Neshe márte sóz bolsa da adam­zat ǵumy­ry­nyń eń mándi ból­shegine aınalǵan kitap týraly áń­gime eskirer emes. 

Eń uly ósıetterdiń barlyǵy kókten ki­tap bolyp túskenine qaraǵanda qa­sıetti qaǵazda bir hıkmet bar. Qazaq balasy bilimge den qoıyp, yjdahat jolyna tús­keli beri eń asyl dúnıesin ki­tap­qa basyp qaldyrypty. Há­kim aýzynan «artyq bilim – kitapta» degen sóz aıtylǵaly adamzat ǵumyrymen ólshegende sonshalyqty kóp ýaqyt ótpese de Súleımenniń qa­zy­nasynan kem kórinbeıtin aıaýly dú­nıe­mizdiń baǵasyn búgingi qazaq tolyq bi­lip júr me? Atalarymyzdyń zamanynda árbir aýyl kisisiniń úıinde gazet-jýrnal, kitap qattalyp turatynyn oılaǵan saıyn óz kúıiń, aýylyńdaǵy zamandastaryńnyń háli, aınalańdaǵy dos­taryńnyń beıǵamdyǵy kóńilińdi bir­shama túsiredi. Jıyrmasynshy ǵasyr ba­syndaǵy ardaqtylarymyz aqyndyq, ja­zýshylyq jolynan ózge qazaq pedagogıkasyn, psıhologıasyn, tarıhyn, áde­bıetin, ǵylymyn kitap etip jazýǵa jan­talasqany beker bolǵany ma?! Tipti qa­zir ekiniń biri kitap basýmen aınalysyp, mánsiz, mazmunsyz qaǵazdardyń birshama molaıyp ketkeni kitap qunyn óz qolymyzben quldyratyp jatqan joq­pyz ba degen oıǵa jeteleıdi. Kitap oqy­maı, ınternet ańdyp, teleserıal baǵyp ketkendigimizden bizdiń oılaý júıe­miz ózgerip ketkendeı. Endi biz ki­tap­taǵy bilimmen emes, serıaldardaǵy oqı­ǵalarmen sarap jasap, ınternettik ońaı «oljaǵa» súıenetin boldyq. Kitap kýl­tke aınalǵan ýaqytty kútý, ańsaý qan­shalyqty durys ekenin bilmeımin. Biraq bizdiń halyqtyń sanasy jańǵyryp, talǵamy ósip, baıypty bola túsýi úshin kit­ap oqý, ádebıetti izdeý – eń mańyzdy te­tik­terdiń biri. Petrarka: «Kitaptardy dál bir túrmedegideı jabyq ustaýǵa bolmaı­dy, olar kitaphanadan zerdege sózsiz kó­ship otyrýǵa tıis», depti. Al qazaq zer­desi qanshalyqty baı, qanshalyqty bi­lim­ge qanyp júr? Jaýap tabý óte qıyn. Bál­kim, bar másele sonyń jaýabyn tabýǵa tyryspaǵandyqtan shyǵar.  Máskeýdiń bir býkınısinen V.Rozanov­tyń Pýshkın týraly kitabyn taýyp aldym. Onyń aldynda ǵana Lotmannyń er­terek shyqqan kitabyn jańa kitaptarǵa qara­ǵanda qymbattaý baǵaǵa satyp alyp edim. Endi Rozanovtyń kitabyn alaıyn dep edim, býkınıs ıesi: «bul kitap qaı­ta basylyp shyqpaǵan, bunyń baǵasyn anyq­taýym kerek», dep satpaı qoıdy. Baı­qasam, kitapty baǵalaýlary basqasha eken. Mazmunyna qarap, sapasyna qarap ólsheıtindeı. Al bizde eski kitap bolsa – arzan, jańa bolsa – qymbat.  Almatyda Raıymbek-Qonaev kóshele­ri­­niń qıylysyndaǵy bir ǵımarattyń jer­­tólesinen býkınıs ashylyp, kóp uzamaı jabylǵan. Sebebi – kitap alý­shylar joqtyń qasy. Al Abylaıhan-Gogol kósheleriniń tusyndaǵy jer as­ty jolyndaǵy uzaq jyldar boıy jas aqyn-jazýshylardyń azyǵy bolǵan býkı­nıst bir kúni kitaptaryn jıyp-túıip, kó­shkeli jatyr eken. «Qaıda kóshetin bol­dyńyzdar?» desem: «Bilmeımin, myna jer­di bosatyńdar dep jatyr», degen edi ıesi kóńilsiz jaýap berip. Marketıńtik zertteýlerdiń halyq­ara­lyq ınstıtýtynyń bıylǵy málimeti boı­ynsha Qytaı eń kóp oqıtyn memleket eken. Aptasyna bir kitap bolsa da oqıtyndardy esepke alǵanda Qytaıdyń – 70 paıyzy, Reseıdiń – 59 paıyzy, Ispanıa­nyń 57 paıyzy oqyrman eken. Al kún­delikti kitap oqıtyn oqyrmandardy esep­tegende de Qytaı alǵashqy orynda (36 paıyz), Reseı men Ispanıaǵa Brıtanıa qosylady (32 paıyzdan). Al bizdiń halyqtyń qansha paıyzy oqyrman? Áleýmettanýshylardyń byltyrǵy esebi boıynsha eń kóp degende bir adam jylyna bes kitap qana oqıdy eken. Al kitap­ha­nashylar bunymen kelispegen. Árıne ki­tap­hanada oqyrman kóp. Olardyń kóbi us­taz tapsyrmasyn oryndap júrgen stý­dentter ekenin de eskerý kerek shy­ǵar. Shynaıy kórkem ádebıetti iz­dep baryp oqıtyndardyń naqty sanyn da aıtý qıyn. Saýalnamaǵa jaýap ber­gen­derdiń kóbi ýaqyt tapshylyǵynan ki­tap oqymaıtyndaryn aıtypty.  ...Oqýda zorlyq joq. Biraq para­sat­ty ult bolýdyń bir joly – oqý... Ádebıetti oqý.

Baǵashar TURSYNBAIULY, 

«Egemen Qazaqstan»