«Nemenege jetistiń bala batyr, qarıalar azaıyp bara jatyr...» – dep M.Maqataev aıtqandaı talaı qarıany kelmeske attandyryp, artynan opynyp otyramyz. Tirisinde qadirlegenge ne jetsin!

Sondaı asyldyń qıyǵy, altynnyń synyǵy bolǵan aǵalardyń biri – Taıf Táýkeıuly. Mońǵolıanyń Baıanólgeı teatrynda uzaq jyl eńbek etken mádenıet qaıratkeri. Ulan-batordaǵy qazaq jazýshysy Sultan Táýkeıulynyń týǵan aǵasy. Ónerdi, ádebıetti aıryqsha baǵalaıtyn arly adam.

Taıf aǵamyz meni izdep kelgen saıyn esine túsken bir hıkaıasyn jyltyń etkizedi. Sherin aqtaryp, «ishin bosatyp», «aqysyna» menen eski kitaptar alyp ketedi. Bir jaqsysy ýaqtyly qaıtarady.

Sol aǵamyzdyń 2017 jyldyń 8 mamyrynda Qoıandyda bizdiń  úıge kelip otyrǵanda aıtqany:

Ospannyń qazdy atýy

Teatrda júrgende bir kúni jumys ornyma Shymshyruly Noǵaı degen aǵamyz keldi. Tótesinen ketip, áńgimeni de aǵylta jóneletin ór adam. Ol kezde ondaı kisilerdiń áńgimesiniń bárin qulaqqa quıyp otyratyn biz joq.

Noǵaı 1940 jyldardyń ishinde Ór Altaı qazaqtarynyń kúresine qatysqan. Ospan men Choıbalsan kezdeskende, eki ret Choıbalsanmen birge baryp, Ospanǵa aýdarmashylyq istegen. Keıinnen Qobda aımaǵynda alǵashqy partıa hatshysy bolǵan. Baıanólgeıde de qyzmetter atqarǵan.

Ol kisi Ospan týraly kóp áńgime aıtýshy edi.

Sol kóp áńgimesinen Ospannyń mergendigi jaıynda bir áńgimesi esimde qalypty.

Noǵaı aǵamyz Ospannyń mergendigine tamsanyp:

– Bir joly shalqasynan jata qalyp aspandaǵy tizilip ushyp bara jatqan bir top qazdy artynan bastap seledı degen myltyqpen sanap atqanda,  bárin qulatyp túsirdi, – dep áńgimeleıtin.

Noqań Ospannyń asa saq adam ekenin de eske alýshy edi:

– Sháı bergende, sháıdy ǵana iship, kámpıtti jemeı qoıdy, kápirdiki dep. Keıinnen oılasam, ózine jasalatyn áldeqandaı qastandyqtarǵa saqtyqpen qaraǵany eken ǵoı, – deıtin.

Ospan róline shyqqan adam

Taıf aǵa ekinshi áńgimesin bylaısha jalǵady:

1970-1980 jyldar ortasynda «Batys shekaradaǵy shyrǵalań» atty mońǵolsha fılm jasalatyn bolyp, Ospan obrazyn somdaýǵa sol kezdegi Baı-Ólke teatrynyń eńbek sińirgen ártısi Tóleýhan Jaqsylyqulyn usyndy. Mádenıet mınıstriniń arnaıy sheshimi keldi. Rejıseri Sómhýý degen mońǵol.

Tókeń bolsa, 1945 jyly Sarsúmbeni azat etýge Ospan qolyna kómekke baryp, Ospandy kórgen kisi.

Sol Tóleýhan aıtady:

– Ospannyń aıaǵynyń aqsaǵyn kınoda kórseteıin dep usynys jasap em, salǵyzbady, – dep. Tókeń Ospan obrazynyń óz máninde beınelenbeı, burmalanǵanyn ashyna áńgimeleýshi edi.

Taıf aǵamyz áńgimesin odan ary jalǵap, Ospan batyr haqynda estigen-kórgenderin eske alady:

– Shyn máninde kıno óte nashar boldy. Kórkemdigi tómen edi. Sońynda Ospan aq boz atpenen ıen taýǵa kirip, qashyp qutylyp ketedi.

Bizdi mońǵoldar: «Ospannyń quıyrshyǵy», – deıdi. 

Ospandy kózimen kórgen, onyń kúresin egjeı-tegjeıli biletin talaı qartpen keńestik qoı. Olardyń bári qazir joq. Áńgimelerin de júre tyńdappyz-aý. Ospandy jaman kórsetý úshin mońǵoldar men keńes armıasy birigip, elge lań salyp, ony – jaýyz, barymtashy, bandıt beınesinde kórsetken. Qatyndardyń ishindegi balasyn jaryp, eldi qyrǵyndap, «Ospannyń adamdarymyz» degizip, ósek-aıańmen el ishine iritki salyp kelipti. Qashanda shyndyq ýaqyt ótkesin ǵana aıqyndalyp jatady eken.

Men Taıf aǵanyń eki úzik áńgimesin qaǵazǵa túsirip qoıyp edim, endi ony sizder de oqysyn dep usynyp otyrmyn. Altyn qarttarymyz aman bolsyn!

Jádı SHÁKENULY, jazýshy