Maqta sharýashylyǵyndaǵy ǵylymı-zertteýlerdi damytý, otandyq básekege qabiletti maqtanyń jańa sorttaryn shyǵarý, jalpy maqta óndirýdiń tıimdiligin ınovasıalyq tehnologıalardy óndiriske endirý arqyly arttyrý maqsatynda «Qazaq maqta sharýashylyǵy» ǵylymı-zertteý ınstıtýty ǵalymdary aınalysyp, birqatar jetistikterge jetti.
Atap aıtsaq, elimizde ózimizdiń otandyq maqta sorty joq bolatyn. Biz kórshi memleketterge táýeldi edik. 2000 jyldan bastap básekege qabiletti ózimizdiń otandyq sorttar shyǵa bastady, qazirgi tańda olardy maqta óndirýshiler paıdalana otyryp, jalpy egistiń 85 paıyzyna endirdi. Endi eshkimge táýeldi emespiz.
Sońǵy jyldary ınstıtýt ǵalymdary 30-dan astam ınovasıalyq tehnologıalar jasap, olardy óndiriske endirýge usynys berdi. Sondaı-aq, 48 ınovasıalyq jáne seleksıalyq patentke, 144 avtorlyq kýálikke ıe boldy.
Ǵalymdar daıyndaǵan ázirlemelerdi óndiriske engizý baǵytynda sharýalarmen tikeleı baılanysyp, kelisimshart negizinde óndiristi ǵylymı qoldaý, lısenzıalyq jáne komersıalyq kelisimder arqyly jumys júrgizýde. Instıtýtta fermerlerge bilim taratý ortalyǵy ashylǵan, maqta óndiretin óńirlerde bes sharýa sharýashylyǵynyń bazasynda ınstıtýttyń ǵylymı jetistikterin kórsetetin alańdar uıymdastyrylǵan. Ǵalymdar 23 shetel ǵylymı-zertteý ınstıtýttarymen jáne eki halyqaralyq ǵylymı-zertteý kompanıalarymen tyǵyz baılanysta.
Jańa tehnologıalardy óndiriske engizý fermerlerdiń arnaıy bilimi jetkilikti bolǵanda ǵana jaqsy nátıje beredi. Ókinishke qaraı, árbir 100 fermerdiń 13-inde ǵana arnaıy orta jáne joǵary bilimi bar, bul óte tómen kórsetkish. Osy problemany sheshý maqsatynda Qazaq Ulttyq agrarlyq ýnıversıteti basshylyǵy jáne mamandarymen tyǵyz baılanysta jumys júrgizýdemiz. Bilikti mamandarmen birlesip atqarǵan jumys barlyq ýaqytta jaqsy nátıje beretini belgili, sondyqtan elimizdegi maqta óndirý, ony tereń óńdep eksportqa shyǵarý qolymyzdan keletin jumys dep esepteımin.
Sheteldik maqta satyp alatyn treıderler elimizde bosqa júrmegeni belgili. Osy jerde mynadaı oı týady. Eger sheteldik treıderler bizdiń elimizden «oljalap» jatqan mıllıondaǵan paıdany tabýmen óz elimizdegi iri bıznes ókilderi, kásipkerler nemese «KazAgro» sıaqty qarjyly mekemeler aınalyssa, qyrýar qarjy óz elimizde qalar edi.
Maqta shıkizaty ekinshi valútalyq daqyl bolǵandyqtan, Úkimet qaýlysymen bıdaı sıaqty strategıalyq daqyldar qataryna ense, «aq altynǵa» degen kózqaras ózgerer edi. Al, maqtaǵa kózqaras durys bolsa, saladaǵy birqatar problemalar ózinen-ózi sheshilip keteri sózsiz.
Maqta – elimizdegi úlken tabys ákeletin 100 jyldyq tarıhy bar daqyldardyń biri. Sondyqtan osy saladaǵy máselelerdi birlesip júıege túsirsek qana mol ónimge qol jetkizemiz. Sonda ǵana qazaq maqtasy «Aq altyn – elimizge baq altyn» bola alady.
Ibadýlla ÚMBETAEV, Qazaq maqta sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń bas dırektory, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, QR Ulttyq ǵylym akademıasynyń korespondent-múshesi.
«Ońtústik Qazaqstan». http://okg.kz/
