵan zyndandy da aıtýǵa bolar edi... Qazaqtardyń da qarap qalmaǵany belgili, árıne... Áıtse de, onyń bári tarıhta ańyz ben aqıqat kúıinde qaldy. Qazir bizdiń aramyzda eki halyqty bir-birimen óshtestirip qoıatyndaı eshbir negiz joq. Tipten, KSRO kezinde ózbektiń de, qazaqtyń da "qanyn qyzdyratyn" "Qaırat" pen "Pahtakor" fýtbol komandalarynyń ózara kezdesileri de ótpeıdi búgin. Búgin bizderdiń árqaısymyz táýelsiz memleketter retinde ózindik baǵytymyzben kele jatyrmyz. Sonda da, alǵashqy on-on bes jyl boıy burynǵy qarqynmen "ishteı teketires" jaǵdaıynda turǵanymyzdy jasyryp neǵylaıyq. Biraq syrtqy kúshterdiń bizdiń elderge degen ashkóz pıǵyly anyqtalǵan saıyn, eki el arasynda "ózara birigý" ıdeıalary pisip-jetilip keledi. Ol qajettilik qarapaıym halyqtyń sanasynda da, memleketaralyq resmı qarym-qatynasta da kórinis taba bastady. Biraq onyń júzege asýy úshin talaı kedergilerden ótýge týra keledi. Qazirdiń ózinde Qazaqstan men Ózbekstan kórshi Reseıge qatysty alǵanda eki túrli baǵyt ustap otyr. Eger bul máselede Ózbekstan jaǵy Qazaqstannyń Reseımen qatynasyna túsinistikpen qaramasa, Qazaqstan Reseı men Ózbekstan arasyndaǵy "jumsartý" (amortızator) mindetin atqaratynyn moıyndamasa, Qazaqstan Ózbekstannyń Aýǵanstanmen aradaǵy "jumsartý" mindetin atqaratynyn moıyndamasa jáne t.s.s. kóptegen jaǵdaıda ózara qurmet pen túsinistik bolmasa - jaǵdaı ońalmaıdy. Meniń atap aıtarym, keıingi kezde eki el ókilderi arasynda "turmystyq shovınızm" ushqyny paıda bola bastady. Mysaly, ózbek boksshylary jeńiske jete qalsa - qazaqtarǵa tragedıa jáne kerisinshe... Olımpıadaǵa barsaq ta ózbek pen qazaqtyń ózderinen basqa qarsylastary joq sıaqty kórinedi. Bul jalǵan ıdeologıanyń jemisi, ári, bizge eshqashan paıda ákelmeıtin ıdeologıa! Sondyqtan, bizdiń eki el, eń aldymen, eshqaıda jaltaqtamaı, tek óz arasynda "máńgilik bir qaǵıdany" bekitip alýlary qajet, ol - "biz álemdegi eń jaqyn, týys, baýyr halyqpyz" degen. Sodan keıin eki el arasyndaǵy aralasýdy tek osy prınsıpke negizdep, ıdeologıany da osylaı baǵyttaǵan abzal. Myna ratıfıkasıalanǵan zań sonyń kórinisi. Men surar edim: "Nege ony ratıfıkasıalaý bútinde bir jylǵa jýyq shegerilip keldi?" dep. Bundaı zań kelesi kúni qaralýy tıis bolatyn, árıne, eger joǵary prınsıpter ústem bolsa... Sonymen qatar, biz týysqan halyq retinde myna bir máseleni de anyqtap alýymyz qajet: mysaly, joǵaryda aıttyq, "Alpamys" jyryn ózbekter "alpamysh" dep menshiktedi dep... Al olaı - "menshiktedi" dep aıtýǵa eki halyqtyń da quzyry joq ekenin eskermeımiz. Joǵaryda aıttyq - qazaq pen ózbek ulttarynyń tarıhı alańda paıda bolýy ýaqyt jaǵynan belgili dep. Endeshe tarıhta ne "qazaq", ne "ózbek" paıda bolmaǵan zamandaǵy qundylyqtar, batyrlar, aqyndar, oıshyldar qalaısha "qazaq-ózbek" bola qalady? Osy jaǵynan kelisip, ol artefaktlerdi tek terıtorıalyq paıda bolý jaǵynan ǵana ıelenýimiz tıis. Al ol qundylyqtar eki halyqtyń, jalpy túrki mádenıetin ortaq altyn qazynasy dep dáripteletin bolsyn. Biz bir-birimizdi ıtermeı, qaıta qushaǵymyzdy ashýǵa úırene berýimiz qajet - tústik jaqtan syrǵyp mıllıard Qytaı, teristik jaqtan orys, al tóbemizden Eýropa men AQSH enýge áreket etip jatqanda!
Ábdirashıt Bákiruly,fılosof
