Biz densaýlyq týraly jaqsy áńgime aıtamyz da, biraq qajetti qaǵıdalardy este saqtaı bermeımiz nemese janymyzdan shyǵaryp alamyz. Mundaǵy aıtpaǵymyz ne? Densaýlyq–zor baılyq. Endeshe bul jeke adamnyń ǵana emes, sonymen qatar memlekettiń de sharýasy. Demek, álemdegi bolyp jatqan ózgeristerden Qazaqstan da tysqary qala almaıdy.  Sondyqtan da memlekettiń qaı salada qabyldanǵan baǵdarlamalary bolsyn, ol álemdik damý órkenıetimen de úndesýi tıis. 

Osyǵan oraı Qazaqstan Prezıdenti  Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan-2050» strategıasynda elimizdiń odan ári damýy jáne 2050 jylǵa qaraı álemniń eń damyǵan 30 eliniń qataryna  tezirek kirý úshin Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymy elderi (EYDU)  men Qazaqstannyń  damýy arasyndaǵy alshaqtyqty joıýdy tapsyrǵany belgili.  Osyǵan baılanysty elimizdegi barlyq salada qarqyndy jumys júrgizilýi tıistigi atap kórsetildi. Onyń ishinde medısına salasyndaǵy qyzmettiń sapasyn arttyrý, qarjylandyrý jaǵyn kúsheıtý, densaýlyq saqtaý júıesin tıimdi basqarý sıaqty jáne ony kezeń-kezeńmen júzege asyrý atap kórsetilgen.

–Búginde damyǵandyqtyń irgeli kórsetkishterin Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna (EYDU) múshe memleketter kórsetip otyr.  EYDU elderiniń bolashaq uzaqmerzimdi qarqyny eskerilgendegi ındıkatorlary - jer júziniń damyǵan 30 memleketiniń qataryna kirý jolyndaǵy bizdiń bazalyq baǵdarymyz osy. Men Qazaqstanda EYDU-nyń birqatar qaǵıdattary men standarttaryn engizý jóninde mindet qoıdym,–dep atap ótti Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev.

Rasynda da memleket basshysy atap kórsetkendeı, Qazaqstan memleketi úshin halyqtyń densaýlyǵy eń basty baılyq ekeni aqıqat. Respýblıkamyzda osyǵan baılanysty memlekettik  baǵdarlamalar qabyldandy. Qazir ony júzege asyrý jumystary júrgizilip jatqany aıqyn. Onyń naqty bir mysaly retinde 2016-2019 jyldarǵa arnalǵan «Densaýlyq» mem­lekettik baǵdarlamasyn aıtýǵa bolady. Atalǵan baǵdarlamanyń negizinde «qoǵamdyq densaýlyq saqtaý qyzmetin qurý» belgilengeni málim. Elbasy tapsyrmasyna sáıkes, álemdegi damyǵan 30 eldiń qataryna kirý úshin eń aldymen azamattardyń densaýlyǵyna kóńil bólý basty nazarda ekeni aıqyn. Bul rette alǵashqyda densaýlyq salasyn damytýǵa qatysty «2011–2015 jyldarǵa arnalǵan «Salamatty Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy dúnıege keldi. Bul baǵdarlama óz mısıasyn atqarǵannan keıin onyń jalǵasy retinde  2016–2019 jyldarǵa arnalǵan «Densaýlyq» memlekettik baǵdarlamasy dúnıege keldi. 

 – Biz damyǵan Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna (EYDU) múshe mem­leketteriniń tájirıbesin taldadyq jáne olarda ótken ǵasyrda qurylǵan sanıtarlyq qyzmettiń ornyna «qoǵamdyq densaý­lyq saqtaý qyzmetteri» dúnıege kelgenin zerdelep, ony óz tájirıbemizge qoldanysqa engizip jatyrmyz.  Sondyqtan elimizde de osyndaı biryńǵaı qyz­met qurý  – basty maqsatymyz bolyp tabylady, – dedi Densaýlyq saqtaý mınıstri  Eljan Birtanov.

Al jalpy aıtqanda, qoǵamdyq densaýlyq saqtaý qyzmeti degenimiz ne? Bul joba Densaýlyq saqtaýdy damytýdyń 2016-2019 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy aıasynda qurylǵan qyzmet túri.  

Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý qyzmetiniń negizgi mısıasy Qazaqstan halqynyń densaýlyǵyn saqtaý jáne nyǵaıtý ekeni sózsiz. Onyń ishine medısına salasyndaǵy basymdyqtar, atap aıtqanda, ınfeksıalyq jáne ınfeksıalyq emes aýrýlardy aldyn ala qadaǵalaý, aqparattyq-túsindirý qyzmeti densaýlyqty nyǵaıtý, kadrlarmen qamtamasyz etý, densaýlyq pen ıgilik múddesinde strategıalyq basshylyq etý, medısınalyq bilim berýdi jańǵyrtý, dári-dármekpen qamtamasyz etýdi jetildirý jáne mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý, sol sıaqty  taǵy basqa máseleler kiredi.

2016-2019 jyldarǵa arnalǵan «Densaýlyq» mem­lekettik baǵdarlamasynda  2020 jylǵa qaraı halyqtyń ómir súrýdiń  ortasha uzaqtyǵyn 73 jasqa deıin jetkizý kózdelip otyr.  Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan 2050» strategıalyq baǵdarlamasynda  «salaýatty ómir salty –ult densaýlyǵynyń kepili bolýy tıis» dep atap kórsetkeni belgili. Óıtkeni Prezıdent atap kórsetkendeı,  ulttyń saýlyǵy eń aldymen halyqtyń sportpen shuǵyldanýyna tikeleı qatysty» ekeni sózsiz.

–Dene shynyqtyrý men sport memlekettiń aıryqsha nazarynda bolýy tıis. Naq sol salamatty ómir salty ult densaýlyǵynyń kilti bolyp sanalady. Alaıda elde barlyǵy úshin qoljetimdi sport nysandary, sport qural-jabdyqtary jetispeıdi. Osyǵan baılanysty Úkimet jáne jergilikti organdar dene shynyqtyrýdy, buqaralyq sportty damytý jáne tıptik jobadaǵy deneshynyqtyrý-saýyqtyrý nysandary, sonyń ishinde, aýla nysandary qurylysy boıynsha sharalar qabyldaý qajet,– dedi memleket basshysy.

Demek, qazirgi ýaqytta Qazaqstanda salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý úshin bar jaǵdaı jasalýda. Jalpy halyqtyń ál-aýqatyn arttyrý men densaýlyǵyn jaqsartýǵa qatysty máseleler memleket basshysynyń árdaıym nazarynda. Tipti sonaý 2014 jyly Prezıdent Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan joly – 2050: Bir maqsat, bir múdde, bir bolashaq» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda - aq bolashaqqa arnalǵan strategıalyq qujatta bul máseleni aıqyn kórsetken. Munda eń aldymen halyqtyń densaýlyǵyna erekshe kóńil bólý, sondaı-aq qazaqstandyqtan ómir súrý uzaqtyǵyn 80 jasqa jetkizý kerektigi aıtylǵan. Demek, bul udaıy nazarda bolyp kele jatqan jaıt.

–«Qazaqstan orta taptyń úles salmaǵy mol elge aınalady. Ýrbanızasıanyń ǵalamdyq úderisiniń izimen qalalyq turǵyndardyń úlesi barlyq halyqtyń búgingi 55 paıyzynan 70 paıyzǵa deıin jetedi, sapaly joldary, kóliktiń barlyq túriniń jyldam qatynastary bar qalalar men eldi mekender, salaýatty ómir saltyn engizý men medısınanyń damýy qazaqstandyqtardyń ómir súrý uzaqtyǵyn 80 jasqa jáne odan joǵaryǵa arttyrýǵa múmkindik beredi», - dedi ol Qazaqstan halqyna arnaǵan dástúrli Joldaýynda.

Aqıqatynda, halyqtyń ál-aýqaty durystalsa, olardyń ómir súrý uzaqtyǵy da artady. Oǵan myna kórsetkishter kýá. Mysaly, Densaýlyq saqtaý mınıstrligi 2015 qazaqstandyqtardyń ortasha ómir súrý uzaqtyǵy shamamen 70 jas bolady dep boljaǵany belgili. Al sońǵy on jylda jaǵdaı ózgerdi me? 

Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń boljamy boıynsha 2015 jylǵa qaraı qazaqstandyqtardyń ortasha eseppen ómir súrý jasy 70 jasqa deıin jetetini habarlanǵan edi. Densaýlyq saqtaý mınıstrliginen alǵan málimetke sensek, jyl ótken saıyn  qazaqstandyqtardyń ómir súrý uzaqtyǵy artyp keledi. Árıne, bul qýanyshty nárse. Muny birneshe jyldyń deregimen keltirer bolsaq, ol tómendegideı bolyp shyǵady: 2008 jyly – eldegi halyqtyń ortasha ómir súrý uzaqtyǵy -67,11, 2012 jyly - 69,61 jas bolǵanyn aıta keteıik. Al densaýlyqty damytý týraly memlekettik baǵdarlamada 2015 jylǵa qaraı ómir súrý uzaqtyǵyn 70 jasqa jetkizý  kózdelgeni belgili. Al qazir she? Qazirgi málimet boıynsha biz qazaqstandyqtardyń ómir jasy uzaryp bara jatqanyn baıqaımyz. Qazirgi nátıje  72,4 jas bolyp otyr. Demek, bul neni kórsetedi?

-Birinshiden, halyqtyń ál-aýqaty artty.

-Ekinshiden, densaýlyqty nyǵaıtýǵa qatysty Densaýlyq saqtaý mınıstrligi tarapynan jumystar júıeli júrgizile bastady.

-Úshinshiden, aqparattandyrý-túsindirý jumystarynda alǵa jyljý bar.

-Tórtinshiden, halyq salaýatty ómir saltynyń densaýlyqqa qajet ekenin túsine bastady.

-Besinshiden, sportpen shuǵyldanýǵa halyqtyń qyzyǵýshylyǵy artty

-Altynshydan, árkim óziniń densaýlyǵyna salǵyrt qaramaıtyn boldy.

-Jetinshiden, muny 2016-2019 jyldarǵa arnalǵan «Densaýlyq» mem­lekettik baǵdarlamasynyń  nátıjeli kórsetkishi dep túsiný kerek.

Árıne, adam boıynda paıda bolatyn syrqat túrleri ár nársege baılanysty paıda bolatyny sózsiz. Aıta ketý kerek, eń aldymen adam balasyna qımyl-qozǵalys kerek. Semizdik, qozǵalystyń azdyǵy munyń barlyǵy da aǵzanyń aýyrlaýyna, adamnyń sergek júrmeýine áser etedi. Ol endi shyndyq. Mamandar kóbinese, syrqattyń paıda bolýy gendik faktorlarǵa, ekologıalyq jaǵdaılarǵa, aǵzanyń álsizdigine qatysty ekenin de joqqa shyǵarmaıdy. Biraq, sonymen qatar, densaýlyqtyń 50 paıyzynyń myqty bolýy eń aldymen adamnyń ózine baılanysty. Muny joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Sondyqtan adamnyń densaýlyǵyn saqtaý, nyǵaıtý úshin memleket qazir bar jaǵdaıdy jasap jatyr. Ómirsheń baǵdarlamalar júzege asýda. Ras, munyń kómegi úlken, densaýlyqty nyǵaıtýǵa da úlken septigin tıgizýde. Biraq adam balasy da, «aýyrǵansha, aýyrmaıtyn joldy» izdegeni abzal. Al memleket aýrýdyń aldyn alý men skrınıngtik  jumystaryn keshendi túrde júrgizip otyr. Munyń barlyǵy da 2016-2019 jyldarǵa arnalǵan «Densaýlyq» mem­lekettik baǵdarlamasynda bar. Sondyqtan da aldaǵy ýaqytta osyndaı memlekettik baǵdarlamadan keıin Qazaqstan halqynyń densaýlyǵy barynsha nyǵaıyp, jaqsara  túsedi degen úlken senim bar.

Berik Beısenuly