Ádilet Ahmetuly 1986 jyly 25 qyrkúıekte Qytaı Halyq Respýblıkasy, Altaı aımaǵy, Býryltoǵaı aýdany, Qarmaǵaı aýyly, Tańbaly qystaǵynda dúnıege kelgen.
2012 jyly Pekındegi ortalyq ulttar ýnıversıtetin Qazaq tili men ádebıeti mamandyǵy boıynsha tamamdap, Shınjáńdaǵy «Mura» jýrnalynda tilshi jáne redaktor bolyp qyzmet atqarǵan. 2014 jyly atajurtqa oralǵan.
Bala kezinen ádebıetke asa bir áýespen kelgen Ádilettiń «Qarǵaldaq mahabbat» atty óleńi 2008 jyly Shınjáńdaǵy «Qumyl alqaby» jýrnalynan jaryq kórgennen beri, «Shınjáń gazeti», «Altaı gazeti», «İle jastary», «Shuǵyla», «Mura» syndy el ishi-syrtyndaǵy túrli basylymdarda 80-ge jýyq óleńi,maqalalary jáne aýdarmalary jarıalanǵan. Arǵy bette júrgen stýdent kezinde elimizdegi «Syr dıdári», «Qala men dala» gazetterinde jas aqynnyń óleńderine oryn berlilgen. «San ǵasyrlyq saǵynysh», «Kúreń bel» qatarly jınaqtarda jáne «Tańsholpan» jýrnalynda óleńderi jaryq kórgen. «Aq ala ordam qonǵan jurt» atty poemasy Astananyń 15 jyldyǵyna oraı «Qazkontent» aksıonerlik qoǵamy uıymdastyrǵan jyr múshaırasynyń 2 dárejeli júldesin, “Qaz –aıtys” saıty uıystyrǵan “Óleńge árkimniń-aq bar talasy” jobaysynyń aı jeńimpazy júldesin, 2016 jyly qazanda “Almaty — táýelsizdiktiń altyn besigi” atty halyqaralyq jyr musháırasynyń bas júldesin enshilegen.
Ádilet AHMETULY qazir A.Baıtursynuly atyndaǵy til bilimi ınstıtýtynda qyzmetker.
Aýylǵa bardym
Tamyzda.
Týǵan jerimdi kórdim,
Pyıǵyly ózgergen elimdi kórdim.
Bulaq bop qalǵan ózender menen
Kólshikke aınalǵan kólimdi kórdim.
Eńsesi túsken erlerdi kórdim,
Betegesi joq belderdi kórdim.
Jabaǵy shashty, jalqaýlyq basqan,
O, qurbylarym, senderdi kórdim.
Kúreń qabaqtaý kórshimdi kórdim,
Ósek laýlaǵan órtińdi kórdim.
Alystan ańsap barǵan shaǵymda,
Kóńil aýyrtar kórkińdi kórdim.
Qýraǵan terek, taldardy kórdim,
Imany orta shaldardy kórdim.
Saıtan kólikter qırandy bolǵan,
Qan qatqan qara joldardy kórdim.
Qustary sırek ormandy kórdim,
Qursaýda qalǵan mal-jandy kórdim.
Qasaphanaǵa údire qarap,
Baılaýly turǵan jorǵamdy kórdim.
Qanaty synyq kepterdi kórdim,
Tizege jetpes ótkeldi kórdim.
Avtokolikter aıqasyp jatqan,
Aq shańdaq bolǵan bókterdi kórdim.
Bir ǵana emes, myń syrdy kórdim,
Qaryzǵa batqan jurtymdy kórdim.
Aıdaladaǵy alaıaqtarǵa,
Jaılaýyn satqan ultymdy kórdim.
Men sonda ras bir túrli boldym.
«Qazaqtar sonsha erinshekter» dep,
«Peıili darqan kóńilshekter» dep.
Alashtan qalǵan altyn alqaptar,
Tolypty ózge kelimsekterge.
Týysym jalǵyz atanyn satqan,
Astyndaǵy atyn, shapanyn satqan.
Kúzeýliktegi kúreń belderge,
Zavodtar kepti záharyn shashqan.
Záhary sosyn dalany basyp,
Baıtaq adyrlar barady jasyp.
Qara qoshqyldap arsalańdaıdy,
Ajdaha tektes aranyn ashyp.
Aıbary qaıtqan asqardy kórdim,
Tasymal bolǵan tastardy kórdim.
Suńqar men qyran qaqalyp ólgen,
Tútinge toly aspandy kórdim.
Qumarshyl, toıshyl dostardy kórdim.
Jalyny sóngen ottardy kórdim.
Aqsaqal kórse beti qyzarmaı,
Sálem bermeıtin jastardy kórdim.
Tań atsa shyrqar qustary da joq.
Ul menen qyz júr, ustamy da joq.
Ańdar mekeni ــ aqdala anaý,
Qarsaq pen qoıan. . . tyshqany da joq.
Bulaqtar qalǵan qaınary qurǵap,
Jaǵasyn jattyń daıraǵy bulǵap.
«Er ǵana túser» ertiste kúı joq,
Ketkendeı bireý aıbaryn urlap.
Ún shyǵar emes úlińgirden de,
Arnasy qurǵar kúnin bilgen be?!
Betimdi jýar sý taba almaı,
Kúrsindim, jylap, túńildim men de. . .
Qaharly qys ta syrǵydy eppen,
Qum bóránmenen jyljydy kóktem.
Teńgeni ańsap, telmirgen boıda,
Kóbeıdi halyq yndyny ketken.
Meni shaqyrǵan toılarǵa bardym,
İshimdik, jemek, shaılarǵa qandym.
Aq tilek emes, aqsha men ataq
Ekenin kórip oılarǵa qaldym.
Aq neke toıy ــ altyny qandaı?
Aıqaı-shý bolǵan alty kún bolmaı.
Aryzyn aıtyp sotqa jetet te,
Ajyrap jatyr jarty jyl bolmaı.
Kóılek, jaýlyqsyz, erinshek minez,
Aıyrmaı qyz ben kelinshekti kóz.
Ata-eneniń betinen alyp,
Jeńgeılerim júr jeńiltek minez.
Tapqanmen baǵyp tamaqty ǵana,
Kóshege kóz sap qarap tur aǵa.
Atadan qalǵan myńqyrǵan maldan,
Búgingi tuıaq shanaqty ǵana.
Meıli kóp, meıli az aqsha jıdy.
Jaqsylyq jaıyn jolatsa ıgi.
Qazaqsha bilmes qazaq sábıdi
Kórgende janym azapqa kúıdi.
Kemseńdep aldym kezgen óımenen,
Tańdandym senbeı sózge keıde men.
Keledi urpaq ózge tilmenen,
Ózge óımenen, ózge beınemen. . .
Kózimniń aldy kúnde bult, munar.
Mundaıyn kórsem muń qonyp turar.
Qazaqsha minez juqpaǵan bala,
Iapyr-aı, erteń kim bolyp shyǵar.
«Qaraǵaı basyn shortan shalar» dep,
Asan aıtqan sóz shyn bolyp shyǵar.
«Shortan shaldy ras, qaraǵaı basyn» ,
Shaqshadaı boldy sharadaı basyń.
Taqıań basqa tar kelmes edi,
Asyrdy zaman aram aılasyn.
Jaspen jýylǵan júzimdi súrtip,
Onsaqtap oıym, buzyldy shyrqym.
Ashtylaý aıttym, ókpeleısiń-aý,
Osylaı eken búgingi surqyń!
***
Eı, meniń qutty, darqan aýylym,
Saǵynyp jettim ortańa búgin.
Júgińdi arqalar bir ulyń edim,
Kótermeı jatyp arqam aýyrdy.
Ózgeler bassa órsińdi baı,
Atty ma «Dala bórisin» qudaı?!
Az ǵana jylda keteýiń ketti,
Aıtshy sen dala, ne úshin bulaı?
2012 jyl 18 tamyz
Ata jurt
Áke, men attanaıyn, ruhsat ber,
Arǵy bet aýasynan tynystap kór.
Ardaqty aýyldaǵy aqsaqaldar,
Batańdy ber.
Al, aǵa júristi at ber.
Ol jaqtyń da taý, adyr, kezeńi bar,
Shól dala ózek jalǵar ózeni bar.
Keń aspanǵa tamsanyp ondaǵy jurt,
Asqaq ómir keshýde _ óz eli bar.
Jatyr onda jalpaq jol syrshyl dalam,
Ormany oıran, qyraty qyrqylmaǵan.
Bulaq quryp, ózender bógelmegen,
Jer-kilem jalbyr-julbyr jyrtylmaǵan.
Et-baýyr buzylmaǵan úlgisindeı,
Myń qala kórkeımegen bizdikindeı.
Erkegi ezilmegen bizdikindeı,
Eńsesi eńkeımegen bizdikindeı.
Qyzy gúl, al uldary otty keled,
Mekensiz muń júzinde joq bir erek.
«Meniń elim, jerim!» dep án shyrqaıdy,
Tompańdaǵan sábı de ótkir, ójet.
Sebebi, olarda joq quldyq sana,
Jetedi barlyǵyna bul qut dala.
Tatqany tátti ǵumyr tirlik qana,
Maqtany bal bereke-birlik qana.
Arylǵan rýhanı kedeılikten,
Alladan Nur, adamnan mereı kútken.
Áke, seniń nemereń sonda týsa,
Aýlaq bolyp óser-aý, ógeılikten.
Táýekel, júrmin saǵan men ketkeli,
Egemen egeı besik, terbet meni.
«Otansyz ul _ ormansyz bulbul» eken,
Atajurt _ eń asylsyń jer-kóktegi!
Altaı, altaı, altaı. . .
(poemma)
Altaı, altaı, aıtpaıyn tarıhyńdy,
Onsyz da esi bar jurt tanıtyn-dy.
Neshe myń jyl jaılaǵan mekenim bul,
Adamzat alǵash qonǵan nán úı syndy.
Qoınyńnan tas quraldy qolyna alyp,
Eń alǵash adam degen sábı turdy.
Qart Altaı,
Qabaǵyńnan baıqattyń qatal ajar,
Búkil pende erjetken bosaǵa bar.
Oǵan kýá jartastyń shımaı júzi.
Oǵan kýá, myń balbal, tas obalar. . .
Sodan beri ótti eken qansha ǵasyr,
Saı-salańda kómildi qanshama asyl?
Bóri etekten alǵanda Bolyndy me,
Jaý jaǵadan alǵanda jantalasyp. . .
Qansha ǵasyr?
Men ony qaıdan bilem?
Qart Altaı, baýyryń seniń maıdan kileń.
Jasyl manat, jannat jer syıǵa tartyp,
Jaratqan jer betine jaıǵan kilem.
Men ـ aqyn, jatqa bilem tek bergisin,
Tekti jurt tepershikti kóp kórdi shyn.
Tórińnen tulparlardyń dúbiri óship,
Tóbeńe qaıta qondy kepter qusyń.
Altaıym, aıbatymsyń, qutty asylym,
Jutań el jumyr jerdiń jutty asylyn.
Otyz túmen qazaǵym otyn jaǵyp,
Tek beride-aq ótipti-aý, úsh ǵasyrym.
Óshpeıtin shań qaldyrdy sol úsh ǵasyr.
Arys batyr qyzyl qan tógisti aqyr.
Soǵysty aqyr, soıqansyz toǵysty aqyl,
Tósińde sol aıǵaı iz tegis jatyr.
Ótkizdiń-aý, sansyz jaz, neshe kúzdi,
Eshkimge de ketirmeı esemizdi.
Oq attaǵan úsh ǵasyr asqaryńnan,
Jolatpaǵan úsh ǵasyr bóten izdi.
Beý, meniń qaısar ólkem, qutty aımaǵym,
Qart qyran qalǵyp qaldyń ushpaı naǵyp.
Jumyr jer juqardyń ba, jutqa aınalyp,
Altynym, azandadyń mysqa aınalyp.
* * *
Jon- jota kıdiń búgin qońyr bórik,
Tósińde ótti-aý, seniń nebir joryq.
Kókirekten kóp shanshý qadalady,
Kózsizdiktiń shımaıyn kózim kórip.
Zýlaıdy astymyzda temir kólik.
Maǵan qymbat qap-qara tasyńdaǵy,
Alasurdy onsyz da aqyn jany.
Jolaýshynyń bireýi qasymdaǵy:
«Ien dala ún-túnsiz jatyr naǵyp?! »
Dep joldan jalyqqanyn jasyrmady.
«E, qurbym, deme muny ıen dala,
Men úshin altyn Altaı kıeń dara.
Jaratqandy, ata-anam, týǵan jerdi
Jane seni kózimdeı súıem dala.
Jolaýshym, saǵan kerek nán qala ma?
Ná qala pań dalaǵa súıel ǵana.
Deme sen, mynaý qandaı taqyr dala,
Bul dala ــ aqyn dala, batyr dala.
Erliktiń jyry qalǵan ár adyrda,
Endeshe, meni tyńdap otyr bala.
Tarıhyna tasy aıǵaq, Táńir aıǵaq,
Anaý bel babań shyqqan A, Qudaılap.
Bul jazyq batyr shapqan Abylaılap!
Júırigi júzden ozyp, salyp oınaq.
Anaý saı qonǵan meken aýyl-aımaq,
Jaý áketken ulystyń malyn aıdap.
Ana kezeń dushpannyń kúni batyp,
‹jaý ólgen› atanypty jaýy Jaırap.
Ana taý, turǵan qardan saly baılap,
Túlki alǵan ańshy babań tazy qaırap.
Bul jazyqta batyrlar basy qalǵan,
Óktemdikke kektenip, qany qaınap.
Mynaý dóńde tórt túlik óristedi,
Bólinbegen enshisin teń ishti eli.
Bozdaıdy sekseýili, teriskeni,
Aýǵan el ـ anam aıtqan kóris pe edi?
Sekemshil, seri dala senbeı qarap,
Tar zaman jerdi tastap, eldi aıdaǵan.
‹qaranardyń buıdasyn jaý keskende,
Aǵajaı, Altaıymdaı jer qaıdalap› . . .
Kóshipti tegeýringe kónbeı qazaq.
Jat elden meıir kútpeı kúresken jurt,
Aq tańyn azat kúnniń kórdi aımalap.
Bul jerdi taqyr dala deme qarǵam,
Kesirlerge jolyqqan kenen arman.
Arǵy atań ataǵashyn munda ornatyp,
Óz ákeń bul daladan ónege alǵan. . . »
Degen edim, joldasym, armandasym,
Baıqady alǵandyǵyn ańǵal basyp.
Qan tógilgen qart meken tóskeıinde,
Uıalǵan bop ızedi arzan basyn.
* * *
Aıtaıyn, al búgingi Altaıymdy,
Ashkóz temir tintip júr saı-saıyńdy.
Keýdesine taýlardyń syzat túsken,
Ájimińnen tiksindim aı saıynǵy.
Jazbaq edim muńyńdy dastan qylyp,
Almaq boldy jat bireý attan julyp.
Altyn-kúmis, aq jaqut, tastar quryp,
Aq tútindi morjalar aspanǵa ulyp. . .
Ar-namystan altyndy artyq kórdi el,
Shyńdaryńda túnep júr shartyq-kemder.
Baıǵuz jyryn paıymdap oqyp berdi,
Aıǵyz-aıǵyz iz qalǵan barqyt belder.
Aıbar qaıda, áı, Altaı, shirkin-shirkin!
Tekti jurttan is kórdim qyltyń-syltyń.
Tunshyqqan sýretińdi syzbaıynshy,
Bul júregim onsyz da tilkim-tilkim.
* * *
Esińdi jı, jeńiltek, jetesizder,
«Tekesiz de týylmas nekesizder» .
Eı, halqym, seni minep otyrǵam joq,
Myń qaryn maı shirise ne etesizder?
Taýy _ altyn, tasy da _ altyn.
Tasymaqshy.
Erteńgisin oılamas aqymaq bul.
Urlyǵyńdy ıennen eshkim bilmes,
Aspannyń arjaǵynda baqylap tur.
Ys-tútek sińip ushqan ar qusyna,
Jasaǵannyń jazasy, jarǵysy ma?
Eldiń de erlik izi solǵyndady,
Qalǵandaı nar tabıǵat qarǵysna.
Jarty tuǵyr qalypty túıe tastan,
Jaýhar shyń baýyryna kúıe shapqan.
Sýdyń da suraýy bar emes pe edi,
Iesi bar altynnyń kıesi atqan.
Qymbatyna qut jerdiń qarmaı dál,
Sharshatypty qart taýdy shalaǵaılar.
Aryqtap arsa-arsa qaraǵaılar,
Kózin qysyp qaraıdy ajal_ aıbar.
Temir qoldar tintip júr timiskilep,
Aq qaıyńdar qulady kúmis bilek.
Ýyt zárin tógipti bal bulaqqa,
Qulaǵynan quraqtyń ý ishkized.
Danalarym qaıdasyń qurysh júrek,
Babalarym qaıdasyń qurysh júrek.
Ańsaýmen kelgenimde qushaǵyńa,
Súımedi mańdaıymnan tynysty lep. . .
****
Qosh-esen bol, altyn taý aq shapandy,
Qosh-esen bol, nar terek aq saqaldy.
Qosh, esen bol, arda taý bóbegińnen
Aıamaısyń bilemin aq batańdy.
Men kelgenshe esen tur, yrysty ólke,
Áli-aq qaıta kıersiń kúmis kórpe.
Aq bulaqtan sýsyndar sat te týar,
Jasaǵan jalpaq jurtqa tynys berse.
Arany ashyq pendeniń ash qulqyny,
Bulaǵyńnan móldir jas aqty irkilip.
Eı, aq bulaq, sen meniń tirligimsiń,
Aıbatyńnan jasymaı aq bulqynyp.
Asaý Ertis, dalamnyń janarysyń,
Samyrsyn, qaraǵaılar- qas kirpigiń.
Qaısar Altaı, eńseńdi qaıta kóter,
Jazylar qyr arqańnyń daq-tyrtyǵy.
****
Men qaıttym.
Jol boıynda kelem nalyp,
Syrymdy taýǵa tastap, denemdi alyp.
Asqaq taý bókterinde jylyndym men,
Aqpannyń aıazynda óleń jaǵyp.
Taý appaq, joldar appaq, dala da appaq,
Bókter taý bóken minez, jamaly asqaq.
Qonyshynan etigimniń qar quıylyp,
Qyrqada qıal qýyp baram attap.
Aq nıetpen keldiń be aqpan, aqpan,
Aqsha qardy aımalap aq tamaq tań.
Jer betimen óbisip asqaq aspan,
Sekildi keń dalaǵa maqta japqan.
Esti erkek kelip qaldy, egeı dalam,
Keń boldyń kóp keshiktiń demeı maǵan.
Ár adyrǵa júgirtip janarymdy,
Ótkenińe beý, Altaı, kóp oılanam. . .
Esen bol, egeı Altaı, men kelgenshe,
Bekem bol, joıdaqsyzǵa el jol bergenshe.
Taýyńdy dastan etem men de ólgenshe,
Tasyńdy maqtap ótem jerge engenshe. . . !
2014 jyl 9 aqpan
