9 maýsym Qazaqstanda kezekten tys prezıdent saılaýy ótetini belgili. Osyǵan oraı qazirgi BAQ-ǵy basty taqyryp dál osy saıası doda týrasynda bolyp tur. Ásirese, áleýmettik jeliler arqyly «saılaý qarsańynda debat óte me?» degen taqyryp qyzý talqylanyp jatyr. Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi teledebatqa qatysty aıtylǵan jáne jazylǵan pikirlerdi nazarlaryńyzǵa usynady.

Teledebat týraly qaı kezden bastap aıtyla bastady?

Jalpy 2019 jyly elimizde kezekten tys prezıdent saılaýy ótetini týraly Qazaqstannyń ýaqytsha prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev 9 sáýirde málimdegen bolatyn. Biraq Toqaevtyń bul málimdemesinen keıin birden teledebat jaıynda sóz qozǵalǵan joq. Alǵash ret bul týraly 19 sáýirde Ýkraınada ótken (2019 jyldyń 19 sáýirinde Kıevtegi «Olımpııskıı» stadıonynda Ýkraına prezıdentine úmitkerler P.Poroshenko men V.Zelınskıı arasynda teledebat ótken bolatyn) teledebattan keıin aıtyla bastady. Facebook áleýmettik jelisiniń kóptegen belsendi qoldanýshylary «Qazaqstanda da dál osyndaı teledebat ótýi tıis» degen pikirlerin bildirdi. Máselen, saıasattanýshy Baýyrjan Serikbaev Ýkraınadaǵy debattan keıin Facebook paraqshasy arqyly teledebattyń  demokratıaǵa bastaıtynyn ári Qazaqstan táýelsizdik alǵan sátten bastap bir formatta ótip kele jatqan prezıdent saılaýyna tyń serpilis ákeletin aıtty.

«Keshe Ýkraınadaǵy debatty kórip demokratıada kósh ilgeri ketkenine kýá boldyq. Aldaǵy prezıdent saılaýynda "Astana Arenada" saıası debat ótse, sál de bolsyn "Bizdiń de qolymyzdan keledi eken ǵoı degen qoǵamda bir silkinis bolar edi. 30 jylda tuńǵysh ret saıası konkýrensıanyń ne ekeni xalyqtyń murnynyń ushyna barar edi. Dál Nazarbaev zamanyndaǵy júıemen otyra bersek, ýaqyt ótse boldy, demokratıaly el bolyp ketpeımiz. Demokratıa naqty saıası prosester men xalyqtyń bul prosesterdi praktıkalyq turǵyda kórip-sezýi arqyly iske asady. Sondyqtan Nazarbaev kezindegi eski-qusqy túsinikti Elbasymen birge ótken shaqta qaldyryp, osy saılaýda erekshe prosesterdi qolǵa alaıyq. Bolashaqqa esi durys qadamdarmen attaıyq!», - dep jazdy Serikbaev.

Úmitkerler arasynda teledebat óte me, onyń formaty qandaı bolmaq?

Bul týraly 8 mamyr kúni Ortalyq saılaý komısıasy jıynynda saılaý komısıasy tóraǵasynyń orynbasary Konstantın Petrov aıtty.

«Prezıdenttikke kandıdattar, olardy usynǵan saıası partıalar ortalyq saılaý komısıasy uıymdastyratyn teledıdardaǵy saılaý aldyndaǵy pikirtalastarǵa qatysýǵa quqyǵy bar. Qazirgi ýaqytta ortalyq saılaý komısıasy mundaı múmkindikti pysyqtap, qarastyryp jatyr», - dedi Petrov.

Al 14 mamyrda Úkimet otyrysynan keıin Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri Dáýren Abaev jýrnalıserge bergen suhbatynda "kandıdattar arasyndaǵy debat taıaýda tikeleı efırde ótýi múmkin" dep jaýap berdi.

Debatqa kandıdattar qalaı qaraıdy?

Qasym-Jomart Toqaevty Qazaqstan prezıdenttigine kandıdat retinde usynǵan "Nur Otan" partıasy baspasóz qyzmetiniń jetekshisi Maksım Spotkaı "Azattyq" radıosynyń tilshisine Toqaevtyń debatqa qatysatyny nemese qatyspaıtyny ázirge belgisiz eken aıtqan.

Al "Ult taǵdyry" qozǵalysy  kandıdat retinde usynǵan  Ámirjan Qosanov 14 mamyrda tikeleı efır barysynda debatqa daıyn ekenin aıtty.

«Birinshiden, OSK debat bolady dedi. Meniń oıymsha,  debatqa barlyq kandıdattar qatysýy kerek. Qasym-Jomart Toqaev ta kandıdat retinde debatqa qatysýy tıis. OSK debatty qaı formatta ótkizýdi usynatynyn kóreıik. Qatysýǵa daıynmyn. Al saılaýdyń ekinshi týryna ótsem, menimen birge ekinshi týrǵa shyqqan kandıdatty stadıonǵa debatqa shaqyramyn», - dedi Qosanov.

"Uly dala qyrandary" respýblıkalyq qozǵalysynyń atynan usynylǵan kandıdat Sádi-Bek Túgel "Azattyq" radıosynyń tilshisi Asylhan Mamashulyna bergen suhbatynda ózge kandıdattardy debatqa shaqyrý týraly ázirge oılanbaǵanyn aıtqan. Onyń oıynsha, óıtkeni "saılaý zań boıynsha durys júrip jatyr" eken.

Sondaı-aq, Sádi-Bek Túgel debat bolyp jatsa, qalys qalmaıtynyn da aıtqan.

«Al biraq, qandaı debat uıymdastyrylsa da, qatysýǵa daıynmyn, óıtkeni óz pikirimdi árqashan ashyq aıtyp júrgen adammyn, - degen Túgel.

"Aq jol" partıasynan usynylǵan kandıdat Danıa Espaeva bolsa, "Azattyq" tilshisi Asylhan Mamashulyna debatty tikeleı efırde kórsetken durys bolatynyn aıtypty.

- Kandıdattardyń sóıleýine eki mınýttan emes, kem degende bes mınýt ýaqyt berý kerek. Áıtpese, az ýaqytta tushshymdy pikir aıta almaısyń, - dedi Espaeva.

Buǵan deıin debat bir-aq ret ótken.

Elimizde ótken Prezıdent saılaýlary barysynda buǵan deıin úmitkerler arasynda bir-aq ret debat ótipti. 2005 jyly jeltoqsandaǵy prezıdent saılaýy qarsańynda prezıdenttikke kandıdattar – "Aq jol" partıasynyń tóraǵasy Álıhan Báımenov, "Ádiletti Qazaqstan" qozǵalysynyń jetekshisi Jarmahan Tuıaqbaı, "Tabıǵat" ekologıalyq qozǵalysynyń jetekshisi Mels Eleýsizov, májilis depýtaty Erasyl Ábilqasymov arasynda teledebat bolǵan. Biraq sol kezdegi Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaev teledebatqa qatyspaǵan.