— Osy kúni áıelim ózime bále boldy.
— Nege?
— Aýyz ashtyrmaıdy.
— Ne úshin? Ne dıd sonda?
— Baıaǵyda jora-joldasym kóp boldy ǵoı, ony óziń de bilesiń.
— Iá, topyrlap júrdińder ǵoı, kúlli Qazaqstandy sharlap. Al?
— Sol kezde qalada kólikpen kele jatamyn. Keıde qasymda kelinshegim otyrady. Bir kezde jora-joldastyń biri telefon tolǵap «Áı, Janbolat, dóńgeligim jaryldy. Zapaskym joq. Qutqar» dep jalynady. Keıde qystyń kúni qatty sýyqtan bireýiniń akkýmolátory otyryp qalady. Dereý maǵan telefon tolǵaıdy da: «Oıbaı, Janbolat, mashınam otalmaı qaldy. Tez jet. Kómektes» deıdi. Sol kezde kilt toqtaımyn da, kelinshegime qarap: «Janym, sen tramvaımen bara ber. Kórip tursyń. Dosym dalada qalypty. Sony qutqaryp alaıyn» dep kólikten túsiremin de, «attyń» basyn dereý keri buramyn. Bıbim tramvaımen kete beredi. Men sorlap qalǵan dosyma járdem qolyn sozý úshin attanyp kete baramyn. Kóligi qozǵalyp, motory otalǵansha basy-qasynda júremin.
— Endi bul jaqsy ǵoı. Bosqa ketpegen ómir. Onyń nesi jaman?
— J-o-o-o-q, durys qoı. Másele keıin bastaldy ǵoı.
— Neden?
— Biz keıin túrli ustanymǵa oraı ómir jolynda san túrli sorapqa túsip jeke tirshilik bastadyq. Sol kezde keı máselede kózqarasymyz kelispeı, keıbirimen arazdasyp ta qaldym. Olar maǵan, men olarǵa renjidim degendeı…
— Al? Endi ómir bolǵan soń ondaı da bolady. Oda turǵan ne bar eken?
— J-o-o-o-o-q durys qoı. Másele mynada. Qazir sol jora-joldastarmen múlde aralaspaımyn.
— Al?
— Kelinshegim qazir baıaǵyny jıi esime salady.
— Ne dıd sonda?
— Ol aıtady. «Esińde me? Baıaǵyda «oıbaı, dosym qınalyp jatyr. Soǵan kómektesip keleıin» dep qalada kóringen jerde meni túsirip ketýshi ediń. Al, káne sol dostaryńnan tapqan opań? Jeme-jemge kelgende senen syrt aınaldy. Qazir seni bireýi izdemeıdi. Habarlaspaıdy. Kómektespeıdi. Al ómirińdi menimen súrip kelesiń. Sol kezde orta jolda meni kólikten túsirip, ketip qalatynyń esime tússe jaman jynym keledi. Endi sóıtip «bireýge járdemge kettim» dep, meni jarty joldan tastap ketip kórshi, janyńdy shyǵaraıyn» dep baıaǵy qylyǵymdy betime basady. Shynymdy aıtsam ne derimdi bileı otyryp qalamyn.
— Onda bıbiń taza aqymaq eken! «Óletin bala molaǵa qaraı júgiredi» degendeı qurıtyn qatyn sózdi osylaı saptap bastaıdy.
— Oıbaı, nege? Qatty kettińiz ǵoı? Men shynymen de ózimdi aıypty sezinip qalamyn bıbim solaı degende.
Endi sheginis jasap dıalogqa túsinik bereıin. Bul oıbaılap, bezildep bıbisinen jeńilip júrgen paqyr — eski tanysym. Jas kezinde rasymen de aqjúrek edi. Bórkin surasań, shapanyn sheship beretin. Paqyr qazir de aqjúrek. Bir is tapsyrsań aqtaban bolyp shaýyp júredi. Óte tyńǵylyqty. Qujat pen qaǵazǵa uqypty. Biraq kelinshegi eseıgen saıyn onyń áltrýıstik sezimderin qoldan býyndyryp óltirip jatyr eken. Siz endi «bıbisin nege aqymaq dediń?» deısiz ǵoı…
Ol úshin logoterapıaǵa az-kem sheginis jasaıyq. Logoterapıa suraqty bylaı qoıady. «Adamnyń ulyq dárejesin qalaı anyqtaımyz? Maldan artyq tusyn qalaı tabamyz? Ne qylsaq bıik adamı dárejesi anyq kórinedi? Qandaı qadamǵa barsaq adamı tirshilikten raqat taýyp, sheksiz shattyqqa bólenemiz?» Ol úshin ólshemdi ózgertemiz. Adamǵa arnalǵan bıik ólshemdi meje etip alamyz. Ony «adamnyń ózin transendensıa jasaýy» deıdi. Onyń maǵynasy ne? Mánisi mynaý. Adamnyń óz sheginen asýy. Múddesin ysyryp tastaýy. Basqanyń baqyty úshin qaıtpaı kúresýi.
Endi Vıktor Frankl bylaısha túsindiredi. Adam basqa tirshilik ıesi sıaqty tuıyq júıede ómir súrmeıdi. Syrtpen baılanysta bolýǵa muqtaj. Iaǵnı MÁN tystan magnıt sıaqty tartady. Et-júrek ar-uıattyń kómegimen MÁNDİ dál anyqtap, ONYŃ sáýlesine tartylady. MÁNmen qaýyshyp, muratyna jetkende keýdesi shattyqqa tolyp, ómirge qushtarlyǵy artady. Bitim-bolmysy tulǵa bolyp qashalady. Sondyqtan baqytty ǵumyr keshkisi kelgen kisi óz ishinde tuıyqtalyp qalmasyn. «Ózgeniń qamyn jeý» degen adamı mindetin bir sátke esten shyǵarmaı sergek júrsin deıdi.
Endi Frankldyń oıyn qazaqsha mynadaı mysalmen tarqatalyq. Tuıyq sıstemadaǵy tirshilik dep jumyrtqany alaıyq. Onyń ishinde sary ýyz bar. Sary ýyzdyń hıkmeti – balapanǵa aınalý. Bolashaq balapan jumyrtqanyń ishinde suıyq formada jabyq jatady. Jabyq jatsa da óz ishinde naqty bir tártipke negizdelgen tirshilik júıesi jumys istep tur. Biraq bul saǵaty sanaýly ýaqytsha tirshilik. Sary ýyz qalaı da balapanǵa aınalyp, jabyq júıeden shyǵýy tıis. Qabyqty tesip tysqa shyqpasa bir kúni shirip bastaıdy. Osylaısha saý jumyrtqa shirigen jumyrtqaǵa aınalady. Sary ýyz balapanǵa aınalý úshin mynadaı shart kerek. Ol – tystan keletin jylý. Ádette jylýdy tystan taýyq beredi. Kúrik bolǵan taýyq jumyrtqany bir aı baýyryna basyp jatady. İshtegi sary ýyz ben tystaǵy taýyq úılesimge kelgende, sary ýyzdyń transendensıasy bastalady. Taýyq magnıt sıaqty syrttan tartady. Sary ýyz oǵan qaraı umtylady. Osylaısha Qudaıdyń qudiretimen byljyraǵan sary ýyz úsh-tórt aptadan soń qatty tumsyq pen tyrnaqqa aınalady. Búkil bolmysy súıkimdi balapan bolyp músindeledi. Sosyn qabyqty jaryp tysqa shyǵady. Mine osy sátte transendensıa prosesi sátti aıaqtaldy deımiz.
Adam da týra solaı. Bu dúnıege birinshi pende bolyp týylady. Tiri qalý úshin jantalasqan ıt tirshilik bastalady. It tirshilik te belgili bir retpen aınalyp turady. It tirshliktiń ózin retteýge 25-30 jyldaı ýaqyt saryp bolady. Oqý oqyp, mamandyq alyp, aıaqqa turýǵa tyrysyp baǵamyz. Biraq qansha jerden mamyrajaı jaǵdaı jasasań da ıt tirshilikke qaýip tónip tura beredi. Adam da tuıyq sıstemada uzaq ómir súre almaıdy. Ot basy, oshaq qasyndaǵy tirligine baılanǵan saıyn, rýhanı álemi kúıreýge beıim turady. Ony ekzıstensıalyq frýstrasıa dep ataıdy. Iaǵnı ıt tirshiligi irip kete jazdap, dirildep zorǵa turady. Pendeniń mindeti orta jastan asqan soń tystan tartýshy LOGOS sáýlesimen ortaq úılesimge kelip, ıt tirshiliktiń «qabyǵyn» jaryp shyǵyp, TULǴALYQ ómirin bastaý. Ol qoǵam aldynda bir jaýapkershilikti sezinbese tuıyq júıege aqyry jutylady. Ózin ózi jaryp shyǵyp, transendensıa jasamasa pende shirkin «shirigen jumyrtqaǵa» aınalyp ketýi ábden múmkin. Bul báleden aman qalý úshin ózgeniń qamyn kóbirek jeýge týra keledi. Buryn mynadaı maqal bar edi. «Ózimdiki degende ógiz qara kúshim bar. Ózgeniki degende anaý-mynaý isim bar». Endi transendensıa jasaý úshin osy maqaldy bylaı dep ózgertýge týra keledi. «Ózgeniki degende ógiz qara kúshim bar». Eger osy kózqaras ómirlik ustyn bolyp kókirekke bekise, shirigen jumyrtqaǵa aınalý qaýpinen qutylamyz.
Ómirde talaı márt jigitti kórdik. Olar jas kezinde basqanyń keregine jaraýǵa umtylyp turatyn. Biraq úılengen soń kóbiniń transendensıa qabileti sola bastaıdy. Áıelderi jıi mazalaıdy. Kóbi: «Osy sen-aq bireý ótinish aıtsa, júregińdi ala júgiresiń. Olar da seniń otkaz bermeıtinińdi ábden bilip alǵan. Qajet kezinde paıdalanady da, tirligi bitken soń umytyp ketedi. Esebińe myqty bolsaı. Qadirińdi biletin adamǵa ǵana qol ushyn soz» dep biraz «tárbıeleıdi». Osylaısha kúıeýleri ózgeredi. Burynǵydaı ózin turaqty transendensıa jasamaıdy. Salystyryp aıtsaq: jumyrtqanyń sary ýyzy tiri balapanǵa aınalyp, tysqa shyǵýdyń ornyna tuıyq sıstemada ózgerissiz jatyp qalady. Álbette munyń sońy shirýge ulasady. Sol sıaqty er azamat ózgege ómirin arnaýǵa qabiletti qasıetin qoldan tunshyqtyrady. Úıinen shyqpaıtyn jalqaýǵa aınalady. Aqymaq qatynǵa sondaı erkek unaıdy. Osydan kelip «Qatynnyń sorlysy er qorıdy. Erkektiń sorlysy jer qorıdy» degen áńgime shyǵady. Endi ondaı erkek ári ketse qaıyn jurty kelgende ǵana sharshamaı shapqylaýy múmkin. Árıne ol isi bıbisine maıdaı jaǵady. Biraq ol báribir tuıyq sıstemanyń shyrmaýyna shatylady. Ǵaıyptan tartýshy Logos jaıyna qalady. Tystan tartatyn MÁN joq. Hıkmet keýdesine ǵaıyptan sáýle quıylmaıdy. Kókirek kózi bitelgen saıyn, pende shirkin alasuryp bu dúnıege syımaı ketedi. Ondaı kezde kóbi jora joldastarymen kafege, saýnaǵa, jınalyp alyp syra ishýdi dástúrge aınaldyrady. Osylaısha ishteı irý bastalady.
Hosh, sonymen aldyńǵy dıalogqa qaıta oralamyz. Men:
— Bıbińe aıt. Basy istese olaı jasamasyn. Ózgeniń muqtajdyǵy degende alyp ushyp turatyn transendentti qasıetińdi qyryqpasyn. Qur bosqa seni rýhanı kúıretip tynady.
— Sonda ne deıin?
— Búı de. Sen meni úıge qamaǵanmen báribir baqytty bola almaısyń. Men túptiń túbinde tuıyq sıstemada qamalyp, báribir shirigen jumyrtqaǵa aınalamyn. Odan da basqanyń keregine jarap, keýdemdi MÁNMEN toltyryp, rýhanı ǵumyr kesheıin. Sondyqtan áli de dostarym qıyndyqta habarlasyp jatsa, seni kólikten túsirip, taǵy da avtobýsqa otyrǵyzyp jiberýim múmkin. Esh renjime. Bul ómir súrýdiń eń utymdy joly de.
— Boldy. Siz aıtty dım.
— Aıt. Men aıtty de.
— Aıtam! Kettim, — dedi de úıine shattana attandy.
PS: Qazir bári «norma». Eski tanysym ónegeli ómirin súrip jatyr. Onyń eski dostary ázirshe kómek suraǵan joq. Bıbisi de orta jolda mashınasynan túsip qalyp, jaıaý júrgen emes. Biraq bıbisi aqylǵa tez keldi. Kez kelgen sátte kóliginen túsip qalyp, ári qaraı avtobýspen kete berýge ishteı daıyn júr))))
Endi mynadaı qortyndy jasaımyz. «Adamdy tuıyq sıstemaǵa áıelder ǵana qamaıdy» dep tanymaımyz. Keıde kerisinshe de bola beredi. Iaǵnı, kúıeýi aqjúrek áıelin jabyqqa qamaıdy. Iaǵnı syrttaǵy logos sáýlesiniń áıeliniń keýdesine quıylýyna kúeıeýi kedergi keltiredi. Ol kezde de adamnyń bolmysyna qater tónedi. Sondyqtan eri men áıeli «tuıyqtalyp qalmaıyq» dep saqtanyp turǵany abzal. Ekeýi qol ustasyp logosqa birge tartylsa tipten jaqsy!

Sanjar Kerimbaı, «Logoterapıa nemese ómirge qushtarlyq» kitabynan