Lımonnyń otany Batys Qytaı jáne Batys Indıa bolyp tabylady. Árbir lımon aǵashy 80-90 jyl ómir súredi. Onyń jemisi 9 aıda pisedi. Adam balasy da ananyń qursaǵynda 9 aı jatatyndyqtan lımondy adamnyń ómirine teńep jatady. Dúnıe júzinde adam aǵzasyna paıdaly baldan keıingi ekinshi orynda osy lımon bolyp tabylady eken. Mysaly, bas aýyrǵanda ishetin sıtramon dárisin lımonnyń dáninen alady deıdi mamandar. Al onyń qabyǵy kondıterlik ónimderdi jasaý maqsatynda kóp qoldanylady. Sondaı-aq, lımonnyń tabıǵı shyrynyn alýǵa bolady. Alaıda Qazaqstanda taza lımonnyń shyrynyn alatyn bir seh, fırma nemese kompanıa joq eken. Osy oraıda lımon ónimimen qatar birneshe sıtrýs ónimderin ósirýmen aınalysatyn jeke kásipker, «Ońtústik sıtrýs» jylyjaıynyń basshysy Serǵazy Bekmuratpen áńgimelestik.
-Serǵazy, jalpy sıtrýs ónimderin ósirýmen aınalysýdy qalaı bastadyńyz?
-Buryn jylyjaıda qyzanaq pen qıar, túrli dámdeýish kók shópter boldy. Biraq ol qolymyzdy kóp baılaıtyn, ýaqytty, eńbekti kóp talap etetin. Sonymen qatar baǵasy da oıdaǵydaı bolmaı qalady. Al lımon jylý men sýdy kóp suramaıdy. Jáne naryqta baǵasyn ustap turatyn, suranysqa ıe ónim. 2010-2011 jyldary kóshet shyǵarýdy úırendik. Qazir halyqty sol sapaly kóshetpen qamtamasyz etip jatyrmyz.
-Búginde lımonnyń qandaı sorttaryn ósirip otyrsyzdar?
-Bizde qazir lımonnyń 3-4 sorty bar. Birinshisi «tashkent lımony F1» ekinshi «lúbıleınyı S2», úshinshisi «meıer», sosyn «pavlovskıı», «panderoza» degen sorttary men mandarınniń, apelsınniń birneshe sorttary bar. Sonymen qatar jergilikti tabıǵatqa beıimdelgen apelsın jáne mandarın sorttarymyz da bar. Jalpy, ósimdikterdiń birazyn ózimiz óndirip, kóshetin shyǵaryp jatyrmyz.
-Bul jylyjaı sharýashyǵyly úshin qansha jer kólemin paıdalansyzdar?
-Kishkene kóshethanamyz bar, ol aýmaǵy 3 sottyq jer. Biraq endi keleshekte OQO-da 5-6 gektarǵa deıin jobasy daıyndalyp qoıylǵan. Qarajat bólinip qoıǵan. Sonyń qurylysy bastalaıyn dep jatyr. Qazaqstandaǵy aýmaǵy eń úlken lımonarıa bolady dep josparlanýda. Negizi Qazaqstan boıynsha sıtrýs ónimderi 99 paıyz shetelden ımporttalady. Ózimizdiń ónim múldem joq esebinde. Endi Ońtústikte bar, biraq ol óte az kóleminde. Bizdiń Ońtústikte barlyq nárseni ósirýge bolady, tipti banan, ananasqa deıin.
-Jalpy lımon ósirýge qyzyǵýshylyq bar ma ózgelerde?
-Qazir kásipkerler palatasynda osy jylyjaı sharýashylyǵy, onyń ishinde sıtrýs ónimderi boıynsha sabaq berip júrmin. Jas kásipkerler, bastaýshy kásipkerler bar dáris alatyn. Jylyjaıy bar kásipkerler de bar. Biraq olar tek qyzanaq pen qıar ósirýdi ǵana biledi. Al onyń eńbegi óte aýyr bolyp keledi. Satylymǵa kelgen kezde bir kezderi baǵasy túsip ketedi. Somen paıdasy shamaly bolatyny bar. Al biraq kásipkerler lımondy ósirýge bolady eken dep bet buryp jatyr. Men ózim bıyldyń ózinde 10-15 shaqty kásipkerge lımon egip berdim, olardyń jer kólemi bir gektardan asady. Qytaıdan nemese Túrkıadan sapasyz ónimin alǵansha, ózimizdiń otandyq taza ónim arqyly adam densaýlyǵynyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýdi maqsat ettik.
-Úkimetten qandaı da bir qoldaý nemese kómek aldyńyzdar ma?
-Qazir úkimetiń qoldaýyna qatty muqtaj bolǵan joqpyz. Sebebi ózimizdiń qarajattyń esebinen jylyjaı salyp jatyrmyz. Biraq biz Aýyl sharýshylyǵy mınıstrligine jáne kásipkerler palatasyna ashyq hat jazǵanbyz. Sýbsıdıa boıynsha shyǵaryp beremiz dep ýádelerin berip júr. Osy sýbsıdıaǵa qol jetkizsek, áldeqaıda kómek bolar edi. Sebebi onyń jylýy bar, alatyn dári-dármegi bar.
-Al lımon ónimin qaıda satylymǵa shyǵarasyzdar? Suranys qaı jaqtan kóp?
-Bizdiń ónimder birinshi ózimizdiń Ońtústik Qazaqstan oblysynda, sosyn Almaty, Astana, Soltústik jáne Batys Qazaqstan oblystaryna jetkiziledi. Jáne jýyrda Reseıge de azdap jiberip bastadyq. Degenmen, Reseıden suranystyń erekshe ekenin aıta ketken jón.
-Aldaǵy josparlaryńyzben bólisseńiz.
-Aldaǵy maqsatta kelesi jylǵa deıin 100 adamdy jumyspen qamtamasyz etsek degen josparymyz bar. Keleshektegi taǵy bir josparymyz kıvı men ananas ósirýdi qolǵa almaqshymyz.
-Demek, kıvı men ananastyń da ósirý tehnologıasyn meńgerip jatyryzdar ǵoı?
-Árıne. Mysaly kıvıge jylyjaı kerek emes, ol kádimgideı dalada tal bop ósedi. Qar, jaýyn jaýsa da ónimin bere beredi. Al ananasqa jylyjaı mindetti túrde qajet. Sondyqtan barlyq jaǵynan oqyp, úırenip, taldap- tarazylap, qolǵa almaqpyz. Ol endi birden bolatyn tirlik emes, aldaǵy 4-5 jyldyń ishinde bitetin sharýa.
-Áńgimeńizge rahmet! İsterińizge bereke bersin!
Suhbattasqan: Indıra Qýat
