Tań raýandap atyp keledi. Túni boıy kók aspan tórinde jambastap jatqan bozamyq aı kókjıektiń erneýine ilindi. Juldyz shyqqaly suńqyldaǵan baıǵyz – muńlyqtyń jaǵy talyp úni óshken. Qalanyń dańǵaza mýzykasy da tynǵan. Anda – sanda áýpildegen ıttiń daýysy ǵana estiledi. Osynaý shaharda oıaý otyrǵan jalǵyz jan ıesi ózim ǵana shyǵarmyn. Múlde uıqym keler emes. Kózimdi jumsam, kirpigime ilinip turǵan qyz beınesi elesteıdi. Jan – jaǵyma qaraımyn, eshkim joq. Keshe pochta arqyly kelgen hatty bireý urlap keterdeı baýyryma basamyn, bireý urlap ketedi dep emes bálkim, basqa bir sezimmen osylaı istep jatqan da shyǵarmyn. Óń men tústi ajyrata almas kúıdemin. Ornymnan turdym da sandyǵymnyń túbinde jatqan Búldirshinnen kelgen hattardy ústelim ústine qoıdym. Kóz aldymnan ótken shaqtar qaıtqan qazdaı tizbektelip ótip jatty. Búldirshinnen kelgen hattarǵa ret nómerin qoıyp otyratyn ádetimniń paıdasy bir tıdi. Shetteri jemtirlenip jyrtyla bastaǵan hattardy oqı bastadym.

«Cálemetsiz be?

(ol kezde meni siz deıtin) týǵan jer qushaǵynan siz ekeýimizde alysta júrmiz. Búgin biz jaqqa qar jaýdy. Biraq aınala aq qarǵa oranary múmkin emes. Meniń osy jerge alǵash tabanym tıgende oıyma kelgeni: endi qaıtyp kúnderimdi ótkizem,- degen ýaıym emes, sonaý jyldary zorlyq – zombylyq kórip, qýǵyndalyp kelgen babalarmynyń arýaǵyna duǵa baǵyshtaý boldy. Ózińizde bilesiz, osynaý qumdy ólke Tarymǵa kinásiz qansha jannyń qany tamyp, teri sińdi. Kelgeli kórgenim, jan – jaǵymdaǵy meńireý qyzyl qum ǵana. Siz áńgimelep beretin Barhan men Baqshagúldi (Oralhan Bókeıdiń «qum minezi» degen shyǵarmasynyń keıipkerleri) oıladym... Bul onyń maǵan jazǵan alǵashqy haty edi. Dalaǵa qarasam aı álde qashan kókjıekke sińip ketken. Kún shyǵa qoımapty. Ekinshi hatyn oqı bastadym.

«Cálemetsiz be?

Men týǵan jerge kelgeli bir apta boldy. Keshe, siz ekeýmiz serýendep baratyn Shaqpy ózenine baryp qaıttym. Jalǵyz bardym... (osy jerine kóp núkte qoıylypty) ádeıi sóıttim. Esime eń aldymen kim túser eken dedim. Shaqpy tolqyp aǵyp jatyr. Esime sizdiń, meni alǵash Shaqpyǵa ertip barǵan kezdegi, Shaqpyǵa oń jaǵynan aǵyp kelip qosylyp jatqan laı sýdy kórip “Búldirshin, qarashy, ne kórdiń?” dedińiz. Men “tek tunyq sýǵa qosylyp jatqan laı sýdy ǵana kórdim” dep edim. Sonda siz “Shaqpy Boranqul degen jaılaýdan, qazaq dalasynan móldirep taza qalpynda aǵyp keledi, al myna aradan laı sý qosylyp, Shaqpy laılanýda. Bizdiń burynnan kele jatqan mádenıetimiz, ónerimiz, salt – dástúrimizdi ortadan qosylǵan laı mádenıet buzýda” degen edińiz...».

Ol ár jolǵy hatynyń sońyna jalǵyz núkte qoımaı kóp núkte qoıatyn. Bul áli talaı hat jazam degeniniń belgisi edi. Ár haty kelgen saıyn aldymen kózim sońyna túsetin. Óıtkeni ol ystyq sózderin tek hat sońyna jazatyn - dy. Osy jolǵy haty kelgendede aldymen sońyna qoıylǵan jalǵyz núktesi bir syrdy ańǵartqandaı bolyp edi. Taǵy bir hatyn qolyma aldym.

«Cálemetsiz be?

Synaptaı syrǵaqtaǵan dúbirge toly dúnıeniń armany men talǵamy, baǵyty men baǵdary uqsamaǵan eki súrdektiń jolaýshysy bolǵan bizderde qalaıda bir qımastyq pen saǵynysh bar. Jazǵan hatyńyzdy tapsyryp aldym. Hatyńyzdyń demi ystyq bolǵanmen talaby aýyr eken. Tóbemnen jaı túskendeı boldym. Ári “mańaıyńyzda birge júrgen qalyń qyz qaýymnyń arasynan men qalaı unap qaldym” dep te tańyrqadym. Shynymende maǵan jazylǵan hat pa bul Ne dep? jaýap qaıtararymdy bilmeı júrgende sizden taǵy bir hat keldi. Men sonda baryp ótken jolǵy hatyńyzǵa jaýap qaıtarmaǵanymdy bilidim. Renjimeńiz, osy hatty da qysqa jazdym. Tek siz renjip ári alańdap qalmas úshin ǵana...

Hatty keýdeme bastym. «renjip ári alańdap qalmas úshin ǵana» degen sózder janyma sary maıdy eriter kún shýaqtaı jaıly tıdi. Jataq ishi dúrsildegen aıaq dybysyna toly. Kári shahardyń tiri jandysy tirlik qamyna kirisken. Meniń sabaqqa da barǵym kelmedi. Búldirshinniń hattaryn birinen keıin birin oqı berdim.

«Cálemetsiń be?

(Bul kezde siz degeni senge ózgergen bolatyn) Keshe jaılaýǵa baryp keldim. Álgi bir ánde aıtylatyn “kózińnen móldir, Torǵaı dalasyn kórdim” degen joldardy “kózińnen móldir, Taldynyń taýlaryn kórdim” deýshi ediń ǵoı. Jaılaý burynǵy sen ekeýmiz qydyratyn jaılaýdaı emes, qushaǵyn ashpaıdy. Bálkim sen joqtyqtan shyǵar. Klastas qyzyńyz ushyp ólgen qara tas tipti súrkeıli. Mańaıyndaǵy shyrshalar tegis qýraǵan. Tek sol qyzdyń qyzyl oramaly ilingen jalǵyz shyrsha ǵana jap jasyl... Neniń kúshi osylaı etip turǵanyn bilmedim. Bálkim kinásiz aqqan qan qudyreti shyǵar. Aıdaýsaıdyń da qaraǵaılary sıregen. Eki tal gúl terdim, bireýin saǵan berem, eki tal raýǵash jedim, bireýin sen bop jedim. Óziń ertip barǵan búldirgendi betkeıge barmadym. “Jylan barma” dep qoryqtym. Sen bolsań qoryqpaı barar edim. Aýyl da ózgeris kóp eken. Ózińde estigen bolarsyń bálkim. Dosyńyz Serik qaıtys bolpty. Qyrshyn ketken dosyńyzdyń arty qaıyrly bolsyn. Kóktemde egin egetin kezde Taldyǵa asyǵys ketip bara jatyp, beıittiń tusyndaǵy aınalmada qarsy kele jatqan mashınanyń astyna motosıkilimen kirip ketpti. Adam taný múmkin emes bolpty deıdi óligin kórgender. Jastarda ózgeris kóp. Ásirese ózime kelsede aıtaıyn qyzdar bir túrli bop barady eken. Gulnur kóktemde ketken kúıi aýylǵa qaıtyp oralmapty. Estisem ulty da dini de basqa bireýge turmysqa shyǵypty. Aýyl bop laǵynat aıtyp otyr “bet júzin kórmeımiz” dep. Áneý kúni anasyna jolqytym. Botadaı bozdap otyr. “Meniń Gunaýym jerge qaratty” dep. Shoshańdaǵan qyz sheshege sóz keltirer degen osy da. Toı tomalaqta aýyl áıelderi sóz qylatyn sáqty. Bul jolǵy hatym tym muńly bop ketti bilem. Ózińnen qýanshty hat kútem...

 Ózińniń Búldishiniń»

Jylaǵym keldi. Dosym men tastan qulap ólgen qyz úshin. Meniń eń alǵash ólimge bet kórip barǵanym sol qyzdyń ólimi bolatyn. Aǵam ekeýmiz shóp shaýyp jatqamyz. Kórshi úıdegi jigit keldi. Óńi qýqyl tartyp tur. Jónsal sálemdesti. Qatty jylaǵany kózinen bilinip tur. “Ne boldy? Júziń synyq qoı?!” dep edi aǵam, aýyzy áreń sózge keldi. “Tunyq tastan ushyp qaıtys bolypty keshe. Súıegin alyp keledi eken. Soǵan baraıyn desem kólik joq. Motosıkilińizdi bere tursańyz”. Aǵam sileıdi de qaldy. Endi ǵana on jetige ilingen qyzdyń ólimi ońaı tısin be. Eki sózge kelmedi. “al, al” dep ǵana aıtty. Bir aıdyń aldynda ǵana jazǵy kanıkýlǵa taraǵanda “jaılaýǵa barasyń  ǵoı, úıge bar, men sentábirde biraq kelem” dep ketken qyzdyń óli denesi keledi dep kim oılaǵan. Maskúnem ákemen tas baýyr aǵanyń jábirine shydamaı tastan qulap qaıtys bolǵan qyz, kórshi úıdegi jigittiń ýádelesken bolashaq jary ekenin keıin bilgem. Dosymnyń da ólimin estip alǵam.  Men árjoly aýylǵa barǵan saıyn “áı, buıra bas, sen bárimizden astyń ǵoı. klastaǵy tynymsyzdyń biri bolsań da, áıteý oqyp júrsiń. Biz bolsaq sol aq taıaq pen temir kúrek qolda. Kún shyqqannan batqanǵa deıin tyrbynamyz. ıá bútindelip jatqan jyrtyǵymyz joq. Keteýi ketken dúnıeni jóndep bolmaısyń.”,- dep kep qushaǵyna qysatyn. Ólerinen úsh tórt aı buryn aýylǵa barǵanymda úıine shaqyrdy. “Qarbalaspyn. Endi bir kelgende baraıyn” dep em bolmady. “Sen ne meni boıyńa toǵytpaı tursyń ba? Álde qolań shashtilerden qolyń bosamaı júrme? Búgin bizdiń úıge qonaq bol. Sen jyl qusy qusap endi bir aınalyp kelgenshe men barmyn ba joqpyn ba kim biledi?”,- degen. Oıymda eshteńe joq “osy ýaqqa deıin jigtti qyz alyp qashyp ketipti degendi estigem joq, seni ajal kep áketpese”,- dedim. Osy sózime kúni búginge deıin ókinem, ári qıyla jabyssa da sol kúni onyń úıine bara almap edim. Sodan keıin jolyǵa almadym. Qyz emes ajal kep alyp ketipti. Qysta úıine bardym. Bir ákeden eki ul edi. Serik úlkeni bolatyn. Kishisi Erikti de kúzde toımsyz qara jer jalmapty. Eki birdeı ulynan aıyrlyǵan keıýana qaıǵydan shógip shúıkedeı kempirge aınalypty bir – aq  jylda. Meni kórdi de bozdady – aý . Solqyldap turǵany bolmasa kózinen bir tamshy jas shyǵar emes, qos janardyń jasy baıaǵyda tartylyp bolǵan eken.

Túski mezgil bolaıyn dedi.  Birese hat oqyp, birese ótken shaqty qıaldap áli otyrmyn. Jataq ishi shýyl, biraq moıyn burar emespin. Taǵy bir hatyn oqı bastadym. Bul tipti oqı - oqı, toqymdaı tozǵan hat edi.

«Cálemetsiń be?

hatyńdy alyp aıyrqsha qýandym. Mende saǵynyp júrmin. Qazir tún ortasy boldy, uıyqtaı almaı jatyrmyn. Seni oılap sabandaı sarǵaıyp ketetin tárizdimin. Men seni sheksiz súıem. Biraq ekeýmizdiń qosylýymyzǵa bóget kóp. Anama shet jaǵasyn shyǵaryp aıtsam, qolyn tóbesine qoıyp qarsy boldy. “Seni sonaý ıt arqasy Almatyǵa emes, mynaý Tarymǵa oqýǵa ketkenińe áreń shydaǵam. Aq sútimdi aqtaıym deseń osy jaqtan jigit tap, ákeń men meni oılama, ana jarym esti baýyryńa biz ólgen soń qaraılasatyn adam kerek. Onyń ómirge óıtip kelgenine sen de, men de, ákeń de kináli emes. Biraq qaraýsyz qaldyrsaq ol aýyr kúná. Kózim jumylǵansha álpeshtep qaraımyn. İshime sıǵan balam syrtyma da sıady. Al kózim jumylarda saǵan amanattap ketem. Sen shekaradan shetke ketseń onda ana baýyryńdy kórge kómip baryp ket”,- deıdi. Eki ottyń ortasynda qaldym. Anamdy oılasam seni qımaıym, ózim ańsap tapqan mahabbatty ózim óltirgim kelmeıdi. Al bir oılasam anamdiki de durys. Jalǵyz baýyrymnyń jaıy ózińe de belgili. Saǵan “men úshin bul jaqqa kel” dep tipti aıtpaımyn. Óıtkeni sen solaı ketem dep qanshama bodaý berdiń. Tipti oqýyńdy da tastap kettiń. “bir qyz úshin kelip alypty” degen atty sende kóterip júre almaısyń ári ondaı mazaqqa seni qaldyrǵym kelmeıdi. Baýyrymdy olaı alyp barý tipti múmkin emes. Anamnyń oıy aýyldaǵy óz naǵashy apaıynyń ulyna bergisi keledi. Tek sonymen turmys qursam ǵana batasyn beretin túri bar. “Sol ǵana saǵan da, ana baýyryńa da súıenish bolady” deıdi. Anam meni emes jalǵyz ulyn oılap otyr. Bul saǵan aıyrlysaıyq degenim emes, az bolsada muńymdy saǵan aıtyp jeńildegim kelgeni...

 Ózińniń Búldirshiniń»

Bul onyń oqýyn bitirip kele salǵandaǵy jazǵan haty edi. Kózime jas tyǵyldy. Onymen birge ótken shaqtarym kıno lentasyndaı kóz aldymnan jyljyp ótip jatyr.

 Birde ol ekeýmiz kóshede qoldasyp kele jatqamyz. Oń qolymdy ustap kele jatyp “myna ortan terek saýsaǵyń nege qısyq” dep tań-tamasha boldy. “Týa solaı” dep ázilge burdym. “aıyt jasyrmaı, áıtpese ókpeleıim” dep burtıa qaldy. Onyń ókpelegeni de ádemi bolatyn. Betindegi ádemi shuńqyly tiptide sulýlandyryp jiberetin. “seni klastastaryń qıyn tynymsyz deıdi. Saýsaǵyńdy sol tynymsyzdyqtan qurtpadyń ba?”,- dep meıir tóge surady. Shynymdy aıttym. “kókpar tartyp júrip, shyǵaryp alǵam. Úıge aıtaıyn desem ursatyn boldy ári ózimde shyǵyp ketti dep oılamaǵam. Bir kúni sen sáqty,  anam da ustap otyryp kórip qoıyp surady. Sodan kókparda quryǵanyn aıtyp edim, aýyldaǵy synyqshy kisige kórsetti. Ol kisi bul saýsaq shyǵyp ýaǵynda salynbaǵandyqtan býyny shor bop qalǵan. Eshkininń maıyn tartyp jumsartyp baryp salmasa bolmaıdy dedi. Sodan eshkiniń maıyn tartyp baryp synqshy salyp bergeni osy, az bolsada túzýlendi. Áıtpese saǵan qoly jetpegen jigitter meniń saýsaǵymdy kórip:

“Bárekeldi Búldirshin tapqanyńa,

Qısyq saýsaq túsipti qaqpanyńa”,- dep keleke eter edi» dep qaljyńǵa burǵam. Ol “el sózinde nem bar, saýsaǵy qısyq bolǵanmen nıeti túzý der edim” dep aıaly alaqanymen ýqalap, aqyryn súıip qoıǵan. Sol qısyq saýsaǵym dir – dir etedi. Qolymdaǵy hat sýsyp jerge túsip ketti.

Eń sońǵy hatyn qolyma qaıta aldym. Túnimen san qaıtara oqyǵam. Kózim sońyndaǵy japan túzdegi jalǵyz jolaýshydaı bolyp kóringen jalǵyz núktege tústi.

«Cálemetsiń be?

Aq úrpek armanymnyń lálá gúli qosh bol. Men baýyrymdy qıa almadym. Oǵan “seni tastap eshqaıda ketpeıim dep” ýáde berdim. Óz aıtqanynan ónim bolmasyn bilgen anam  baýyryma aıtqyzdy. “meni tastap qaıda ketkeli júrsiń? Apam seni alysqa, ekeýmiz jete almaıtyn shalǵaıǵa ketkeli júr dep aıtty.”,- dep botadaı bozdady. Ózine súıenish kerek ekenin ábden biletin sáqty. Kóz jasyn aıadym. Ári anam men baýyrymdy zar eńiretkim kelmedi. Sen de et júrekti pendesiń ǵoı. Meniń orynymda bolsań óziń de osylaı ister ediń. Baýyryma “seni tastap eshqaıda ketpeıim” dep edim balasha qýandy. Anama “Búbish bizdi tastap ketpeıim dedi” dep aıǵaılap máz boldy. Anam kóz jasyn kóldetip kep “qyzym meni keshir, istegenimniń qate ekenin bilem. Biraq myna ulǵa súıeý kerek, senen basqa kimi bar bul ómirde”,- dep qushaqtap óksidi. Ekeýin ańyratyp ketkende men ne baqyt taba qoıam tirlikten. Meni opasyz sanarsyń bálkim. Biraq meniń orynyma ózińdi bir mınýt qoıyp turyp, adamı qasıetpen oılanyp kórseń, sonda ǵana meni kinalamassyń. Anama ýádemdi berdim. Jaqynda quda túsedi. Seni shyn súıdim, biraq aldy keń, arty tar aldamshy ómirge ne deıin? Baqyt tileıim saǵan. Densaýlyǵyńa kóńil ból. Senen surar jalǵyz tilegim: meni shyn súıgen bolsań, osy ýaqqa deıin aldap kelmegen bolsań, osy hat qolyńa tıgen soń qaıtaryp hat jaz ba.»

Hat sońyna qoıylǵan jalǵyz núkte aldymdy tosqan jalama quzdaı bolyp sezildi. Qalamymdy qolyma aldym. Biraq, Búldirshinge hat jazý úshin emes, qoıyn dápterime óz kóńil – kúıimdi jazý úshin.

Qýanáli Almasbekuly