Transport salasy memleket ınfraqurylymynyń basty quraýshy elementteriniń biri. Elimizdiń ekonomıkalyq órkendeýi de osy salaǵa tikeleı baılanysty. Búginde transport salasy JİÓ-niń 8 paıyzyn quraıdy. 2017 jyly el ekonomıkasyn qozǵaýshy kúsh osy sala bolǵan edi. Iaǵnı, ekonomıka 4 paıyzǵa ósip, onyń 4,8 paıyzyn transport áleýeti quraǵan bolatyn.
Osy rette, memleket basshysy N. Nazarbaev transkontınenttik dálizderdi ary qaraı damytý maqsatynda sıfrlyq tehnologıalardy keńinen qoldaný qajettigin aıtqan bolatyn. Osynyń arqasynda ishki aımaqtyq mobıldiliktiń damıtynyn da alǵa tartty. Buǵan qosa, 2017 jyldyń jeltoqsanynda elimizde «Sıfrlyq Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy qolǵa alynyp, qazirgi tańda elimizdiń barlyq óńirleri osy boıynsha jumystaryn qarqyndy júrgizýde. Al, Mańǵystaý oblysyndaǵy transport salasyna keler bolsaq, qazirgi ýaqytta aımaqtaǵy áýe, temirjol, teńiz jáne jolaýshylar tasymaly jumysynda sıfrlandyrý prosesteri keńinen júzege asyrylyp jatyr. Óńirdegi transport salasyn sıfrlandyrýǵa qatysty barlyq suraqtardy Mańǵystaý oblysynyń jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl basqarmasy memlekettik mekemesiniń bas mamany Saǵyndyq Ómirbek Ǵalymjanulynan bile aldyq.
– Qazirgi tańda Mańǵystaý oblysyndaǵy transport salasyn sıfrlandyrý qalaı júrýde?
– Óńirde sıfrlandyrý prosesi oblys ortalyǵy Aqtaý qalasynan bastaý alýda. Eń birinshi, qoǵamdyq kólikterge elektrondyq jolaqy tóleý júıesi engizilip jatyr. Osyǵan baılanysty biz de jol kartasy bar. Elektrondyq tólem júıesi eń aldymen jaqyn arada 2018 jyldyń shilde aıynda qoǵamdyq kólik sanalatyn 5 avtobýsqa elektrondyq tólem júıesiniń pılottyq jobasyn engizdik.
2019 jyldyń 2-3-toqsanyna deıin elektrondyq tóleý júıesin 35 avtobýsqa engizý josparlanyp otyr. Odan keıin qoǵamdyq kólikterde oblys ishilik, aýdanaralyq, qalaaralyq avtobýs masshrýttaryn «InfoBus» qadaǵalaý monıtorıńtik júıesine engizý bolyp tabylady. Bul júıe kólik quraldarynyń qozǵalysyn, onyń belgilengen baǵdardan aýytqýyn, kórsetilgen baqylaý núkteleriniń naqty kelýin, toqtaý ýaqytyn jáne sapar ýaqytyn qadaǵalaýǵa múmkindik beredi. Sondaı-aq, atalǵan júıege qazirgi tańda Aqtaý qalasynyń barlyq avtobýstary engizilgen. Osy júıe boıynsha biz avtobýstardy baqylap otyramyz. Aldaǵy ýaqytta aýdanaralyq deńgeıde qoldanýdy josparlap otyrmyz. 2018 jyldyń sońyna deıin tolyǵymen aıaqtalatyn bolady.
Al, qaýipsizdik máselesine keler bolsaq, osy jyldyń mamyr aıy men maýsym aıynyń aralyǵynda 10 avtobýsqa beıne-baqylaý júıesin engizdik. Bul óz kezeginde qoǵamdyq kólikterde oryn alatyn túrli keleńsizdikterdi joıatyn bolady.
– Óńirdegi aýdandar men aýyldarda sıfrlandyrý qalaı júzege asyrylyp jatyr?
– Aldymen Aqtaý qalasyna qoldanyp kórip, keıin aýyldar men aýdandarǵa engizýdi qoldanǵandy jón sanap otyrmyz. Qazirgi tańda elektrondyq tóleý júıesi GPS, «InfoBus»-ty aýyldarǵa engizýge múmkindik bolmaı tur. Sondyqtan qazir Aqtaýdan bastadyq. Odan keıin birte-birte basqa aýdandar men aýyldarǵa kóshetin bolamyz.
– Elektrondyq tólemdi engizýdegi tıimdilikter qandaı?
- Búdjetke túsetin salyq 20 paıyzǵa ósti;
- Jolaýshylarǵa qyzmet kórsetý sapasy 30 paıyzǵa artty;
- Ashyqtyq pen ádilettilik oryn aldy;
- Jolaqy tóleýge jaılylyq syılady;
– «Aqyldy aıaldamalar» qashan qoldanysqa enbek?
– Aqyldy aıaldamalar «Sıfrlyq Qazaqstan» memelkettik baǵdarlamasynyń aıasynda 2018-2019 jyldarda júzege asyryla bastaıdy. 2019 jyly mundaı aıaldamalardyń birnesheýi qoldanysqa engiziletin bolady. Iaǵnı, birinshi toqsanda – 1, ekinshi toqsanynda – 2, úshinshi toqsanynda – 2, tórtinshi toqsanynda – 2 aqyldy aıaldama ornatylmaq.
Jalpy alǵanda, «aqyldy aıaldamalar» turǵyndarǵa jaılylyq syılaý úshin ornatylatyn bolady. Onda avtobýstar týraly aqparattar, olardyń qaı baǵytta jáne qaı ýaqyttarda júretini kórsetiledi. Buǵan qosa, aıaldamaǵa jaqyn mańdaǵy týrısik ortalyqtar men áleýmettik oryndardyń meken-jaıy jazylyp turmaq. Sondaı-aq, tegin Wi-Fi, telefon qýattaǵyshtar, jylytqysh-sýytqysh qondyrǵy men dúkender bolmaq.
– Mundaı aıaldamalardy engizýdegi maqsat ne?
– Eń aldymen, avtobýs kútý kezinde turǵyndarǵa jaılylyq syılaý. Sonymen qatar, qyzmet kórsetý sapasyn 25 paıyzǵa arttyrý – basty maqsat sanalady.
– Qoǵamdyq kólikterdiń baǵyttaryn jergilikti halyq qalaı bilip otyrady?
– «InfoBus» arqyly baqylap otyrady. Bul júıe 2018 jyly Aqtaý qalasyna endi. Ol boıynsha qaladaǵy barlyq qoǵamdyq kólikter atalǵan júıemen qamtylǵan. Osy jyldyń sońyna deıin oblystyq qoǵamdyq kólikter de enetin bolady.
– «Infobus»-tyń artyqshylyqtary nede?
- Jolaýshylar transportyn jaqsartady;
- Avtobýsty ýaqtyly basqarýǵa járdem jasaıdy;
- Ýaqytty tıimdi paıdalanýǵa yqpal etedi.
– Beıne-baqylaý júıeleri qalaı jumys isteýde? Onyń qandaı paıdasy bar?
– Búginde biz qaladaǵy 10 avtobýsqa vıdeo kamera ornattyq. Aldaǵy ýaqytta ary qaraı da jalǵastyra beretin bolamyz. Al, paıdasy qandaı degen suraqqa keler bolsaq, qoǵamdyq kólikterde oryn alatyn buzaqylyqtardy, zańbuzýshylyqtardy, qylmysty azaıtyn bolady. Sondaı-aq, jolaqy tólemeı jaltaratyn keıbir jolaýshylardyń aldyn alý, olardyń sanyn azaıtý men qaýipsizdikti qamtamasyz etý.
– Bolashaqta Mańǵystaý oblysyndaǵy transport salasyn sıfrlandyrý qalaı júretin bolady?
– Elektrondyq júıege tolyqtaı kóshetin bolamyz. Iaǵnı, tólem jasaý, jolaýshylardy baqylaý osynyń barlyǵy elektrondyq formatta bolady. Sondaı-aq, 2019 jyly «aqyldy aıaldamalardy» ornatý josparda bar. Mańǵystaý oblysyna qarasty aýdandar men aýyldardy «InfoBus» júıesimen qamtamasyz etemiz. 2018 jyldyń 3-shi toqsanynda elektrondyq bılet pılottyq jobasy iske qosylatyn bolady.
– Suhbatymyzdy qorytyndylaı ketsek, jalpy sıfrlandyrý transport salasyna qandaı ózgerister ákeledi?
– Jolaýshylar tasymaly boıynsha biryńǵaı júıe qalyptasatyn bolady. Iaǵnı, naqtylyq pen birizdilikke qol jetedi. Qoǵamdyq kólikterdi baqylaýǵa múmkindik beredi. Jolaýshylar tasymalynyń sapasyn kúsheıtedi. Eń bastysy, jolaýshylar yńǵaıly jolaqy tóleý júıesin usynatyn bolady.
