«Qamshy.kz» saıtynda Turdybek Qurmethan esimdi azamat aldaǵy 2015 jyly bolatyn qazaq handyǵynyń 550 jyldyq mereıtoıyn kiristire kelip, ol óziniń shaǵyn jazbasynda bylaı dep aǵynan jarylypty: «...2015 jyl shyn mánindegi eldiktiń toıy bolsyn desek, tarıhymyzǵa kúıe, súıegimizge tańba bolyp kele jatqan Petropavl men Pavlodar ataýyn ózgertý kerekpiz. Eki oblys Han Kereı men Han Jánibek atanyp, oblys ortalyqtary Qyzyljar men Kereký atyn alsa babalar men urpaqtar aldyndaǵy bir paryzmyzdy oryndaǵan bolar edik».

 Bizdiń keńistiktegi qoǵam – qaýdyrlaq qoǵam. Bir tal shyrpyny tastaı salsańyz, saban sekildi dúr etip qaýlap janyp qoıa beredi. Úp degen jel shyqsa, dalp etip sóne qalady. Keıde qotanǵa tutatqan qolamta qusap qolqańdy jybyrlatyp jatyp alatyny taǵy bar...

 Bul jolǵy órtke joǵardaǵy adam sebepshi. Janyp jatqan dúnıege alystan qarap otyra berýdi ar sanap, tutanǵan otqa bizde bir aýyz «úp» demekpiz.

 Turdybek Qurmethan máseleniń tamyryn talmaýryn tusynan urdy. Jaqsy aıtty. Ári der kezine aıtty. Alaıda jýrnalısıkanyń oı erkindigi, pikir alýandylyǵy hám tanymǵa bir taban jaqyndyǵy bolmasa qur ur da jyq uran «uıytqy» bola qoımas.

 Petropavldyń burynǵy ataýy Qyzyljar ekendigi – dáleldeýdi qajet etpeıtin shyndyq. Arǵy, bergi tarıhta bar. Buryńǵy qara óleńder de bolsyn sol óńirdegi aqyn-jyraýlaryń aýzyna ilken quıqaly Qyzyljar ǵoı. Al qazirgi Pavlodardy Kereký deý – qate! Qazaqta «kereký» degen sóz joq. Mundaı adamnyń da, jerdiń de taýyn estigenderińiz joq bolý kerek. «Kereký» sóziniń maǵynasyn kim aıtyp bere alady? Túbirge ból, etımalogıalyq talda esh maǵyna taba almaısyń. Qaı halyq áninen estidińizder «Aýylym kóship barady Kerekýge» degendi. Joq án mátinderinde hám tarıhı derekterde de Kereký ataýy ushyrasa bermeıtini anyq.

 Kereký degen esimdi men qara násildi Benınanyń prezıdenti Mathieu Kerekou (Mate Kerekýdi) bilem.

 Qalaı oılansamda Kereký degen sózdiń maǵynasyn (sýbektıpti pikirim) ózi basym taba almadym. Biraq birde etonogrof, EUÝ-niń Jazý-tarıhynyń murajaıynda isteıtin Symbat Ahmatova apamyz aıtqan edi: «Kereký degen qazaqta sóz joq. Ol orystyń Korákov degen áskerı bekinisin – qazaqtar ózderinshe qazaqshalap alǵan túri» degen edi. (1720 jyly qazirgi Povlolar óńirinde Korákovsk degen forpos salynǵan). Endi «Korákov» degendi qazaqtyń óz mánerimen oqysań – [Kórıáký] bolyp oqylmaı ma?! Ony qazekeń joqtan tapqandaı «Kereký» ǵyp alǵan. Symbat apamyz Pavlodardyń álimsaqtan aty kıeli Baıanaýyl ekenin taǵy aıtqan. Mine bizdiń de aıtpaǵymyz osy Baıanaýyl bolatyn.

Ótken ǵasyrdaǵy gazet-jýrnaldar da Baıanaýyl ataýy bar. Halyq áni «Jámish-aıdyń» sózinde:

«Baıanaýyl basynan arsha ap júrmin,

Kótere almaı arshamdy sharshap júrmin.

Kishkentaıdan birge ósken qurbym ediń,

Bir kórýge júzińdi ańsap júrmin, Jámish-aı!» nemese «Basynda Baıanaýyl oınady arqar, Sarqyryp taýdyń sýy tómen tarqar»,-degen de halyq ánderinde bar. Demek, Povlodar qalasynyń áýelgi ataýy Baıanaýyl! Muny biz ne úshin aıttyq, tek ǵana tarıhı ataýy urpaq sanasynda durys saqtalsyn degen nıetpen aıttyq. Sondyqtan mundaı jerdiń ataýyna kelgende jergilikti halyqpen, sol óńirdiń ólke tanıtyn, jer-sý ataýlarynyń shyǵý tegin jiti biletin qarıalarmen, oqymystylarmen keńesken jón! Ágárákim qazaqshalaıtyn múmkindik týsa, baıryǵy Baıanaýyl atynda qalǵany durys. Bul ol jerdegi basqa ultardyń da aıtar ýáji qalmaıdy – tarıhı ataýyna qaıtarǵan jaǵdaıda.

 Al, qala ataýnyń qazaqshalanýyna tilektespiz! Biraq osydan birneshe jyl buryn Kereı men Áz-Jánibek hanyń músini Astana sháharyna ázer «syıǵany» belgili. Sondyqtan qystan shyqpaı «ýyz» dámete qoıý qıyn, óıtkeni bul másele áli de bolsa «qysyr».

Jýrnalısıka jáne saıasattaný

fakúltetiniń 4-kýrs stýdenti

Baqytbek Qadyruly