Qańtardyń sońynda el nazaryn aýdaryp, qyzý talqylanǵan taqyryptyń biri – «QR Qaýipsizdik keńesi týraly» zań jobasynyń Parlament Májilisiniń qaraýyna túsýi. Prezıdent janyndaǵy konsýltasıalyq organnyń quqyqtyq sıpatyna qatysty ózgeristerdi saralaǵan Qamshy.kz aldaǵy ýaqytta qurylymda bolýy múmkin kadrlyq ózgeristerge boljam jasaıdy.
Buryn el Konstıtýsıasyna jáne 1999 jyly Prezıdent Jarlyǵymen bekitilgen Erejege saı Memleket basshysynyń ulttyq qaýipsizdik jáne qorǵanys áleýeti salasyndaǵy qyzmetine septesý, osy baǵyttaǵy sheshimderdi ázirleý maqsatynda el prezıdenti quratyn konsýltatıvti-keńesshi organ sanalyp kelgen keńestiń quqyqtyq mártebesi men qurylymy, atqaratyn mindetteri men keńes basshylyǵy, músheligindegi laýazymdy tulǵalardyń ókilettikteri endi arnaıy zańmen belgilenbek. Bul – atalǵan qurylymnyń quqyqtyq hám saıası turǵyda birshama kúsheıetininiń aıǵaǵy.
Jańa zań jobasy boıynsha Qaýipsizdik keńesiniń mindetteri negizgi úsh baǵytta aıqyndalǵan. Olar:
- ulttyq qaýipsizdik pen qorǵanys qabiletin qamtamasyz etý salasyndaǵy memlekettik saıasattyń negizgi baǵyttaryn qaraý;
- qaýipsizdik jáne qorǵanys salasyndaǵy memlekettik organdardyń qyzmetin úılestirý, olarǵa tapsyrmalar ázirleý;
-Qazaqstan Respýblıkasy zańnamalarynda kórsetilgen basqa da mindetter.
Keńes týraly zań jobasynyń eldiń erekshe nazaryn aýdarǵan tusy – QR Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasynyń keńes tóraǵalyǵyn ómir boıy atqarýy jónindegi norma. Iaǵnı «QR Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy týraly» konstıtýsıalyq zańǵa sáıkes erekshe mártebege ıe Nursultan Nazarbaev ómiriniń sońyna deıin Qaýipsizdik keńesin basqarý quzyretine ıe bolmaq. Muny bolashaqtaǵy bılik tranzıti, eldegi saıası júıeniń ózgerýi men elıtalyq aýys-túıistermen baılanystyrýshylar bar. Bizdiń aıtpaǵymyz ol emes.
Osyǵan deıin keńestiń turaqty (Premer-mınıstr, Memlekettik hatshy, Prezıdent ákimshiliginiń jetekshisi, Prezıent kómekshisi – Qaýipsizdik keńesiniń hatshysy, Ulttyq qaýipsizdik komıteti (UQK) tóraǵasy, Syrtqy ister mınıstri, qorǵanys mınıstri), bylaıǵy múshelerin (parlament palatalarynyń spıkerleri, Bas prokýror, İshki ister mınıstri, Syrtqy barlaý qyzmeti («Syrbar») dırektory, Qorǵanys mınıstriniń birinshi orynbasary – Qarýly kúshter Bas shtabynyń bastyǵy) aıtpaǵanda, Prezıdent ókimimen taǵaıyndalyp, bosatylatyn Qaýipsizdik keńesiniń hatshysy degen laýazym boldy. Jańa zań jobasynda da keńes hatshysy laýazymy saqtalyp otyr. Joǵaryda tizilgender ishinde jańa zańda tek «Syrbar» qyzmetiniń dırektory atalmapty. Soǵan qaraǵanda, zań qabyldanǵan soń atalǵan qyzmet taratylyp, UQK quramyna qosylýy múmkin deıdi saıası jaýyrynshylar.
Sonymen, Qaýipsizdik keńesi týraly arnaıy zańnyń qabyldanýy onyń bılik bıigindegi qaýqarynyń artatynyn bildiredi dep aıttyq. Qaýqary artyp, jaly kúdireıgen organnyń hatshysy da soǵan laıyq bolyp jatsa nesi aıyp? Buryndary bul organ hatshylyǵyna kúshtik qurylymdarda basshylyq qyzmetter atqarǵan nemese Prezıdent tóńiregindegi shendilerdiń kez kelgeni taǵaıyndala beretin. Internetten Tólegen Júkeev, Marat Tájın, marqum Altynbek Sársenbaıuly, Nurlan Ermekbaev sıaqty sheneýnikterdiń ǵumyrbaıanyn bir sholyp shyqsańyz, oǵan ońaı kóz jetkizesiz. Elbasy endigi ýaqytta ózi ómir boıy tóraǵalyq etetin yqpaldy qurylymdaǵy jumysyn shyr aınaldyratyn hatshy taǵaıyndaýda kimge senim artýy múmkin? Ol kandıdat qatardaǵy kóp sheneýniktiń biri emes, bılik dálizderinde alshań basyp júre alatyn, Úkimet basy, birneshe mınıstrden bólek, Parlament palatalarynyń tóraǵalaryna, Bas prokýror men birneshe mınıstrge aıtqanyn oryndata alatyndaı bolýy kerek. Óıtkeni qajet bolǵan jaǵdaıda ol Keńes múshelerine, ıaǵnı Premer-mınıstrge, basqa da mınıstrlerge, Prezıdent ákimshiligi basshysyna, UQK tóraǵasyna, taǵy basqalarǵa Keńes tóraǵasynyń qoıatyn tapsyrmalaryn daıyndap, onyń oryndalysyn baqylaýda ustaýy tıis. Jańa zań boıynsha hatshyǵa da qosymsha ókilettikter berilýi múmkin...
Keńes tóńiregindegi osy aıtylǵan jáne basqa da jaǵdaıattardy eskere otyryp, onyń hatshylyǵyna laıyq-aý deıtin eki adamnyń esimin ataýǵa bolady. Biri – Prezıdent ákimshiligi jetekshisiniń qazirgi birinshi orynbasary Marat Tájın. Ekinshisi – UQK tóraǵasy Kárim Másimov.
Tájın Aqorda jaqta talaı-talaı laýazym atqarǵan. Bıliktegi «bas tehnolog» degen beıresmı ataǵy jáne bar. «Jas túrkiler» men Rahat Álıev arasynda qaqtyǵys týyndaǵanda biraz ýaqyt UQK-ni basqarǵan. Memlekettik hatshy, Prezıdent kómekshisi sıaqty mansapty qyzmetterdi urshyqtaı úıirgen. Ol kisini ishki saıasatqa jaýapty qazirgi ornynan qozǵaı qoımas. Al Kárim Másimovti elge tanystyryp jatý artyq bolar. Úkimet basshylyǵyna birneshe ret taǵaıyndalýynyń ózi nege turady? Onyń ústine 2016 jylǵy qyrkúıekten beri UQK-niń tizginin ustap kele jatqanyn eskersek, «Sovbezge» sart etkizetin-aq kandıdat. Al Kárimniń ornyna kimdi qoıady dep bas qatyrýdyń qajeti shamaly, komıtet quramynda «ǵaryshtyq jyldamdyqpen» kóterilip kele jatqan birinshi orynbasary daıyn tur.
Aıdar Dáýituly
