Búginde 3,5 myńdaı qazaqstandyq óz ómirlerin aman alyp qalatyn donor aǵzalaryn kútý kezeginde tur dep jazady azh.kz. Keıbireýler jyldap kútedi, bireýler oǵan jetpeı kóz jumady...

Bıylǵy jyldyń 1 qańtarynan bastap Qazaqstanda ózi kóz jumǵan jaǵdaıda aǵzasyn aýystyryp salýǵa kózi tirisinde kelisim berý múmkindigin qarastyratyn norma qoldanysqa engizildi. 

Atyraý oblystyq aýrýhanasynyń neırohırýrg dárigeri Erkin ERBÓLEKOV Astanadaǵy Ulttyq ǵylymı medısına ortalyǵy janyndaǵy Transplantasıa boıynsha respýblıkalyq úılestirý ortalyǵynyń jumys tobyna kirdi. Ol «AJ»-ǵa bizdiń medısınadaǵy osy jańa ózgeshelikter týraly áńgimeledi.

- Qazir Qazaqstanda transplantologıa qaı deńgeıde? Bizdiń emhanalar qandaı operasıalar jasaýda?

- Búginde Qazaqstanda Astanadaǵy Ulttyq kardıohırýrgıa ortalyǵy men Onkologıa jáne transplantologıa ǵylymı ortalyǵy, Almatydaǵy Syzǵanov atyndaǵy ǵylymı hırýrgıa ortalyǵy men qalalyq №7 emhanalyq aýrýhana, Shymkenttegi qalalyq jedel medısınalyq kómek kórsetý aýrýhanasy men Aqtóbedegi oblystyq aýrýhana medısına mekemeleri aǵzalardy aýystyryp salý otalaryn jasaıdy. Bizdiń dárigerler búginde júrekti, búırekti, baýyrdy, asqazanasty bezin, súıek kemigin oıdaǵydaı aýystyryp salady. Buryn pasıentterdi shetelderge jiberýge týra keletin. Jyl saıyn mundaı operasıalar sany ósýde. Tek sońǵy tórt jylda elimizde aǵza aýystyrý boıynsha 1 myńnan astam operasıa jasaldy. 
Al aǵzalardy aýystyrý boıynsha alǵashqy operasıalardy Qazaqstanda 1979 jyly jasaı bastady. Sol kezde Klınıkalyq jáne eksperımenttik hırýrgıa ınstıtýtynda qaıtys bolǵan adamdardyń aǵzalarynan alynǵan búırekti aýystyryp salý operasıalaryn jasady. Aıta ketý kerek, sol kezde donordan onyń júregi toqtap, tynys alýy bitken kezde ǵana aǵzalardy aýystyrýǵa ruqsat berildi. Búgingi jaǵdaı basqasha. Eger qaıtys bolǵan adamnyń donorlyǵy týraly aıtar bolsaq, onda bıologıalyq ólimi, sondaı-aq, basqa aǵzalary tiri bolyp, mıdyń qaıtarymyz toqtap ólgeni belgili bolǵan jaǵdaıda donordan aǵza alýǵa ruqsat etiledi. 

OILANÝǴA ALTY SAǴAT

Qazirgi kezde Qazaqstanda tiri donordan aǵza aýystyryp salý operasıalaryna ruqsat berilgen. Bul jerde týystary da donor bola alady. Bul negizinen búırek pen baýyr aýystyrý operasıalaryna qatysty. Mundaı jaǵdaıda donor aǵzasynyń bitisip ketýi de joǵary bolady. Eger donor men resıpıent bir-birine týys bolmasa, donordyń komersıalyq múddesin tolyqtaı joıý kerek. Óıtkeni, Qazaqstanda komersıalyq turǵyda donor bolýǵa tyıym salynǵan. Sonymen qatar, qaıtys bolǵan adamnyń donor bolýyna ruqsat berilgen. Búgingi kúnge deıin dárigerlerge donorlyq maqsatta qaıtys bolǵan pasıenttiń aǵzasyn paıdalanýǵa kelisim alý qajet. 

- Bul qalaı jasalady?

- Aıtalyq, dárigerler pasıenttiń mıdyń qaıtarymsyz toqtap ólgenin belgiledi. Aǵzanyń ómiri tek apparattardan qýat alady. Shamaly ýaqyttan soń pasıenttiń qaıtys bolatyndyǵy anyq. Sol kezde pasıenttiń týystary shaqyrylady da múddeli tulǵa olarmen aǵzany aýystyryp salý týraly áńgimelesedi. Olarda oılanýǵa 6 saǵat ýaqyt bar. Osy ýaqyt aralyǵynda olar jazbasha túrde emdeý mekemesine kelisim bergenderin nemese bas tartqandaryn jazbasha túrde usynýy tıis. 
Kóptegen elderde kelisim prezýmpsıasy qoldanylyp júr. Eger oılanýǵa berilgen ýaqyt ótkennen keıin pasıenttiń týystary kelisim de, bas tartý da usynbasa, dárigerler pasıent qaıtys bolǵannan keıin onyń aǵzalaryn donorlyq maqsatta paıdalanýǵa quqyly. Bizde mundaı tájirıbe joq. Qaıtys bolǵan pasıenttiń aǵzalary ári qaraı aýystyryp salý úshin onyń týystarynyń ruqsatymen ǵana alynady. 

- Atyraý oblysynda azamattardyń donorlyq úshin qaıtys bolǵan týysynyń aǵzalaryn paıdalanýǵa kelisim bergen jaǵdaılary boldy ma?

- Ázirge bolǵan joq. Biraq, birneshe ret kezdesken basqa jaıttar boldy: adamdar tiri kezde donor bolǵysy keletin, baýyryn nemese búıregin tegin berý nıetimen keldi. Máselen, bir qyz kelip, donorlyq aǵzalarǵa muqtaj jandardyń azaby týraly habardy kórgennen keıin áserlengeni sondaı, óziniń kez kelgen aǵzasyn berýge ázir ekenin aıtty. Biz bas tartyp, áńgime júrgizdik. Bul izgi áreket, alaıda, emosıanyń áserimen mańyzdy sheshim qabyldamaǵan jón.

Jalpy, bizdiń adamdardyń, eger jaǵymsyz kózqarasta bolmasa, donorlyq maqsatta qaıtys bolǵan týysynyń aǵzasyn paıdalaný máselesine túsinistikpen qaraıtynyn atap ótkim keledi. Máselen, Qazaqstannyń soltústiginde buǵan anaǵurlym oń kózqaraspen qaraıdy jáne osyndaı másele týyndaǵan jaǵdaıda kelisim beredi.

 «BUL BLANKİDEN QORQÝDYŃ QAJETİ JOQ»

- Tiri kezinde erikti túrde tinderi men aǵzasyn qaıtys bolǵannan keıin aýystyryp salýǵa ruqsat berý erejesi qalaı jumys isteıdi?

- Bul ereje azamatqa tiri kezinde óz aǵzalaryn donorlyq maqsatta qaıtys bolǵannan keıin paıdalanýǵa kelisim berý quqyǵyn usynady. Medısınalyq mekemege júgingennen keıin oǵan blank-ótinishti toltyrý usynylady. Oǵan kelisim berý nemese bermeý – ár adamnyń jeke sharýasy. Adamnyń ózi bárin ólshep, sheshim qabyldaýy tıis. Eń bastysy, adamdar habardar bolyp, emhanaǵa júgingen jaǵdaıda osyndaı usynys alǵan kezde shoshynbaýy kerek.

Eger adam qaıtys bolǵannan keıin basqalardy qutqarý úshin óz aǵzalaryn berýge nıet bildirse, dárigerler ambýlatorıalyq kartanyń, syrqat tarıhynyń málimetterine súıenip, onyń densaýlyǵyna baǵa beredi. Eger densaýlyǵy múmkindik berse, oǵan yqtımal donor bolyp tabylady degen arnaıy anyqtama beriledi. Aǵza donorlyǵyna qarsy kórsetilimder - VICH/SPID, týberkýlez, onkologıalyq syrqattar, birqatar vırýstyq syrqattar jáne t.b.

Yqtımal donor týraly málimetter arnaıy tizilimge engiziledi. Qazir aqparat jylystamaıtyn osy derekqordy qorǵaý mehanızmi jasaqtalýda. 

- Yqtımal donorǵa áldebir arnaıy analızder tapsyryp, tekserýden ótý kerek pe?

-  Joq, kerek emes. Bul másele tek yqtımal donor ózekti degen mártebege ıe bolǵan kezde qoıylady. Eger qarapaıym tilmen aıtsaq, tártibi mynadaı: aıtalyq, bizdiń aýrýhananyń jansaqtaý bóliminde mıy óldi degen dıagnoz qoıylǵan pasıent bar. Mamandar onyń yqtımal donorlar derekqorynda bar-joǵyn tekseredi. Eger bar bolsa, oǵan ózekti donor mártebesi beriledi. Birqatar tekserýler júrgizilip, aǵza aýystyrylyp salynatyn adammen sáıkestigi tekseriledi. Eger qarsy kórsetilimder bolmasa, aǵza aýystyrýǵa ázirlik bastalady. Bul óte kúrdeli proses. Ózekti donor aǵzasy transplantologtar brıgadasy kelgenshe tirshilikpen qamtamasyz etetin apparattyń kómegimen ómir súredi. Sol ýaqytta resıpıenti de operasıaǵa daıyndaıdy. 

MINÝTTAR SHESHETİN SÁT

- Búginde Atyraýda aǵzalardy aýystyrý operasıalary jasalyp júr. Óńir turǵyndary qaıtys bolǵan jaǵdaıda donor bolý úshin óz aǵzalaryn berý quqyǵyn paıdalana ala ma?

- Iá. Atyraý oblystyq aýrýhanasy qaıtys bolǵannan keıin transplantasıalaý maqsatynda aǵzany alýǵa bolatyn medısınalyq mekemelerdiń tizimine kiredi. Eger Atyraýda ózekti donor paıda bolsa, onda arnaıy áýe reısimen barlyq qajetti jabdyqtaryn alyp, transplantologtar brıgadasy keledi. Mundaı sátterde árbir mınýt qymbat (máselen, donor búıreginiń  ómirsheńdigi 24 saǵatty quraıdy, alaıda, 12 saǵat ishinde aýystyryp salǵan jón), jol-patrýldik qyzmettiń qyzmetkerleri donor bolatyn aýrýhanaǵa deıin joldyń ashyq bolýyn qamtamasyz etedi. Aǵzany alǵannan keıin brıgada operasıa jasaýǵa ázirlenip otyrǵan medısına mekemesine shuǵyl attanady. Bul mehanızmderdiń barlyǵy qazir talqylanýda. osy júıeniń qashan iske qosylatynyn aıtý qıyn. Biraq, bıylǵy jyldyń mamyryna qaraı dep oılaımyn. Osy ýaqyt ishinde adamdardyń qajetti aqparatpen tanysýǵa jáne tarazyǵa salyp, sanaly túrde sheshim qabyldaýǵa múmkindigi bar.

Suhbattasqan: Tamara Sýhomlınova