Almaty qalasyndaǵy «Almaty arena» sport kesheninde búkil álemdik 28-inshi Qysqy ýnıversıada oıyndarynyń ashylýy saltanatty túrde ótti dep habarlaıdy «Qamshy» tilshisi. Ýnıversıadany ashýǵa QR prezıdenti Nursultan Ábishuly men Halyqaralyq stýdenttik sport federasıasynyń (FISU) prezıdenti Oleg Matysın qatysty.
Saltanatty shara qazaqtyń turmys salty men dástúrin sahnalaǵan ǵalamat qoıylymmen bastaldy.
Elbasy qysqy Ýnıversıada oıyndaryn ashyq dep jarıalady
Memleket basshysy saltanatty is-sharaǵa qatysýshylardy Almatydaǵy ǵalamat sport merekesiniń bastalýymen quttyqtady.
– Bul stadıonda jer sharyndaǵy jetekshi joǵary oqý oryndarynyń júzdegen ókilderi jınalyp otyr. Sizderdiń aralaryńyzda bolashaq olımpıadashylar men álemdik saıystardyń jeńimpazdary bar. Sondaı-aq, óziniń mansabyn keleshekte ekonomıkamen, saıasatpen, bıznespen baılanystyratyndar da joq emes, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Nursultan Nazarbaev táýelsizdiktiń alǵashqy kúnderinen bastap elimizdiń ustanymy birlik pen yntymaqtastyq ornatý, qaýipsiz bolashaqqa umtylys bolǵanyn atap ótti.
– Sport, ǵylym jáne mádenıet arqyly biz barlyq qurlyqqa tynyshtyq pen tolerantty damýdyń qazaqstandyq formýlasyn jetkizgimiz keledi. Sol úshin uıymdastyrý jumystary kún saıyn qarqyn alyp, osy Muz saraıy men bul oıyndardyń basqa da nysandary zor yqylaspen salyndy, – dedi Memleket basshysy.
Sondaı-aq, Qazaqstan Prezıdenti Ýnıversıada qalanyń sport ınfraqurylymyn damytýdyń ózindik lokomotıvine aınalǵanyn atap ótti.
– Almaty qazirdiń ózinde daýsyz rekordtar kórsetip otyr. Qysqy Ýnıversıadalar tarıhynda alǵash ret munda Atletter qalashyǵy salyndy. Bul jobaǵa jumsalǵan ınvestısıa qazaqstandyqtardyń ıgiligine qyzmet etetin bolady. Arenalar kópshilikti buqaralyq sportqa tartatyn ortalyqqa aınalady. Atletter qalashyǵy 1700-den astam otbasyǵa arnalǵan qoljetimdi áleýmettik turǵyn úıi bar jańa shaǵyn aýdandy quraıdy. Ýnıversıada álemniń 80 memleketinde 43 telearna arqyly kórsetiledi. Onyń aýdıtorıasy bir mıllıardtan astam adamdy qamtıdy. Ýnıversıadanyń qanatyn keńge jaıǵanyn, óziniń bastalýynyń tarıhı sátine daıyn ekenin kórip otyrmyz, – dedi Nursultan Nazarbaev.
Sondaı-aq, Memleket basshysy Ýnıversıada ótip jatqan orynnyń biregeıligine nazar aýdardy.
– Almaty – 1000 jyldyq tarıhy bar qala, Qazaqstannyń jańa dáýiri bastaý alǵan altyn besik. Bul – qarqyndy damyp kele jatqan, zamanaýı qala, iskerlik ortalyǵy jáne el ekonomıkasynyń qozǵaýshy kúshi. Jastar qalasy. Stýdentter qalasy. Qazaqstannyń joǵary oqý oryndarynyń úshten biri osynda ornalasqan, olarda 137 myń stýdent bilim alýda. Aty ańyzǵa aınalǵan jáne bárimiz jaqsy kóretin «Medeý» muz aıdyny burynǵy dańqyn qaıta jańǵyrtyp, qaıtadan aýqymdy jarystardyń atmosferasyn sezindiretin bolady. İle Alataýy bókterinde «Shymbulaq» almastaı jarqyrap turady. Ýnıversıada salamatty ómir saltynyń rámizine aınalady. Onyń nátıjesin ultymyzdyń densaýlyǵyn nyǵaıtý jónindegi memlekettik baǵdarlamalarmen salystyrýǵa bolady, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Nursultan Nazarbaev jarysty uıymdastyrýǵa qoldaý kórsetkeni úshin osy jahandyq merekeni ázirleýge atsalysqandardyń bárine, sonyń ishinde úsh myń volonterge, Halyqaralyq stýdenttik sport federasıasyna jáne onyń prezıdenti O.Matysınge alǵys bildirdi.
Aıta keter bolsaq, Matysın Almatyǵa bir apta buryn ushyp kelip, ýnıversıadaǵa daıyndyq sharalarymen tanysqan edi. Oleg Matysın 2015 jyldyń qarashasynda FISU prezıdenti bolyp taǵaıyndalǵan. Osy laýazymǵa deıin ol FISU birinshi vıse-prezıdenti bolyp qyzmet atqarǵan, sondaı-aq, osydan aldyn Reseı stýdenttik sport odaǵyn basqarǵan bolatyn. Ol Sport – beıbitshiliktiń elshisi», - degen edi Almatyǵa kelgeninde.
Ýnıversıadanyń ashylý saltanatyn memlekettik telearnalar tikeleı efırden kórsetti.
XXVIII qysqy Dúnıejúzilik ýnıversıadany ótkizý 2017 jyly 28 qańtar men 8 aqpan aralyǵyna josparlanǵan. Megapolısti iri sporttyq sharaǵa daıyndaýdaǵy ınfraqurylymdyq baza qyzmetin 2011 jyly ótken 7-qysqy Azıa oıyndaryna arnap salynǵan nysandar atqaryp otyr. Atap aıtqanda, «Suńqar» halyqaralyq shańǵydan sekirý kesheni, Balýan Sholaq atyndaǵy Sport saraıy jáne Almaty oblysyndaǵy Shańǵy-bıatlon stadıony ýnıversıada jarystaryn qabyldaıdy. Sport jarystary sondaı-aq «Medeý» muz aıdynynda jáne «Shymbulaq» taý-shańǵyly kýrortynda ótedi. Ýnıversıada úshin qosymsha taǵy Muz saraıy, Muz arenasy jáne Atletter qalashyǵy salynǵan.
Ýnıversıada — dúnıejúzilik stýdenttik sport oıyndary. Ýnıversıada – Halyqaralyq Ýnıversıtettik Sport Federasıasynyń uıymdastyrýymen stýdentter arasynda ótetin halyqaralyq jarys. Ýnıversıadany Almatyda ótkizý týraly resmı sheshim 2011 jylǵy 29 qarashada Brússelde Halyqaralyq ýnıversıtettik sport federasıasynda (FISU) ótken daýys berý nátıjesinde qabyldandy. Ýnıversıada týyn Almaty qalasyna berý saltanatty rásimi 2015 jylǵy 15 aqpanda Ispanıanyń Granada qalasynda ótti.
Ýnıversıada ótetin arý Almaty
Qazirgi Almatynyń eń alǵashqy turǵyndary – saqtar men úısinder. H ǵasyrdyń ózinde Almaty myńǵa jýyq adam turatyn, qolóner men saýdanyń ortalyǵyna aınaldy. Qala Uly Jibek jolynyń Tán-SHan bóligine kirdi. Arheologtar keramıkalyq buıymdardy, ejelgi ustalardyń sheberhanalaryn jáne Hİİİ ǵasyrǵa jatatyn «Almatý» degen jazýy bar kúmis teńgelerdi tapty.
2016 jyly Almaty 1000 jyldyq mereıtoıyn atap ótedi. IýNESKO-nyń 38-shi Bas konferensıasynda IýNESKO-nyń 2016 jyldaǵy mereıtoılyq jáne ataýly kúnderiniń qataryna qalanyń 1000 jyldyǵyn atap ótý resmı túrde qosyldy.
Qala segiz aýdannan turady: Almaly, Alataý, Medeý, Bostandyq, Túrkisib, Áýezov, Jetisý jáne Naýryzbaı.
Almatyda metro jelisteri, qoǵamdyq kólik marshrýttary, eki temirjol vokzaly (Almaty-1 jáne Almaty-2) bar.
Qazaqstandaǵy eń iri áýejaı Almaty qalasynda. Ol eldegi ishki jáne syrtqy Áýetasymalynan birinshi oryn alady. Bir jylda Almaty áýejaıy 4500000 adamdy qabyldaıdy. Kúnine 220 reısterdi júzege asyrady.
Almatyǵa kelgen meımandardy qabyldaıtyn 250-den astam qonaqúıler bar.
Almaty – jasyl jelekke oranǵan, shýaqty, keń kósheleri men ásem ǵımarattary men kóptegen saıabaqtarǵa baı qala. Qalanyń 1000 jyldyq tarıhy onyń kóptegen ǵajaıyp mádenı – tarıhı eskertkishteri men tarıhynan, qalanyń kontrasty sáýletinde eski sánmen salynǵan ǵımarattardan bastap jańa úlgidegi bıik keshenderinen kórinedi. Almatyda respýblıkalyq jáne jergilikti mánge ıe 126 sáýlet eskertkishi bar. Eń kóne ǵımarattar retinde Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatry (1936-1941 j), T. Júrgenov atyndaǵy óner akademıasy (1930 j), Úkimet úıi (1951-1957 j) t.b. aıtýǵa bolady.
Elimizdiń eń iri megapolısi – Almaty qalasynyń ataýy alma jemisimen baılanysty. Almanyń tóresi – aport Almaty shaharynyń belgisi. Almaty apportynyń salmaǵy 350 gram, keıde 400-900 gram bolyp jatady.
Ýnıversıadany ótkizýge jumsalǵan qarajat
28-shi Dúnıejúzilik qysqy ýnıversıadany ótkizýge respýblıkalyq búdjetten 109 mılllard teńge bólingen, dep habarlaǵan edi qańtar aıynyń basynda Almaty ákimdiginiń baspasóz qyzmeti.
Almaty qalasynyń ákimi Baýyrjan Baıbek Ýnıversıadany ótkizý megopalıstiń damýyna, qyzmet kórsetý sapasyna aıtarlyqtaı yqpal etkenin aıtqan bolatyn.
Ákimniń aıtýynsha, Ýnıversıadany ótkizýge, Almatyda ınfraqurylymdy damytý men qurylysqa respýblıkalyq búdjetten 109 mıllıard teńge bólingen.
«Ýnıversıada nysandaryn salý kezinde 1 550 Shaǵyn jáne orta bıznes ókilderi jumyspen qamtylyp, qurylys salasynda 30 myńnan asa jumys orny ashyldy. 9,2 mlrd teńge salyq tólendi. Ýnıversıadanyń operasıalyq daıyndyqtaryna 5 myń jumysshysy bar 200 kompanıa tartyldy, onyń 80 paıyzy almatylyqtar. Búdjetke túsken 12,3 mlrd teńgeniń 1,5 mlrd-y basqa salyqtardy eseptemegende, qosymsha qun salyǵy retinde qaıtady», — dep málimdegen Baýyrjan Baıbek.
Ýnıversıadaǵa bir jyl qalǵan ýaqytta Almaty qalalyq ýnıversıadany ótkizý jónindegi dıreksıasynyń basshysy Áset Ábdýálıev: «Ýnıversıada – 2017» oıyndaryn ótkizý jónindegi jalpy búdjet naqtylandy. Ol 17 mıllıard teńge nemese 53 mıllıon eýro bolyp bekitildi. Oıyndardyń jalpy búdjeti eki esege, ıaǵnı, 32 mıllıard teńgeden 17 mıllıardqa qysqarǵanyn aıtyp ketý kerek», - degen edi. Kórip otyrǵanymyzdaı, eki jyldaǵy málimet 2 túrli bolyp otyr.
Ýnıversıada Almatyǵa ne berdi?
Almaty qalasynyń Alataý aýdanynda jalpy aýmaǵy 10 gektardy quraıtyn Muz saraıy salyndy. Bul – 2017 jylǵy qysqy ýnıversıadanyń eń úlken ári basty nysany. Óıtkeni Dúnıejúzilik qysqy ýnıversıadanyń saltanatty ashylý jáne jabylý rásimin ótkizý osy nysanda josparlanǵan.
12 myń kórermenge arnalǵan muz alańy, deneshynyqtyrý-saýyqtyrý keshendi jattyǵý muz aıdyny jáne júzý baseıni. Saraıdyń ortalyq blogynda eki júzý baseıni, asqana men bılárdy bar demalý zonasy ornalasty. Úshinshi blokta horeografıa jáne akrobatıka, boks, aýyr atletıka, kúres, ústel tenısine arnalǵan zaldary, zamanaýı jabdyqtalǵan saýyqtyrý ortalyǵy, medısınalyq pýnkt ornalasqan.
Muz saraıynan 700 metr qashyqtyqta 5 myń adamǵa arnalǵan Atletıkalyq qalashyq boı kóterdi. Bul nysan da 2017 jylǵy qysqy ýnıversıadaǵa oraı salynǵan. Atletıkalyq qalashyq 8-9 qabatty turǵyn úılerden turady. Onda barlyǵy 8 turǵyn úı jáne 14 qabatty 4 ǵımarat bar. Munda 800 orynǵa arnalǵan asqana, baseın, medısınalyq ortalyq, kınoteatr ornalasqan. Ýnıversıada aıaqtalǵannan keıin Atletıkalyq qalashyq stýdentterdiń jataqhanasy men ustazdarǵa turǵyn úı retinde kepildikke berilmek. Atletıkalyq arenada áleýmettik ınfraqurylym men kólik toraby damytylyp, bul Almaty qalasynyń Alataý aýdanynyń damýyna serpin beredi. Qazirgi ýaqytta munda beton quıý jumystary tolyqtaı aıaqtalyp, úılerdiń qabyrǵasy kóterilip, jylý, sý, jaryq jelileri júrgizildi. Aıta keteıik, Atletıkalyq qalashyqtyń qurylys alańy 1,5 myńǵa jýyq jergilikti turǵyndy jumyspen qamtydy.
Jańadan boı kótergen nysandardyń taǵy biri – 3 myń adamǵa arnalǵan Muz arenasy. Almaty qalasynyń Medeý aýdanynda irgesi qalanǵan sport kesheni kópsalaly bolyp sanalady.
Almatyda ótken ekinshi sporttyq doda
Bul Almaty ótkizgen alǵashqy sporttyq doda emes. 2011 jyly qańtar-aqpan aılarynda Astana men Almaty qalalary Azıa qurlyǵy ómirindegi sport salasynyń qaınaǵan ortalyǵyna aınaldy. Qazaqstanda tuńǵysh ret VII Qysqy Azıada oıyndary bolyp ótti.
Azıadanyń qarsańynda Almatyda K-125, K-95 halyqaralyq shańǵymen tuǵyrdan sekirý kesheni salyndy. Halyqaralyq shańǵy sporty qaýymdastyǵy ótkizetin jyldyq saýalnamanyń nátıjesi boıynsha, Qazaqstannyń jańa kesheni 2010 jyldyń eń úzdik tramplıni ataldy. Sonymen qatar, Almatydaǵy taý bıiginde ornalasqan «Medeý» sporttyq kesheni, «Shymbulaq» taý shańǵysy bazasy jáne oıyndardyń jabylý rásimi ótken Balýan Sholaq atyndaǵy sport saraıy qaıta jasaqtaldy. Shańǵy jarysyn, shańǵyǵa laıyqtalǵan bıatlondy ótkizý úshin Almaty oblysynda Shańǵy-bıatlon stadıony salyndy.
VII Qysqy Azıada oıyndaryna álemniń 27 elinen myńnan astam sportshy qatysty. Jarystardyń baǵdarlamasyna 11 sport túri engizildi: kónkı tebý sporty, mánerlep syrǵanaý, shaıbaly hokeı, dopty hokeı (bendı), shańǵy jarysy, bıatlon, tuǵyrdan shańǵymen sekirý, taý shańǵysy, frıstaıl, short-trek, shańǵyǵa laıyqtalǵan qysqy sporttyq saıys. Barlyǵy 69 medal jıyntyǵy sarapqa salynyp, bul qysqy Azıada tarıhyndaǵy rekordtyq kórsetkish boldy.
Qazaqstan osy oıyndarda qysqy Azıadada altyn medal sany boıynsha rekord jańartyp, 32 altyn medal ıelendi jáne jalpykomandalyq esepte aıqyn basymdylyqpen birinshi oryndy jeńip aldy. Bizdiń quramamyzdyń qorjynynda 70 nagrada bolsa, onyń 21-i kúmis jáne 17-si qola medaldar.
Ekinshi oryndy 13 altyn, 24 kúmis jáne 17 qola medal alyp, Japonıa ıelendi. Úshinshi orynǵa 13 altyn, 12 kúmis jáne 13 qola medal alǵan Ońtústik Koreıa ıe boldy. Tórtinshi oryndy 11 altyn, 10 kúmis jáne 14 qola medalmen Qytaı aldy.
Azıada oıyndarynyń jabylý rásimi Almatydaǵy Balýan Sholaq atyndaǵy sport saraıynda ótti.
Jarystyń barysyn sheteldik 2 myńnan astam jýrnalıs, ǵalamshardyń 500 mıllıonnan astam turǵyny tamashalady.
Jalpy alǵanda, VII Qysqy Azıada oıyndary elde sport is-sharalarynyń uıymdastyrylýynyń joǵary deńgeıde ótkeniniń, Qazaqstannyń qonaqjaı el, beıbitshilik pen kelisim mekeni jáne azıalyq jáne álemdik sportta jetekshi ortalyqtardyń biri retinde halyqaralyq arenadaǵy bedeliniń arta túskeniniń taǵy bir dáleli boldy.
Ýnıversıada-2017 dodasynyń Qazaqstan úshin mańyzy
Qysqy Ýnıversıada Qazaqstannyń bedelin kóteredi. Búkilálemdik Qysqy Ýnıversıada – 2017 Qazaqstan úshin dúnıejúzilik deńgeıdegi alǵashqy aýqymdy da keshendi is-shara. Árıne, osynaý álemdik deńgeıdegi sporttyq oıyndar mádenıet pen sportty damytýǵa, beıbitshilikti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan. Bastysy, sporttyq saıys pen saltanattyń kórinisindeı bolǵan Ýnıversıadany ótkizýde qalyptasqan konsepsıany qaıta baǵamdap, sporttyq oıyndardy uıymdastyrýshylardyń jetistikterin jalǵastyrý.
Birinshi kezekte Ýnıversıada álemge Qazaqstan Respýblıkasynyń tabıǵaty men turmysynyń ásemdigin pash etedi. Jáne Qysqy Ýnıversıadanyń Almatyda ótýi «Qazaqstan – 2050» strategıalyq damý jospary aıasynda eldiń alǵa qoıǵan maqsat-múddelerimen astasyp jatyr.
Almatyda ótetin Qysqy «Ýnıversıada – 2017» oıyndaryna FİSU (stýdenttik sport) alánsyna kiretin álem elderinen 5 myńdaı sportshy qatysady. Qatysýshylar 11 kún boıy halyqaralyq deńgeıde saıysqa túsedi. Ýnıversıada álemniń 100-ge jýyq telekanalynan kórsetiledi. Bul – Almaty, Qazaqstan Ýnıversıada ótetin qala, el retinde eki aptaǵa jýyq álem nazarynda bolady degen sóz. Iaǵnı, osynaý álemdik sporttyq shara arqyly Qazaqstannyń halyqaralyq, ǵalamdyq deńgeıde alǵa jyljýy, eldiń ásemdigi men halqynyń áleýeti kórinedi. Qazaqstan iri álemdik sporttyq sharalardy ótkize alatyn, damyǵan memleketterdiń qataryna shyǵady.
Ýnıversıadanyń ishki múmkindikterdiń damýyna da áseri bar. Olar ishki ekonomıkamyzdyń damýy, halyqaralyq qaýymdastyq, ásirese, jastar men óskeleń urpaq aldyndaǵy ulttyq kelbetimizdiń kórinýi, ulttyq sporttyq baǵdarlamalarǵa, álemdik deńgeıdegi sportshylarǵa ınvestısıa tartý, bolashaqta Álem chempıonattary, Qysqy Olımpıada sıaqty ózge de iri sporttyq sharalardy ótkizýge negiz qalaý, t.b.
Qazaqstannyń usynyp otyrǵan Qysqy Ýnıversıadany ótkizý jobasy halyqaralyq sharaǵa jastardyń qatysýyn keńeıtip, halyqaralyq birlik pen tatýlyqqa yqpal etedi, iri álemdik dodalardy ótkizý tájirıbesin qalyptastyrady, Qazaqstannyń tańǵajaıyptaryn pash etedi.
Qysqy Ýnıversıada ótken soń sport nysandaryn halyqaralyq standarttarǵa saı sport nysandary bolǵandyqtan, qysqy sport túrlerinen Álem chempıonattaryn, Qysqy Olımpıada oıyndaryn ótkizýge usynys jasaýǵa bolady. Eldiń ishki qajetine paıdalanyp, halyqty qysqy sport túrlerimen aınalysýǵa jappaı tartýǵa bolady. Jáne Álemdik deńgeıdegi, halyqaralyq dodalarda óner kórsetetin sportshylarymyzdyń daıyndyǵy úshin de óte jaqsy baza qalyptasady. Jalpy, sport nysandarynyń Ýnıversıadadan keıingi bolashaǵy qazaqstandyqtardyń turmysy men qajettiligi úshin asa tıimdi.
