Álemde tańqalarlyq kórkimen, ózine tán erekshelikterimen ózgeshelenetin ásem qalalar bar ekeni belgili. Kerisinshe, barýǵa tyıym salynatyn, adam ómirine qaýip tóndiretin qalalar da bar. Qamshy aqparattyq agenttigi osyndaı qalalar tizimin oqyrman nazaryna usynady.
1. Chernobyl. Ýkraına
Búgingi kúni osy aýmaqtaǵy radıasıadan zardap shekken adamdar sany 5,5 mıllıonnan asyp jyǵylǵan. 1986 jyly oryn alǵan apattan keıin AES-nyń jarylysy saldarynan qalaǵa qatty zaqym kelgen.
2. Sýmgaıt, Ázirbaıjan
Sýmgaıt- hımıa ónerkásibiniń ortalyǵy retinde tanymal. Búginde onda aýyr mettal, munaı qaldyqtary men hımıalyq zattardan zardap shekken 275 myń adam turady. Jergilikti turǵyndardyń balalary genetıkalyq aýytqýlarmen týylady, kópshiligi jetilmeı, súıek aýrýlaryna shaldyǵyp jatady.
3. Vapı, Úndistan
Bul qalada 1000-ǵa tarta óndiris oryndary bar. Vapı sýlaryndaǵy synaptyń deńgeıi qalypty jaǵdaıdan asyp, aýasy aýyr metalǵa toly. Osy jyly sozylmaly aýrýlarymen aýyratyndar sany 70 myń-nan asqan.
4. Tánjın, Qytaı
Tánjın- Qytaıdaǵy qorǵasyn shyǵarýmen tanymal birden-bir ónerkásip orny. Qytaıdaǵy eń lastanǵan eldi-meken. Aýadaǵy qorǵasyn mólsheri qalypty jaǵdaıdan 10 ese kóp.
5. Sýkında, Úndistan
Eń úlken hrom shahtalary ornalasqan qalalardyń biri. Qaldyqtardyń barlyǵy ózen, kólderge tastalynady. Jergilikti turǵyndardyń 90% obyr dertine shaldyqqan.
6. Norılsk, Reseı
Norılsk- Reseıdegi eń lastanǵan qalalardyń biri. Aýyr metaldardy óńdeıtin zaýyttar ornalasqan bul qalada búginde 134 myń juqpaly aýrýlarǵa shaldyqqan adamdar turady. 2001 jyldan bastap bul qala shet eldikter múldem kirgizilmeıdi.
7. Lınfyn, Qytaı
Kómir shyǵaratyn iri kásiporyndar ornalasqan bul qalada 200 myńnan asa adam turady. Kópshiligi obyr, ókpe aýrrýlary men bronhıtke shaldyqqan.
8. La-Oroıa, Perý
Bul qalada 35 myń adam turady. Turǵyndardyń 95 % -y aýyr aýrýlarǵa shaldyqqan. Aýyr metaldardy shyǵaratyn ónerkásip oryndarynyń bolýymen qoımaı, munda qyshqyl jaýyn-shashyn jaýady.
9. Kabve, Zambıa
20 ǵasyrdyń basynda bul qalada kóptegen qorǵasyn qory tabyldy. Sodan beri munda aýyr metal óte belsendi óndiriledi, aýasy lastanǵan. 250 myń juqpaly aýrýlarǵa shaldyqqan adamdar turady.
10. Dzerjınsk, Reseı
1930-1998 jyldary bul qalada 200 myń tonna hımıalyq qaldyqtar, sonyń ishinde –neıtrotoksın jerge kómilgen. Lastanǵan sýdyń qaýiptilik deńgeıi qalypty jaǵdaıdan 17 mıllıonǵa kóp. 300 myń turǵyny bar qalada ortasha jas deńgeıi 45 eken.
Daıyndaǵan:Nazerke MUSA
