Jaqynda Parıjdegi "Qudaı ana" shirkeýi órtke oranyp, birqatar tarıhı qundylyqtar men jalpy nysannyń ózine aıtarlyqtaı zalal keltirdi. Atalmysh oqıǵa áleýmettik jelide úlken rezonans týǵyzdy. Qaltaly azamattar da qapy qalmaı, áleýetinshe shirkeýdi qalpyna keltirýge qarajat aýdarýda.

Meshit tragedıasy nege nazardan tys qaldy?

2012 jyly Sırıanyń Aleppo qalasynda ornalasqan 1300 jyldan astam tarıhy bar Omeıado meshitin "Djebhat an-Nýsra" terrorlyq tobynyń áskerleri asqan jaýyzdyqpen talqandady.

Uly meshit VIII ǵasyrdyń bas kezinde salynǵan. IýNESKO qorǵaýyndaǵy óte kóne tarıhı eskertkishti talqandaý kezinde onyń 45 metrlik munarasy da jarylǵysh zattyń qurbany boldy. Bóten nıettiler tarıhı nysanǵa arnaıy qazylǵan jer asty joly arqyly kelip, jarylǵysh zat qoıǵan.

Jaýyzdardyń qolynan japa shekken meshittiń qalpyna keltirilýine áli úsh jyl ýaqyt kerek eken. bul týraly Aleppo qalasynda osy nysanmen jumys jasap jatqan tarıh ǵylymdarynyń doktory Sahr Alábı málimdedi.

"Meshitti qalpyna keltirý jumystaryn úsh jyl kóleminde aıaqtaýdy josparlap otyrmyz. Qazir biz jalpy aımaqty bastapqy qalpyna keltirdik jáne munaralarmen jumys jasaýdamyz. Biraq bıiktigi 45 metrdi quraıtyn bıik munaralardy turǵyzý úshin barlyǵyn bastan-aıaq qaıta tekserýden ótkizý kerek. Bul – ońaı jaýapkershilik emes", - dedi Alábı. Onyń qaramaǵynda 20 arhıtektor jáne birneshe qatardaǵy jumysshy bar.

Onyń aıtýynsha, jumysshylar árbir tasty, árbir bólshekti muqıat skanerden ótkizgen. Bul tásil arqyly almastyrý qajettiliginiń bar-joqtyǵyn anyqtaıdy eken.

Qalpyna keltirý jumystarymen aınalysyp jatqan qyzmetkerlerge aınalany tazartyp, bastapqy oryndy anyqtap, negizgi iske kóshýge daıyndyq jasaý úshin bir jyl ýaqyt ketken.

Omeıado meshitine kómek qolyn sozǵandar

IýNESKO sarapshylarynyń pikirinshe, tarıhı ortalyq retinde sanalatyn Aleppo qalasynda jalpy nysandardyń 30 paıyzy búlingen. Olardyń barlyǵy búkilálemdik mura retinde tirkelgen ǵımarattar edi. Sonymen qatar, 60 paıyzǵa jýyq qurylys aıtarlyqtaı zardap tartqan.

Bóten nıettilerdiń shuqshıǵan ǵımarattary mynalar: Omeıado meshiti, munaralar, jalpy meshitter, shirkeýler, dástúrli arab bazarlary, kerýen-saraılary, medreseler.

Qazirgi ýaqytta Reseı tarapynan kórsetilgen kómek arqyly qıraǵan tarıhı nysandardy qalpyna keltirý jumystary qarqyndy júrýde.

Sırıanyń Mádenı muralar men murajaılar basqarmasynyń basshysy Mýhammad Nazı Avadtyń aıtýynsha, Aleppodaǵy Omeıado meshitin qalpyna keltirý jumystaryna Sheshen Respýblıkasy úlken qoldaý kórsetip otyr. Al IýNESKO barlyq jumystardyń halyqaralyq tarapqa saı óqtýin úzdiksiz qadaǵalaýda.

Omeıado meshiti – álemdik deńgeıdegi qundy mura. Onyń saqtalýy – keler urpaq úshin tarıhı mańyzy bar jaýapkershilik.

Qazirgi ýaqytta áleýettik jelidegi jazbalar arqyly, bólisýler arqyly muńy bir qos tragedıanyń salǵan jarasynyń salmaqtylyǵynda popýlızmniń zor ról oınaıtyny baıqalady.