Jumat ÁNESULY. JYR TULPARY -SYRAǴAŃ

Meniń Saraǵańdy alǵash kórýim 1958 jyldyń shamasy, bizdiń úı ol kezde 15-aýyl deıtin Túıemoınaqta edi. Shilde aıynda Syraǵań qasynda Qaınekeı Jarmaǵanbetov, polkovnık Myrzaǵalı Jangelov jáne basqa da qurbylary bar osy Túıemoınaqqa keldi. Syraǵańnyń týystarynyń mereıi kóterilip, birneshi kún arqa-jarqa boldy. Qonaqtar osy tustan Tosyndy qaq jaryp ótetin Torǵaı ózenine shomylýǵa barǵanda osy aýyldyń qarasıraq balalary (ishimizde bolashaq aqyndar aqyndar Keńshilik pen Serikte bar-tyn) shubyryp sońdarynan qalmaýshy edik. "Almatydan kelgen aqyndar" degesin olar bizge aspannan túsken perishtedeı kórinýshi edi. Tańdanyp, qaıran qalatynbyz. Syraǵańnyń qasynda únemi týystary, ári aǵalary Myrzaly Ótelbaev, Ǵalym Somtemirov, naǵashysy Shúkirbaı Bojyqanov, jıeni Qapsultan Májenov únemi qalmaı júretin.Olardyń bári ázilqoı, ótkir tildi sheshen edi. Osy kúnge deıin el arasynda aıtylyp júrgen marqum Qapsultannyń: "soǵysty kórmegen aıýlar, bir oqpen qyrylasyńdar, bytyraı qashyńdar" degen sózi sol kúnderden qalǵan.

Syraǵańnyń týǵan jeri týraly jurtshylyq arasynda qaıshy pikirler kóp. Syraǵańnyń tegi arǵyn, Kósheıdiń balalarynyń biri-aıýdan taraıdy. Onyń ishindegi Aqqozysy, Torǵaıdaǵy jıyrmasynshy jyldardaǵy dúrbeleń kezinde Máýlen atamyz Qyzylordaǵa qaraı kóterile kóshýine sebep bolsa kerek. Sol kezde 1922 jyly Qyzyljyńǵyl degen jerde Syr boıynda týǵan eken. Máýlen atamyz úı ishine bir jannyń basyn qosyp, kelesi jyly Torǵaıǵa qaıta oralǵan eken.

...Torǵaı sende qaldyrdym ashshy muńdy,

Aýyr kezde kózime jas tyǵyldy

Jańa kelip dúnıege jalt qaraǵan,

Torǵaı sende qaldyrdym jas kúnimdi - degen joldardy Syraǵań osy Torǵaıda ótken jastyq shaǵyna arnaǵan. Syraǵańnyń arǵy atasy Taı iri adam bolǵan desedi. Táshkenniń bazarynda kórgen bir ózbek: "Qazaqtyń taıy mynandaı, dóneni qandaı bolady eken" dep tań qalǵan eken. Osy áńgime 1972 jyly Sábıt Muqanov Syraǵańnyń 50 jyldyq mereı toıyna kelgende Torǵaı ózeniniń jaǵasynda "Aqyndar túbegi" atalǵan jerde otyryp aıtqanyn estigen edik. S. Muqanov bul áńgimeni "Sosıalısik Qazaqstan" gazetiniń 1972 jylǵy tamyz aıyndaǵy nómirinde tolyqtyryp jazdy.

Syraǵańdy aqyndardyń ishindegi iri túlǵalysy dep ábden aıtýǵa bolady. Tolqyǵan buıra shashy, óleń oqyǵandaǵy zor daýsy kez-kelgen zaldy kúńirenip jibergendeı. Jetpisinshi jyldardyń basynda Syraǵańa sálem bereıin dep Jazýshylar Odaǵyna barǵanymda (ol kezde Syraǵań "Juldyz" jýrnalynyń bas redaktory-tyn) odaqtyń ekinshi qabatynda Syraǵań qasynda, Ádı Sháripov taǵy da basqa qazaq ádebıetiniń mar qasqalary tur eken. Syraǵań bir tuzdyqty áńgime aıtyp jatsa kerek, bári onyń áńgimesin bastaryn shulǵyp, asa yqylaspen tyńdap turdy. Osy sátte qoltyǵynan bir qyz bala súıep Baýyrjan Momyshuly kóterilip kele jatty. Jazýshylardyń qataryna qosyla bere áýeli Syraǵańnyń qolyn aldy. Baýkeńniń sondaǵy bir sózi áli esimde ol: "Men áýeli "medvedpen amandasamyn" degeni.Baýkeń bul sózdi eki úsh maǵynamen aıtyp tur edi.Birinshiden, Syraǵańnyń rýy aıý, ekinshiden, Syraǵań myǵym, iri deneli, úshinshiden, gúrildep sóıleıtin.

Iá, Syraǵańdy ózim biletin 20-30 jyldyń ishinde baıqaǵanym, ol qazaq ádebıetiniń nebir zańǵar túlǵalarymen aralasqan, dos bolǵan, olar da Syraǵańdy syılaǵan, qurmettegen. Almatyǵa aýysqan elýinshi jyldardyń bas kezinen bastap Syraǵań Qasym Amanjolov, Taıyr Jarokov, İlıas Omarov, Muhtar Áýezov, Ǵabıt Músirepov, Ǵabıden Mustafın, Sábıt Muqanov, Juban Moldaǵalıev sıaqty qazaq ádebıetiniń úlken qaıratkerlerimen qoıan-qoltyq aralasqan. Ásirese Qasym Amanjolovpen syrlas, syılas dos bolǵan. Qasym Amanjolov qatty syrqattanyp júrgende Syraǵańmen sóz baılasyp, quda bolysqan eken. Qasym aǵanań ardaqty jary Sápen apaı osy ýádeniń oryndalýyna keıin sebep boldy. Qasymnyń úlken qyzy Jannamen Syraǵańnyń tuńǵyshy Dúısenniń birin-biri súıip qosyldy.

Meniń Almatyǵa alǵash barǵanym 1963 jyly edi. Ol kezde Syraǵańnyń qyryqtan endi asqan kezi edi. «Juldyz» jýrnalynyń bas redaktorlyǵyna bekip, aqyndyǵynyń dúrildep turǵan shaǵy. Olaı deıtinim aqynnyń «Japyraqtar janady» deıtin bir tomdyq óleńder jınaǵy baspadan shyǵyp, qazaq poezıasyn jańa bir bıikke kóterip, óleń súıer qaýymdy tyń leppen serpiltip tastaǵan kezi-tuǵyn. Osy kitapta jarıalanǵan «Aq tún» óleńi Syrbaı poezıasynyń aıryqsha erekshiligin tanyta tura, qazaq óleń janryna jańa túr, jańalyq ala kelgenin pash etti. Alǵash ret Ǵabıt Músirepov Syraǵańnyń óz aýzynan tyńdap, birinshi ret Ábdijamal Nurpeıisov (jýrnaldyń bas redaktory edi) «Juldyzǵa» basyp shyǵarǵan, Shyńǵys Aıtmatov erekshe yqylaspen tyńdap, qyrǵyzsha aýdartqan ataqty «Aq tún» bylaı bastalatyn:

Aq tún, aq tún

Alyp bir aq saýyt,

Aqboz attyń

Jalyndaı aqsha bult,

Aq tún - aq gúl

Aınala tutasqan,

Tógilmeı shaq tur

Aq muhıt, aq aspan.

Aq tún - aq jalyn

Aq túster jaımasy,

Dúnıeniń pák janyn.

Túsirgen

Aqtún-

Rentgen aınasy.

"Japyraqtar janady" atty kitabynda jarıalanǵan osy óleńdi oqı bergiń, qaıtalap oqı bergiń keledi. Óleńniń buryn kezdestirmegen jańa túri. Sonda da tosyrqamaı oqıtynbyz. Júrekke jyly, ádemi. Mundaı óleńder bul jınaqta kóp edi. Sonyń biri:

Sen meni oıladyń ba,

Túsimde kórdim.

Tobyldyń qoınaýynda,

Tobylǵy ishinde kórdim.... dep bastalatyn óleńdi aqyndar Keńshilik pen Serik, mátel sıaqty jıi qaıtalaýdy jaqsy kóretin. Osy óleńi yrǵaqtarynyń eshkimge uqsamaıtyn ereksheligine, óleń joldarynyń mýzykalyq úndestigine tańdanatyn, súısinetin olar.

Syraǵańnyń tvorchestvosynyń belgili bir toby soǵys taqyrybyna arnalǵan, ol zańdy da. Óıtkeni jastyq shaǵynyń eleýli bir kezeńniń urys dalasynda ótkizgen maıdanger aqyn júreginiń lúpili aq qaǵazǵa túsirilgen óleń joldaryna aınalýy tabıǵı qubylys. Búkil adamzatqa zardap shekkizgen Uly Otan soǵysyna arnalǵan Syraǵańnyń óleńderin oqyp otyryp, tolǵanysyn, kúıinesiń, kúrsinesiń. Syraǵańnyń poezıasy soǵys qurbandaryna máńgi turǵyzǵan eskertkish tárizdi. Syraǵańnyń óleńderi sondyqtan kózdiń uıasynan jańa shyǵyp, jerge tambaı máńgi qata qalǵan kóz jasynyń bir túıir móldir tamshysy sıaqty áser qaldyrady qashanda.

"Túbirler" degen óleńiniń týýy da qyzyq. Munyń jazylýyna da bir oqıǵa sebep boldy. «Men kóp jyldan soń úı ishimmen bir kezde qan tókken Volhov ormanyna bardym. Ótken kúnder esime túsip kóz aldym tumandanyp ketti. Aınala baıaǵy batpaq. Sol batpaqty tereń etip qazyp, sol baptaqtyn ishinde túnedik. Sol batpaqty jaý oǵyna qalqan qyp tosyp, qorǵan ettik. Endi sol batpaqtan soǵys kezindegi soqpaǵymdy izdep, ersili-qarsyly júrdim. Ár jerde bir kesilip qalǵan túbirler kezdesedi. Maǵan olar qol-aıaǵynan aıyrylyp, múgedek bolyp qalǵan soldattar sekildi elestedi. Sodan baryp "Túbirler" degen óleń keýdemde kúbirledi",- dep jazady aqyn. Mine, sol ataqty "Túbirler".

Kórinedi

Ormannan

Túbirler

Aıyrylǵan

Aıaq qoldarynan

Túbirler,

Múgedek soldat sekildi

Túbirler,

Oq julǵandaı etimdi

Júregim týlap dúbirler,

Kezerip ernim kúbirler,

Soǵys ne?!

Menen bilińder,- dep turǵandaı túbirler - dep aıaqtalatyn óleń barlyǵy 15 joldan turady. Biraq oqyrmanǵa beretin áseri kúshti. Óleńniń sıqyry osynda edi.

Syrbaı Máýlenovtyń týǵanyna shaǵyn maqalada onyń shyǵarmashylyǵyn sholyp ótý múmkin emes. Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty halyq jazýshysy, aqyn Syrbaı Máýlenovtiń shyǵarmashylyǵy týraly aqyndar J.Moldaǵalıev, S.Muqanov, D.Ábilov, joǵary baǵalap kóptegen maqalalar jarıalady. Synshylar M.Qarataev, S.Qırabaev, zertteý eńbekterin jazdy. Sonyń ishinde1985 jyly Qazaqstan "Ǵylym" baspasynan shyqqan jazýshy Ádı Sháripovtyń "Syrbaı Máýlenov tvorchestvosy" degen ǵylymı eńbegi ǵylymı tereń zerdelenýimen qundy. Osy eńbekte Ádı Sháripov Syrbaı Máýlenovtiń poezıasyna keńinen zertteý júrgizgen. Aqynnyń shyǵarmashylyǵy jan-jaqty talqylanǵan. Sol sıaqty belgili aqyn Ǵalı Ormanov Syraǵań týraly tómendegideı oryndy pikir aıtqan eken: " Syrbaı óleń óneriniń sheber ustasy. Onyń qalamy jan dúnıeńdi jarylqap, áldıleı de biledi. Ótkirdiń júzi, kesteniń bizi sala almas sulý sýretterdi kóz aldyńa ákele biledi. Onyń qalamy adam beınesin, tabıǵat kórkin, tamyljyta tolǵaýǵa sonsha sheber". Ádil aıtylǵan baǵa.

1983 jyly Syraǵań Kúnjamal jeńgemiz ekeýi Almaty dan Arqalyqqa kelip tústi de, maǵan habarlasty. Bizdiń úıden dám - tuz tatty da, Torǵaıǵa bet alyp, jolǵa shyqtyq. Syraǵań meni uzaq jolǵa birinshi alyp shyqqany. Bul joly janynda menen basqa aqyn-jazýshy Seıit Kenjeahmetov te bar-tyn. Syraǵańnyń aýyz eki áńgimeniń sheberi ekenine osy joly kózim jetti. Ádebıet týraly, orys jáne shetel aqyn-jazýshylary týraly buǵan deıin biz bile bermeıtin derekterdi áńgimelegende meıirimiz qanǵansha tyńdadyq. Ázil, kúldirgi áńgimelerdiń de maıyn tamyzady eken. Kúnjamal jeńgemiz, Seıit úsheýimiz shegimiz qatqansha kúldik.

Syraǵań buǵan deıin men úshin ázil-syqaqtyń qudaıyndaı kóretin Seıit aǵamyzdyń aýzyn ashtyrmaǵanyna tańdandym da, tamsandym. Uzaq jol boıy áńgime aıtqan Syraǵań ǵana boldy. Jerlesimiz uly Ahmet Baıtursynov týraly da birneshe qyzyq derekterdi Syraǵańnan osy joly alǵash estidik. Ol A.Baıtursynovtyń kúıshilik ónerin, án jazǵanyn da aıtyp otyrdy. Ahmet jazǵan ánderdi bireýler qanjyǵasyn baılap júrgenin ókinishpen aıtqan edi. Bul A.Baıtursynovtyń atyn ataýǵa ekiniń biri taısaqtaıtyn jyldar-tyn.

Kún uıasyna qona Torǵaı qalasyna jettik. Syraǵań jaqynda ǵana qapyda aıyrylǵan dosy, týysy, ári aǵasy Myrzaly Ótelbaevtyń úıine at basyn tiredi. Myrzekeńniń jetisin berip jatyr eken. Úıde Ahmetqan Ábiqaev jáne basqa da úlken kisiler boldy.

Syraǵańnyń Almatydan shyqqanynan habardar el kútýli eken. Áp-sátte týystar jınalyp qaldy. Myrzekeń týraly kóp jaqsy sózder aıtyldy. Qaıran marqum Myrzekeń Syraǵańmen aralarynan qyl ótpeıtin dos edi. Syraǵańnyń Myrzaly Ótelbaevtyń rýhyna arnalǵan "Qaıran baýyr" óleńi bylaısha bastalatyn:

Oralmas kettiń saparǵa,

Aıaýlym meniń Myrzalym.

Ózgerte alar

Bul ómirdiń kim zańyn,

Birge ótti bizdiń

Talaı qys

Talaı kúzimiz

Qumdarda qaldy

Qúlynshaq kúngi izimiz.

Tirińde baryp

Kóńilińdi suradym.

Kórsetpeı jasty

Eljirep ishteı jyladym...

Úzindisi berilip otyrǵan osy óleńdi oqyp otyryp men de óksigimdi kópke deıin tıa almadym. Kesh jattyq. Odan keıin ataqty jyrshy, termeshi, aqyn, aýyz eki áńgimeniń maıtalman sheberi Ahmethan aǵamyz Syraǵańa arnap áńgime aıtyp jatty. Sondaǵy Ahańnyń ázildep aıtatyny ǵoı: "Men Syrbaıdy saǵyndym, Syrbaı meniń áńgimemdi saǵynady" dep. Aıtqandaı Syraǵań Ahańnyń áńgimesin tyndap tań atqansha kóz ilmegen eken. Sonda da sharshaǵanyn basqalarǵa baıqatpaı azannan turyp, Nurhan Ahmetbekovtiń úıine baryp Názıra jeńgeıge sálemdesip shyqty. Bul kúni Nurhan Ahmetbekovtiń mýzeıi ashylyp, Torǵaıdyń top jarǵan ataqty aqynynyń 80 jyldyq mereı toıy toılanatyn kún edi. Saǵat ondar shamasynda qalyń el jınalyp, Nurhan mýzeıi saltanatpen ashyldy. Mýzeıdiń ishi jaqsy jabdyqtalǵan eken. Ony aralap tolqyǵan Syraǵań aýdannyń sol kezdegi atqarý komıtetiniń predsedateli Jaqan Qosabaevqa mýzeıge, Nuraǵańnyń toıynyń jaqsy ótýine jasaǵan qamqorlyǵy úshin alǵysyn aıtyp jatty. Sol kúni úlken toı boldy, at jarysy boldy. Án-kúı merekesi boldy. Sóıtip, Nýrhan dástúri jalǵasyn jarasymyn tapty. Keshqurym Syraǵań Nurhan mýzeıi aldynda oılanyp, biraz júrip aldy. Bálkim kóz aldyna Núrekeńmen júrgen kúnder, tańmen tańdy jalǵastyrǵan túnder esine túsken shyǵar. Aralaryna jas aıyrmashylyqtary bolsa da eki qalamgerdiń dostyqtarynda, syılastyqtarynda qylaý joq edi-aý. Ózara ázilderi qandaı edi, el arasynda ańyz bop tarap ketken. Bálkim Syraǵańnyń esine Nuraǵańnyń qyzyǵyn kóre almaı ketken Tuńǵyshbaıy túsken shyǵar?! Soǵystan jaraly qaıtqan Tuńǵyshbaı Qostanaıdyń gospıtalinde qaıtys boldy. Onyń aqyn bolyp týǵan azamat ekenin Syraǵań sonda baıqaǵan. Taǵdyrdyń jazmyshy solaı bolyp, Syraǵań Tuńǵyshbaıdy óz qolymen qoıdy. Bálkim Syraǵańnyń esine Torǵaıdyń syrbaz azamattarynyń biri Nurekeńniń Málikzadasy túsken shyǵar? Ol da janyp turǵan aqyn edi. Aıtysker edi. Syraǵań kóp oılandy. Kóp nárseni oı eleginen ótkizgendeı.

Mýzeıińnen estilgendeı

Kúmbirlep kúı, án-dýman.

«Syrbaıym kelip qaldyń ba?!»- dep

Shyǵatyndaısyń aldymnan,- dep aıaqtalatyn «Nurhan mezeıinde» óleńi sol kezde týǵan-dy.

Syraǵań Torǵaı topyraǵynyń qasıetine razy. Bul jerde Ahmet Baıtursynov, Mirjaqyp Dýlatov sıaqty ulylar, Ábiqaı, Nurhan, Qaınekeı sıaqty topjarǵan aqyndar týǵan ǵoı. Artyna qarasa da izin basqan daryndy iniler barshylyq eken. Ǵafý, Tólen, Qoǵabaı, Qoıshyǵara, Keńshilik, Serik, Serikbaı. Syraǵań osyǵan da táýba degendeı eńsesi kóterilip Nurhan shańyraǵyna qaraı bet aldy.

Áńgimeniń ózegi bolyp otyrǵan Syraǵań qazaqtyń zańǵar aqyny. Serik Turǵynbekov pen Jarasqan Ábdirashev: «Syraǵań búginginiń klassıgi ǵoı» dep aýyzdarynan tastamaı aıtyp júrgenderiniń talaı kýási boldym. Syraǵań aldymen aqyn. Qazaq ádebıetiniń alyp tulǵasy. Degenmen Syraǵań týraly osy shaǵyn maqalada onyń jýrnalısıkaǵa qyryq jyldan astam sińirgen eńbegi týraly birer sóz aıta ketýde jón. Syraǵań jýrnalısıkadaǵy alǵashqy eńbek jolyn Qostanaıdyń oblystyq «Komýnızm tańy» gazetinen bastaǵan. Kóp jyldar «Qazaq ádebıeti» gazetiniń, «Juldyz» jýrnalynyń bas redaktory qyzmetterinde, Jazýshylar odaǵynyń hatshysy boldy. Syraǵań jýrnalısıkada pýblısısıkalyq týyndylarymen oqyrmandy tamsandyratyn. Tili shuraıly, kez-kelgen maqalasy kórkem áńgime deńgeıine kóterilip turatyn. Birde Keńshilik marqum «Qazaq ádebıetiniń» jyldyq qorytyndysy boıynsha shopan týraly jazǵan bir ocherkine arnaýly báıge alyp shyqqanda: «Ustazym Syraǵań ǵoı» dep maqtanǵan edi. Sol aıtqandaı pýblısısıka salasyndaǵy Syraǵańnyń baspadan kitap bolyp shyqqan eńbekteri jýrnalısıka, ádebıet tarıhynda ózindik izin qaldyrdy.

Álbomyndaǵy fotosýretterdi qarap otyryp, 1972 jyly Syraǵańnyń 50 jyldyq mereke toıynda ózim túsirgen sýretteri kózime ottaı basyldy. Bul toıǵa arnaıy kelgen qazaq ádebıetiniń klasıkteri, jazýshylar, aqyndar Sábıt Muqanov, Muhametjan Qarataev, Juban Moldaǵalıev, Ǵafý Qaıyrbekov. Syraǵańnyń 50 jyldyǵyna arnalǵan mereı toıy Arqalyq qalasynda , Arqalyq aýdanynda, Amangeldi jáne Jangeldın aýdandarynda keremetteı atqarylǵan edi. Sodan beri de qyryq jyl zymyrap óte shyqqan eken...

Darhan minezdi daryn

1963-shi jyly Almatyǵa bardym. Jolǵa shyǵar aldynda Syraǵańnan turatyn meken-jaıyn jazyp alǵanmyn. Poezdan túse sala, taksı ustap, qaltamdaǵy bir japyraq qaǵazǵa jazylǵan Masanchy kóshesindegi №58 úıdi izdep barsam, bireý: «Bul - ártistiń úıi» degesin, «ártistiń úıinde jazýshy neǵyp tursyn» degen bir oı jylt ete qaldy da, Syraǵańnyń úıin kúni boıy basqa jaqtan izdeı berippin. Erteńine kezdeısoq kóshede jýrnalıs Sabyrjan Shúkirov kezdese qalmaǵanda, aǵamyzdyń úıin izdep taǵy biraz izdep sabylar ma edim, kim bilsin. Sákeń izdegen úıimdi lezde taýyp berdi. Úńilińkirep qarasam, keshe ózim kelip ketken «ártister úıi». Úıdiń olaı atalatyn sebebi, munda Múlik Súrtibaev, Saýat Ábýseıitov sıaqty aıtýly ártister, belgili kınorejısserler turady eken. Ataqty sýretshi M.Kenbaev, uly jazýshy Beıimbet Maılınniń zaıyby Kúnjamal shesheı de balalarymen osy úıde turdy. Ol kisilermen amandasyp, tildesip júrgen kezderim de boldy.

İzdegen 58-shi páterim osy úıdiń ekinshi qabatynda bolyp shyqty. Onda Syraǵańnyń anasy Almagúl ájeı, aqynnyń úlken uly Dúısen jary Jannamen, ekinshi uly Jeńis turady eken. "Torǵaıdaǵy Ánestiń balasymyn" degesin, bári jatyrqamaı qarsy aldy. Syraǵańnyń bul úıden Internasıonalnyı kóshesindegi 129-shy úıge kóshkenine bir jyldaı ýaqyt bolyp qalǵan eken. Bul kóshe qazir Syrbaı Máýlenov kóshesi dep atalady. Qabyrǵasynda eskertkish taqta ornatylǵan.

Syraǵańnyń úıinde sodan biraz ýaqyt bolyp, aýylǵa qaıtyp oraldym. Ol kezde men nebary on bes jasta edim.

1965 jyly mektep bitirgesin, Almatyǵa qaıta bardym. Sodan 1970 jylǵa deıin Almagúl ájemiz ben Dúısen aǵanyń qaraýynda boldym. Sońǵy jyldary Almagúl ájemiz ekeýmiz áskerı ýchılısheniń janyndaǵy eki qatarly Syraǵańnyń saıajaıynda turdyq. Almagúl ájemiz ol kezde alpystyń syrtyna shyqqan edi. Aqquba óńdi, qyzyl shyraıly, ádemi kisi bolatyn. Ol kisideı darhan minezdi kishipeıil adam óte sırek kezdeser edi.

"- Tek qana aqyn adamdy dúnıege ákelý úshin jaratylǵan pende dersiz... Búkil Torǵaı elin tabyndyrǵan Toqal ene de osyndaı-aq bolǵan shyǵar dep oıladym men ishteı" dep, jazady belgili aqyn Hamıt Erǵalıev. Syraǵańnyń anasy Almagúl ájemiz týraly. "Alyp anadan týady" degen, Syraǵań da minezge baı adam edi.

Syraǵańnyń saıajaıynda turǵan jyldary shynymdy aıtsam, jastyqtyń kesirime, birneshe ret óreskel is-áreket jasap qoıǵan kezderimde boldy. Ony talaı estip júrsede, Syraǵańnyń maǵan birde-bir zildi sóz aıtyp, urysqanyn estimedim.

Qaıta birneshe ret toıǵa erte barǵany, birde Muzafar Álimbaev, Shota Ýálıhanov, Qoǵabaı Sársekeev, ǵalymdar Saılaý Baızaqov tárizdi qazaqtyń belgili zıalylarmen birge otyrǵyzyp, olardyń aldynda meni qurmettep sóz bergeni máńgi esten keter me?

Biz Syraǵań beınesin árqashan osyndaı bıik tulǵasymen elestetemiz. Zamanymyzdyń uly aqyndarynyń biri Syrbaı Máýlenovtyń janynda júrgenimiz qanshalyqty maqtanysh bolsa, onyń qaıtalanbas shyǵarmashylyǵyn, ańyz bolǵan ómirin keıingi urpaqqa úlgi etý bizge sonshalyqty paryz.

Qoltańba

Syraǵańnyń aldynda bolǵan, qasynda júrgen otyz shaqty jyldyń ishinde aıaýly aǵamyzǵa nebári úsh-tórt kitapqa ǵana qoltańba jazǵyzyp alyppyn. Olardy qaıtalap oqyǵan saıyn kóńilim bosaıdy.

"Ardaqty inim Jumatqa! Óneriń órge júzsin, uzaq bolsyn, kelin-balalar baqytty bolsyn. Syrbaı. 24.H.83 jyl" dep jazypty sol jyly "Jazýshy baspasynan shyqqan úsh tomdyq shyǵarmalar jınaǵynyń birine. Bul qoltańbany Syraǵań Torǵaıdyń topjarǵan aqyny Nurhan Ahmetbekovtyń 80 jyldyq mereı toıyna kelgen joly jazyp berip edi. Osy qoltańba jazýshy Seıit Kenjeahmetovpen birge Syraǵańa ilesip, aqyn N.Ahmetbekovtyń qatysqanymyzdy, ot aýyzdy, oraq tildi áńgimeshi, aqyn Ahmethan Ábiqaevpen birge bolǵan sátterimizdi eske túsiredi.

Ekinshi bir qoltańbasyn jazýshy ǵalym Ádı Sháripovtyń "Syrbaı Máýlenov tvorchestvosy" degen kitabyna bylaı jazyp bergen: "Aqkóńildi, pákjandy, aıaýly baýyrym Jumatqa! Syrbaıdan. 11.H.87 jyl"

Syraǵańnyń qalamynan bosteki sóz týyndamaıtynyn bile túra, osy ózime berilgen qoltańbaǵa kezinde onsha mán bere qoımaǵan edim. Jyldar ótken saıyn osy birer sózdiń men úshin san syry, zor maǵynasy bardaı tárizdi. Búginde Syraǵamnyń qoltańbasyn tumardaı kórip júrmin. Ol meni jamandyqtan arashalap, jaqsylyqqa jetelep júrgendeı.

Bir ókinishim bar. Syraǵańnyń qasynda júrgen kezderinde aıtqan sózderiniń bárin ne qaǵazǵa túsirmeppin, ne jadymda ustamappyn. Dúldúl aqynnyń aıtqan sózderiniń asyl ekenin kezinde ańǵara almappyn.

Syraǵań men biletin shırek ǵasyrdan astam ýaqyt ishinde úsh ret qana maǵan hat jazypty. Birinde úlken konvertpen fotosýretterin, qoljazbalaryn, keıbir gazetterde jarıalanǵan óleńderin, qurmet qaǵazdaryn jiberip, olardy oblystyq ólketaný murajaıyna aparyp tapsyrýymdy suraǵan eken.

Men olardy jedel murajaı meńgerýshisine aparyp berdim. Ol ony muraǵatqa aparyp eńgize saldy. Onyń ádebıetke, ónerge, tarıhqa degen salqynqandylyǵy sol jerde júregimdi muzdatqandaı boldy. Arqalyq ólketaný murajaıyna ilingen bir sýreti men qysqa derekten basqa áli kúnge deıin, oǵan arnalǵan stend, ekspozısıa joqtyǵy ókinish týdyrady.

Tarıhymyzdy, ádebıetimizdi, ónerimizdi qurmetteıik dep jar salǵanda keıde aldymyzǵa jan salmaımyz. Osynyń bári bizdiń isten góri uranshyldyqqa beıim ekenimizdi eske salady.

Syraǵań kóz jumǵannan beri onyń esimin máńgi este qaldyrý úshin elinde biraz ıgi jumystar atqaryldy.

Almatyda,Amankeldi, Jankeldın aýdandarynda, Qostanaı men Arqalyqta mektepter men keshelerge onyń esimi berildi. Tek sol kóńilge medet.

Altyn saǵat

Jerlesimiz, ári zamandasym aqyn Serikbaı Ospanov "Syraǵań alys sapardan oralǵan saıyn bazarlyq ákelip berýshi edi,- dedi birde aqyn aǵasynyń jaqsylyqtaryn erekshe iltıpatpen eske ala otyryp. -Úıde ol kisiniń bergen galstýkteri, avtoqalamdarynyń jıyntyǵy jetip jyǵylady- dep jáne maqtanǵan. «Syraǵań basqany qaıdam osy tábárikterdi sonaý Máskeýge, Rıgaǵa, Vılnúske, Kıevke, Bakýge barǵanda alyp kelgen" dep bir qoıǵan.

Syraǵańnyń osyndaı bazarlyq bergishtigi asa bir jylylyqpen eske túsedi. Úlken-kishi demeı elep, az-muz bolsa da bir nárse bergendi jaqsy kórýshi edi. Jaqsynyń jaqsylyǵy artynan da osylaısha qalmasa kerek. Óz basym Syraǵańnyń osyndaı narttyǵyn jıi kórgendikten, myna bir jaı eske túsip, oqýshyma jetkizgim keledi.

1988 jyly bir top zańǵaıyr aqyn-jazýshylar - Ábish Kekilbaev, Zeınolla Qabdolov, Syraǵań, taǵy basqalar bar osy Arqalyq arqyly halqymyzdyń rýhanı kósemi Ahmet Baıtursynovtyń týǵan jeri Aqkólge baryp oraldy. Arqalyqta ol kezde "Qonaev rezıdensıasy" dep atalatyn tek qana qurmetti qonaqtardy qabyldaıtyn qonaq úı bolatyn. Syraǵań sonda dep estip, ádeıi bardym. Bul kezde aǵamyzdyń syrqattanyp júrgen kezi edi. Jol aýyrlyǵyn kótere almaı jatyr eken.

- Aǵań burynǵydaı emes, jol júrgendi aýyrlaıtyn bolyp júr, -dedi Kúljamal jeńgemiz. Dámniń daıyn ekenin aıtyp úıge shaqyrdym.

Sóıtip, Syraǵańmen sálemdesýge kelgen jergilikti aqyn Baıdaq Moldashev bar, úıge alyp keldim.

Syraǵań osy joly "Aqkólden tábárik" dep maǵan altyn saǵat syılady. Uly Ahańnyń elinen maǵan buıyryp, syıǵa tartylyp ol saǵat ómiri buralmaıtyn, qolǵa taǵyp, qozǵalsa boldy, ózdiginen júre beretin qasıetin keıde Syraǵańnyń óleńderine uqsatamyn da turamyn.

Shirkin, Syraǵańnyń óleńderi qaıta oqyǵan saıyn túrlenip, jańǵyra, maǵynasy tereńdeı túsedi emes pe!

Ańyzdar kóp

Aspan jaıly,

Tastar jaıly,

Jazyqsyz aqqan jastar jaıly.

Ańyzdar kóp,

Aspannyń qyzy jaıly,

Ańyzdar kóp,

Asqardyń kúzi jaıly.

Jer ústi.

Jerasty,

Tolǵan ańyz,