Jemqorlyq bul - ádet pe, álde aýrý ma? Nege osy jemqorlyqpen tek baı-mansaptylar men shendiler ǵana aýyrady? Osy rette, Transparency International halyqaralyq uıymynyń mamandary qaı memlekette kedeıshilik basym, qaı memlekette áleýmettik ahýal ýshyǵyp tur, qaı memleketti korrýpsıa jaılaǵanyn anyqtaǵan. Máselen, Qazaqstan bul tizimde 180 eldiń ishinde 145 oryndy ıemdengen.
QR Konstıtýsıasyndaǵy «Jemqorlyqpen kúres» týraly zańnyń 7 babyna sáıkes, qyzmettik mansabyn asyra paıdalaný, para alý (paranyń kólemi mańyzǵa ıe emes) faktileri boıynsha 1 jyldan 15 jylǵa deıin bas bostandyǵanan aıyrý jazasy kesilgenimen, atalmysh zańnyń 1-2 tarmaqtary boıynsha, tergeý jumystaryna kómektesip, kinásin moıyndaǵan jaǵdaıda shartty túrde, aıyppulmen qutylyp ketýge bolady. Demek, qandaı kólemde para alǵanyń mańyzdy bolmasa, aıyppulmen qutylyp ketýge bolatyn bolsa, «ómir tamasha emes pe?».
Ras jemqorlyq - jahanǵa jaıylǵan kesapat. Jemqorlyq órmekshiniń tory sıaqty jer jıhandaǵy elderdiń bárin shyrmap alǵan qubylys. Tipti, «eboladan» qaýipti juqpaly indet. Taratýshysy maımyl emes, adam. Álde?.. Biraq, bul bizdiń qazakeń úshin kerisinshe, máseleni sheshýdegi eń tıimdi jol. Sebebi, «istegen jerden tiste» degen prınsipti berik ustanatyn basshylar úshin maıly qazynyniń bir sheti tıse, ózderin toqtata almaı qalatyny taǵy bar. Osylaısha, kóp asaımyn dep joq asap qalǵan myrzalar da bizde jeterlik.
Endeshe, «Qamshy» portaly sońǵy jyldarda Qazaqstanda tirkelgen eń daýly 10 qylmystyq isti nazardaryńyzǵa usynady (jemqorlyq faktisi boıynsha).
- Anar Meshimbaeva, QR Statısıka agenttiginiń burynǵy tóraıymy.
Taǵylǵan aıyp: Búdjet qarjysyn jymqyrdy (2009 jyl).
Somasy: 700 mln. teńge.
Jazasy: 7 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý (2014 jyl).
- Bergeı Rysqalıev, Atyraý oblysynyń burynǵy ákimi.
Taǵylǵan aıyp: Ózgeniń múlkin zańsyz ıemdený, uıymdasqan qylmystyq top qurý.
Somasy: 71 mlrd. teńge.
Jazasy: 2013 jyldyń 31-qańtary kúni izdeý jarıalanǵan. Al onyń týǵan baýyry Amanjan Rysqalıev – májilistiń eks-depýtaty 2014 jyldan beri izdeýde.
- Erlan Aryn, Pavlodar oblysynyń burynǵy ákimi.
Taǵylǵan aıyp: Qarjyny zańsyz ıemdený, 10 birdeı qylmystyq fakiti boıynsha aıyp taǵylǵan (2013jyl).
Somasy: 1,6 mln. teńge.
Jazasy: Shartty túrde 3 jylǵa jaza kesilip, sot zalynan bosatylǵan. Sonymen qatar, «Qurmet» jáne «Parasat» ordenderinen aıyrý.
- Nurlan Jolamanov, general-leıtenant, QR Shekera qyzmetiniń eks-dırektory.
Taǵylǵan aıyp: Qyzmettik mansabyn paıdalana otyryp, asa iri kólemde para aldy (2013-2014 jj.).
Somasy: 300 myń dollar jáne 55 mln. teńge.
Jazasy: 11 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý, qatań rejımdi kolonıaǵa jiberý (2015j).
- Murat Ospanov, APEM-niń burynǵy basshysy.
Taǵylǵan aıyp: Asa iri kólemde para aldy (2014j.).
Somasy: 300 myń dollar jáne 55 mln. teńge.
Jazasy: Sot zalynan bosatylyp, 1 mlrd. 101 mln. 60 myń teńge aıyppul salynǵan. Bul salynǵan aıyppul para kóleminen 30 ese artyq. Sondaı-aq, «Qurmet» ondeninen aıyrý.
- Baǵdat Maıkeev, QR Qorǵanys mınıstriniń burynǵy orynbasary.
Taǵylǵan aıyp: Asa iri kólemde para alǵan (2014j.).
Somasy: 2 mln. dollar, 372 mln. teńge.
Jazasy: 6 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylǵan(2014j.).
- Saıat Shaıahmetov, QR BǴM burynǵy orynbasary.
Taǵylǵan aıyp: Óskemendegi bilim ordasyna bólingen qarjyny jymqyrý, qyzmettik mansabyn zańsyz paıdalaný (2013.).
Somasy: 1,1 mlrd. teńge.
Jazasy: Sot isi 2014 jyldyń 16-shildesi kúni bastalǵan. Qazirgi tańda is qaıta qaralýǵa jiberilgen. Jaza kesilmegen.
- Serik Ahmetov, Qaraǵandy oblysynyń burynǵy ákimi, QR Premer-mınıstri, QR Qorǵanys mınıstri.
Taǵylǵan aıyp: Qyzmettik mansabyn artyq paıdalaný, asa iri kólemde para alý (2009-2011jj.).
Somasy: 3,2 mlrd. teńge.
Jazasy: Sot isi jalǵasýda.
- Baýyrjan Ábdishev, Qaraǵandy oblysynyń burynǵy ákimi.
Taǵylǵan aıyp: Qaraǵandynyń burynǵy ákimi QR QK 307-baby – “Qyzmettik ókilettikti teris paıdalaný” boıynsha aıyptalyp otyr.
Jazasy: Sot isi jalǵasýda. Qazirgi tańda úı qamaqta.
- Talǵat Ermegıaev, «Astana EKSPO-2017» ulttyq kompanıasynyń burynǵy basqarma tóraǵasy.
Taǵylǵan aıyp: «R QK 4-bólimi, 176-babynyń «b» tarmaǵy boıynsha - Senip tapsyrylǵan bótenniń múlkin asa iri kólemde ıelený nemese talan-tarajǵa salý (2015j.).
Somasy: Ázirge naqty derekter joq. Esep komıteti atylmysh iske qatysty qandaı da bir aqparat bermegen.
Jazasy: Sot isi jalǵasýda. 2 aı merzimine úı qamaqqa alynǵan.
Nurgeldi Ábdiǵanıuly
